«Η εφαρμογή πολιτικής του θανάτου στις φυλακές από την κυβέρνηση πρέπει να λάβει τέλος. Είναι απαραίτητη η αποσυμφόρηση των φυλακών, η εφαρμογή εναλλακτικών μέτρων κράτησης όπως προβλέπει ο Ποινικός Κώδικας, και η ουσιαστική και υπεύθυνη προστασία της ζωής των κρατουμένων» τονίζει το Κοινωνικό Ιατρείο Αλληλεγγύης Θεσσαλονίκης σε ανακοίνωσή του υπενθυμίζοντας ότι στις ελληνικές φυλακές βρίσκονται περίπου 11.500 κρατούμενοι σε συνθήκες συνωστισμού.
Αναλυτικά η ανακοίνωση του Κοινωνικού Ιατρείου Αλληλεγγύης
Όμως ακόμα και κάτω από μας υπάρχουν
άλλα πατώματα
και κάτωθέ τους φαίνεται
πατώματα να υπάρχουν άλλα, κι ακόμα
κι εμάς τους κακότυχους
υπάρχουν άλλοι που
καλότυχους μας λένε»
(Μπ. Μπρέχτ από το θεατρικό έργο «Το Ψωμάδικο»
(–Der Brotlanden–, 1929-30)
Ο Σελίμ Ζερολάρι, Ρομά, παραπονιόταν αρκετές μέρες για το δόντι του. Οι υπεύθυνοι της φυλακής, αφού αρνήθηκαν να τον μεταφέρουν σε νοσοκομείο, τον μετέφεραν στο Κέντρο Υγείας όταν η κατάσταση του έφτασε στο απροχώρητο. Τη Δευτέρα του Πάσχα ο Σελίμ, 37 ετών, πατέρας πέντε παιδιών, βρέθηκε νεκρός στο κελί του, στις Φυλακές Μαλανδρίνου.
Κάποιες μέρες πριν το θάνατο του Σελίμ, η Αζιζέλ Ντενίρογλου, επίσης Ρομά, παρουσίασε δύσπνοια, πυρετό, πόνους στα κόκαλα και την καρδιά. Για τρεις ημέρες παρακαλούσε απεγνωσμένα να μεταφερθεί σε νοσοκομείο, μα η διεύθυνση της φυλακής το αρνήθηκε. Αντ’ αυτού, της σύστησαν να πάρει Depon. Τα ξημερώματα της 9ης Απριλίου η Αζιζέλ, 42 ετών, πέθανε αβοήθητη στις Γυναικείες Φυλακές Ελαιώνα Θηβών. Δεν υπήρξε κανένας έλεγχος για να διαπιστωθεί αν ο θάνατος της Αζιζέλ οφειλόταν στον κορονοϊό, και καμία πρόνοια για τις συγκρατούμενές της.
Η Αζιζέλ Ντενίρογλου και ο Σελίμ Ζερολάρι δεν είναι οι μόνοι κρατούμενοι που έχουν πέσει νεκροί εξ αιτίας της ολιγωρίας και αδιαφορίας των υπευθύνων. Η έλλειψη προστασίας, η κακομεταχείριση και η ελλιπής ιατρική φροντίδα για τους κρατούμενους σε σωφρονιστικά ιδρύματα έχει μακρά ιστορία: δεκάδες καταδίκες έχει εισπράξει η χώρα μας από τo Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου για τις συνθήκες κράτησης και την δραματικά ανεπαρκή ιατρική υποστήριξη των κρατουμένων. Οι απάνθρωπες συνθήκες κράτησης έχουν στηλιτευτεί για παpάβαση του άρ. 3 της ΕΣΔΑ που απαγορεύει τα βασανιστήρια και την απάνθρωπη ή εξευτελιστική μεταχείριση ή τιμωρία. Πάγια σύσταση της CPT1 στις ελληνικές αρχές είναι η αποσυμφόρηση του μονίμως υπερφορτωμένου σωφρονιστικού συστήματος. Το Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο Φυλακών κάνει λόγο για την ανάγκη να ξεπεραστεί η αυτοματοποιημένη καταφυγή στη στέρηση της ελευθερίας, αλλά να εφαρμοστεί μια πολιτική ευρείας χρήσης εναλλακτικών της φυλάκισης μέτρων και θεσμών.
Μέσα στην πανδημία του COVID-19, οι αρμόδιοι φορείς του Συμβουλίου της Ευρώπης και των Ηνωμένων Εθνών, καθώς και άλλες οργανώσεις υπεράσπισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων2, κάνουν έκκληση για άμεσα μέτρα αποσυμφόρησης των φυλακών. Και, όπως είναι αυτονόητο, ο ΠΟΥ κάνει ρητή αναφορά στην υποχρέωση του κράτους να προστατεύει το δικαίωμα των κρατουμένων στην υγεία με τους ίδιους όρους που ισχύουν για τους λοιπούς πολίτες.
Στις ελληνικές φυλακές βρίσκονται περίπου 11.500 κρατούμενοι σε συνθήκες συνωστισμού. Πρόκειται για μια κοινωνική ομάδα αφημένη στην τύχη της, που περιλαμβάνει άτομα με ευαλωτότητα, μωρομάνες, χρόνια πάσχοντες, ανήλικες, νέους, υπερήλικες, κ.α. Σε κάποια σωφρονιστικά καταστήματα, ο αριθμός των κρατουμένων είναι υπερδιπλάσιος των προβλεπόμενων θέσεων. Και όπως είναι αυτονόητο, η συμμόρφωση με τους κανόνες του ΕΟΔΥ είναι αδύνατη σε συνθήκες αθλιότητας, ελλιπούς υγιεινής, και υπερπληρότητας. Ως εκ τούτου, η υγεία και η ζωή υπαλλήλων και κρατουμένων βρίσκεται σε κίνδυνο, και επιπλέον, μια πιθανή έξαρση των κρουσμάτων στις φυλακές θα οδηγήσει σε διασπορά του ιού στην ευρύτερη κοινότητα.
Παρόλα αυτά, η Γ.Γ. Αντεγκληματικής Πολιτικής Σοφία Νικολάου διαβεβαιώνει για το «απροσπέλαστο πλέγμα προστασίας απέναντι στον ιό» στις φυλακές. Τα μέτρα που πάρθηκαν –απολύμανση, προμήθεια μέσων προστασίας, θερμομέτρηση και διαφόρων ειδών περιορισμοί– εάν και στο βαθμό που εφαρμόζονται, δεν μπορούν να θεωρηθούν αρκετά και κατά επέκταση αποτελεσματικά, ενώ ο περαιτέρω εγκλεισμός δε συνιστά υγειονομικό μέτρο ενάντια στον ιό.
Αυτό που πραγματικά συμβαίνει είναι:
· Τα μέτρα προσωπικής προστασίας είναι ανεπαρκή και μη προσβάσιμα, όπως αναφέρουν και οι ίδιοι οι κρατούμενοι. Το επίπεδο υγειονομικής κάλυψης στην φυλακή έχει επιδεινωθεί αντί να βελτιωθεί. Υπάρχουν μεγάλες ελλείψεις ακόμη και σε στοιχειώδη ιατροφαρμακευτική περίθαλψη. Ενόψει της σοβαρής απειλής του κορονοϊού, πολλές χώρες, εντός και εκτός Ευρώπης, εφαρμόζουν σημαντικά μέτρα αποσυμφόρησης, όπως η απαλλαγή των κρατουμένων από την έκτιση υπολοίπου ποινής και η αντικατάσταση της προσωρινής κράτησης με κατ’οίκον έκτιση. Τέτοια μέτρα εφαρμόζονται στο Σουδάν, την Ιορδανία, τη Λιβύη, το Ιράν, τις Η.Π.Α., τη Γερμανία, την Ιταλία, τη Μ. Βρετανία, την Ισπανία, κ.α. Ως μέτρο πρόληψης της διάδοσης του ιού, σε αποφυλακίσεις κρατουμένων έχουν προβεί ακόμα και χώρες με ιδιαίτερα τιμωρητικά σωφρονιστικά καθεστώτα, καθώς και χώρες που δεν αντιμετωπίζουν προβλήματα συμφόρησης των φυλακών. Στην Ελλάδα, ενώ το υπουργείο Προστασίας του Πολίτη είχε από τον Μάρτιο σχεδιάσει και προαναγγείλει την αποσυμφόρηση των φυλακών, δεν την πραγματοποίησε ποτέ.
· Αντί να λυθεί το πρόβλημα του συνωστισμού, εφαρμόζονται αυστηρά περιοριστικά μέτρα: κατάργηση αδειών και μεταγωγών, καθώς και αναστολή των επισκεπτηρίων. Οι κρατούμενοι δε δέχονται δέματα και δεν βλέπουν τους συγγενείς και τους δικηγόρους τους.
· Με Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου νομιμοποιήθηκε η απευθείας ανάθεση έργου χωρίς διαγωνισμό, «λόγω πανδημίας». Το Υπουργείο Προ.Πο. ανέθεσε την απολύμανση όλων των σωφρονιστικών ιδρυμάτων, την προμήθεια καθαριστικών και υγειονομικού υλικού σε εταιρίες μονοπρόσωπες, νεοσύστατες, είτε διαφορετικού αντικείμενου. Τα ποσά των συμβάσεων είναι ύψους εκατοντάδων χιλιάδων ευρώ.
Αντί της αποσυμφόρησης, εκτός των μέτρων περιορισμού, πάρθηκαν και άλλα «μέτρα» ως απάντηση στις αντιδράσεις των κρατουμένων σε Δομοκό, Κορυδαλλό, Χανιά, Μαλανδρίνο: καταστολή, βία, απειλή, έφοδος και μεταγωγή. Χαρακτηριστική για την αγριότητά της υπήρξε η καταστολή της διαμαρτυρίας των γυναικών στις φυλακές Ελαιώνα Θήβας, όπου οι κρατούμενες που διαμαρτυρήθηκαν για τον θάνατο της Αζιζέλ Ντεμίρογλου ξυλοκοπήθηκαν και τραυματίστηκαν από τα ΜΑΤ και κάποιες χρειάστηκε να μεταφερθούν στο νοσοκομείο. Πολλές άλλες έχουν κληθεί να περάσουν από πειθαρχικά συμβούλια. Είχαν προηγηθεί μεταγωγές όσων υποστήριζαν ενεργά την αποσυμφόρηση των φυλακών. Η προσπάθεια φίμωσης των κρατουμένων συνεχίστηκε με τη βίαιη απαγωγή-μεταγωγή του Βασίλη Δημάκη, που ανάγκασε τον ίδιο σε απεργία πείνας για τη διεκδίκηση του αναφαίρετου δικαιώματός του στη μόρφωση.
Απέναντι στην απροκάλυπτη αδιαφορία για την ίδια τη ζωή των κρατουμένων, απέναντι σε ένα κράτος που καταπατεί συστηματικά τα δικαιώματα των κρατουμένων, εκδικείται και φιμώνει όποιον διεκδικεί, επιστολές διαμαρτυρίας γράφονται συνεχώς από κρατούμενους, δικηγόρους, μητέρες υπόδικων, εκπαιδευτικούς κ.α.
Η εφαρμογή πολιτικής του θανάτου στις φυλακές από την κυβέρνηση πρέπει να λάβει τέλος. Είναι απαραίτητη η αποσυμφόρηση των φυλακών, η εφαρμογή εναλλακτικών μέτρων κράτησης όπως προβλέπει ο Ποινικός Κώδικας, και η ουσιαστική και υπεύθυνη προστασία της ζωής των κρατουμένων.
Ο σεβασμός στα δικαιώματα και την υγεία καταδίκων και υποδίκων είναι σεβασμός στη ζωή
1. (Επιτροπή του Συμβουλίου της Ευρώπης για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων και της Απάνθρωπης ή Ταπεινωτικής Μεταχείρισης ή Τιμωρίας)
2. Η Επιτροπή Πρόληψης των Βασανιστηρίων (CPT) του Συμβουλίου της Ευρώπης, η Ύπατη Αρμοστεία των Ηνωμένων Εθνών για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, η Υποεπιτροπή των Ηνωμένων Εθνών για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων και άλλης Σκληρής, Απάνθρωπης, Εξευτελιστικής Μεταχείρισης ή Τιμωρίας, ο Διεθνής Σύνδεσμος Σωφρονιστικών Υπηρεσιών και Φυλακών (ICPA – International Corrections and Prisons Association), ο Διεθνής ΜΚΟ για τα θέματα Ανθρώπινων Δικαιωμάτων στις Φυλακές PRI – Penal Reform International, το DIGNITY το Δανέζικο Ινστιτούτο κατά των Βασανιστηρίων, η Διεθνής Ένωση για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων (APT – Association for the Prevention of Torture)
Κοινωνικό Ιατρείο Αλληλεγγύης Θεσσαλονίκης