Η ιστορία του Αντιρατσιστικού Φεστιβάλ ακολουθεί αυτήν της πορείας του αντιρατσιστικού και φιλομεταναστευτικού κινήματος στην Ελλάδα και των πολιτικών και κοινωνικών συλλογικοτήτων που έχουν συμβάλλει καθοριστικά στην ανάπτυξη του από τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του ενενήντα μέχρι και σήμερα.
Πρόκειται για το πολιτικό και κοινωνικό ρεύμα, το οποίο στη συνέχεια συνδέθηκε στενά με το αντιπαγκοσμιοποιητικό κίνημα, τον αυταρχικό νεοφιλελευθερισμό και την κρατική καταστολή, τον αντιφασισμό αλλά και σήμερα με το κίνημα για την αξιοπρεπή στέγη προσφύγων και μεταναστών/στριών. Σε όλη αυτή την διαδρομή οι αξίες του διεθνισμού και της ταξικής αλληλεγγύης αποτέλεσαν το θεμέλιο όλων αυτών των αγώνων, επηρεάζοντας την δυναμική του κοινωνικού ανταγωνισμού, υπονομεύοντας τον κοινωνικό ρατσισμό και την ακροδεξιά.
Γράφει η Αλίκη Κοσυφολόγου για το k-lab.zone
«Οι μετανάστες δεν είναι πρόβλημα, έχουνε προβλήματα» έλεγε το κεντρικό σύνθημα του 1ουΑντιρατσιστικού Φεστιβάλ, το οποίο διοργανώθηκε το 1996 στο Λόφο Κολωνού. Ήταν η ίδια περίοδος που η μαζικότερη παρουσία μεταναστών και μεταναστριών στην ελληνική κοινωνία αναδεικνυόταν σε ένα κεντρικό πολιτικό ζήτημα. Ο ακραιφνώς ρατσιστικός λόγος που αναπαρήγαγαν τα κυρίαρχα ΜΜΕ αλλά και ο καλλιεργούμενος από τις κυβερνήσεις ΝΔ και Πασοκ εθνικισμός – βλ. ζήτημα της Μακεδονίας- ενίσχυαν την διαμόρφωση ένος έντονα αρνητικού κλίματος για την υποδοχή των μεταναστών και μεταναστριών. Μέσα σε αυτό το κλίμα η Αριστερά, άλλες δυνάμεις του κινήματος καθώς και οργανώσεις για τα δικαιώματα ανέλαβαν να σηκώσουν το βάρος της αντιπαράθεσης με τον ρατσισμό και τον εθνικισμό με μικρές ή μεγαλύτερες πρωτοβουλίες. Η ιδέα του Αντιρατσιστικού Φεστιβάλ γέννηθηκε μέσα σε αυτές τις πρώτες συναντήσεις συλλογικοτήτων και ακτιβιστών/στριών, οι οποίες έγιναν το εφαλτήριο για την ανάδυση ενός νέου ριζοσπαστικού πολιτικού και κοινωνικού ρεύματος.
Με την συμβολή του Νίκου Γιαννόπουλου διακρίνουμε ορισμένες από τις πιο κεντρικές στιγμές σε αυτή την διαδρομή:
Η δεκαετία του ενενήντα: Ρατσισμός, εθνικισμός και το πολιτικό προφίλ του ανάδυομενου αντιρατσιστικού κινήματος
Όπως αναφέρει ο Ν.Γ: «Ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του ενενήντα με την έλευση των αλβανών μεταναστών στην Ελλάδα αρχίζουμε και δραστηριοποιούμαστε στο ζήτημα των μεταναστών και του αγώνα κατά του ρατσισμού. Είχαμε βέβαια εμπειρία αποσπασματικότερων δράσεων στο πεδίο αυτό και τα προηγούμενα χρόνια, ωστόσο με την υπόθεση των αλβανών αρχίζουμε και ασχολούμαστε ενεργά. Παίρνουμε πρωτοβουλίες γιατί η μαζική είσοδος μεταναστών στην Ελλάδα συμπίπτει και χρονικά με την ένταση του εθνικισμού – (το ζήτημα της Μακεδονίας). Δεδομένου ότι το διεθνιστικό πρόταγμα ήταν εξαιρετικά σημαντικό για το δικό μας πολιτικό ρεύμα, αρχίσαμε να παίρνουμε πρωτοβουλίες για μια σειρά από θέματα που αφορούσαν τα πολιτικά και κοινωνικά δικαιώματα». Αυτή η μορφή οργανωμένης παρέμβασης συνεχίστηκε για τα επόμενα τρία χρόνια κι αποτέλεσε την αφορμή για την δημιουργία δικτυών επαφών μεταξύ ανθρώπων και συλλογικοτήτων που μοιράζονταν κοινές πολιτικές ανησυχίες και ενδιαφέροντα.
Η ίδρυση του Δικτύου Κοινωνικής Υποστήριξης Προσφυγων και Μεταναστών
Η παρέμβαση στο πεδίο σταδιακά δημιούργησε την πεποίθηση όπως επισημαίνει ο Ν.Γ. «ότι το ζήτημα των μεταναστών είχε εξελιχθεί σε κεντρικό ζήτημα του κοινωνικού ανταγωνισμού στην ελληνική κοινωνία». Λαμβάνοντας υπόψη αυτή την εμπειρία, έναν χρόνο μετά την ίδρυση του Δικτύου για τα Πολιτικά και Κοινωνικά Δικαιώματα (1994), μέλη του Δικτύου παίρνουν την πρωτοβουλία της ίδρυσης του Δικτύου Κοινωνικής Υποστήριξης Προσφύγων και Μεταναστών. Η επιλογή αυτή υπηρετούσε μεταξύ άλλων, την ανάγκη της καλύτερης οργάνωσης της δουλειάς σε αυτό το πεδίο, αλλά και για την δημιουργία ενός χώρου πιο διευρυμένης πολιτικής απεύθυνσης και ενεργοποιήσης ομάδων, συλλογικοτήτων, ακτιβιστών/στριών.
Η γέννηση της ιδέας του Αντιρατσιστικού Φεστιβάλ και η υλοποιήση της.
Η δουλειά με όχημα το Δικτύο Κοινωνικής Υποστήριξης Προσφύγων και Μεταναστών σύντομα γέννησε την ιδέα της διοργάνωσης ενός αντιρατσιστικού φεστιβάλ το καλοκαίρι του 1996. Η πολιτική κουλτούρα των μετωπικών παρεμβάσεων μαζικότερης απεύθυνσης, η εμπειρία της διοργάνωσης μεγάλων δημόσιων παρεμβάσεων στο πεδίο αυτό και οι σχέσεις που είχαν δημιουργηθεί με αρκετές από τις μεταναστευτικές κοινότητες της Αθήνας συνέβαλαν στην κάμψη όποιων επιφυλάξεων για την ανάληψη μιας τέτοιας πρωτοβουλίας. Όπως επισημαίνει ο Ν.Γ. μεταξύ άλλων, στην μορφή και στον χαρακτήρα του φεστιβάλ «απεικονίζονταν στοιχεία ενός συγκεκριμένου πολιτικού προγράμματος, όπως για παράδειγμα το κοινοτικό πρότυπο, η αυτοοργάνωση κοκ». Η αξιοσημείωτη επιτυχία αυτού του πρώτου φεστιβάλ – υπολογίζεται ότι πέρασαν από αυτό και τις δύο ημέρες περισσότερα από 4500 άτομα- οδήγησε δύο χρόνια αργότερα και στην διοργάνωση του Αντιρατσιστικού Φεστιβάλ στην Θεσσαλονίκη, ενώ αργότερα ακολούθησαν κι άλλες πόλεις.
Το Φεστιβάλ ως σημείο αναφοράς μιας πολιτικής διαδρομής σε εξέλιξη
Ένα χρόνο μετά την διοργάνωση του πρώτου αντιρατσιστικού φεστιβάλ, ιδρύθηκε το Στέκι Μεταναστών στην Αθήνα και την μεθεπόμενη χρονιά ιδρύθηκε το πρώτο Σχολείο Μεταναστών. Όπως λέει ο Ν.Γ. «Το φεστιβάλ αντανακλούσε την πολιτική μας εξέλιξη, τον δικό μας πολιτικό μετασχηματισμό». Ταυτόχρονα, και χάρη στην λειτουργία του Δικτύου Κοινωνικής Υποστήριξης Προσφύγων και Μεταναστών το Φεστιβάλ διατήρησε τον ανοιχτό χαρακτήρα του και την οργανωτική και πολιτική του αυτοτέλεια, παρά το ότι αρκετοί και αρκετές που συμμετείχαν στο Δίκτυο για τα Κοινωνικά και Πολιτικά Δικαιώματα, συμμετείχαν ενεργά και στο φεστιβάλ. Παράλληλα, την ίδια περίοδο η πρωτοβουλία για την πρώτη καμπάνια για τη νομιμοποίηση όλων των προσφύγων και μεταναστών (1995) που ζουν στην Ελλάδα, κορυφωνόταν σε κάθε αντιρατσιστικό φεστιβάλ. Η καμπάνια αυτή έγινε αφορμή για την συσπείρωση πλατύτερων κομματιών της Αριστεράς και του αναρχικού χώρου με την διοργάνωση δημόσιων παρεμβάσεων, εκδήλωσεων και πορειών. Αυτός ο πολιτικός συντονισμός οδηγήσε σε κάποιες θεσμικές εξελίξεις στο πεδίο αυτό, εκκινώντας μια διαδικασία η οποία άλλοτε προχωρούσε άλλοτε διακοπτόταν.
Το αντιπαγκοσμιοποιητικό κίνημα αλλά και η μεταφορά στην Πλατεία Πρωτομαγιάς
Το κίνημα κατά της παγκοσμιοποιήσης συνέβαλλε στην ενίσχυση μιας διεθνιστικής συμμετοχικής και οριζόντιας πολιτικής κουλτούρας με διευρυμένη πολιτική ατζέντα, επηρεάζοντας κρίσιμα και την διαδικασία μετασχηματισμού της Αριστεράς και στην Ελλάδα. Από την άλλη πλευρά, η μεταφορά της διοργάνωσης του Φεστιβάλ στην Πλατεία Πρωτομαγιάς, ήταν μια ακόμη τομή αναφορικά με τον μαζικό χαρακτήρα της απεύθυνσης του φεστιβάλ, καθώς πλέον η αντιρατσιστική γιορτή αλλά και η κοινότητα γύρω από αυτήν έβρισκαν την θέση τους στο κέντρο της πόλης.
Το κίνημα και οι ανάγκες του: η πολιτική ριζοσπαστικοποιήση του Φεστιβάλ
Σταδιακά τα επόμενα χρόνια, το φεστιβάλ εμπλούτισε την πολιτική του ατζέντα παράγοντας λόγο για την καταστολή, την συνολικότερη πολιτική κατάσταση, την Αριστερά. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα το «άνοιγμα» του φεστιβάλ σε περισσότερες οργανώσεις της Αριστεράς, πέραν αυτών που παραδοσιακά ιεραρχούσαν ψηλά το μεταναστευτικό ζήτημα.
Η Νεολαία και το φεστιβάλ.
Από το 2006 κι έπειτα η Νεολαία του Συνασπισμού, μεγάλο μέρος της οποίας αποτέλεσε τη Νεολαία Συριζα στη συνέχεια, αρχίζει να αποκτά μια στενή σύνδεση με το αντιρατσιστικό φεστιβάλ, συμμετέχοντας ενεργά στην διοργάνωση, αναλαμβάνοντας οργανωτικές και πολιτικές ευθύνες στο πλαίσιο του. «Με τη νεολαία έγινε όμως κάτι ιδιαίτερο» λέει ο Ν.Γ και συμπληρώνει, «δεδομένου ότι μέχρι τότε τα φεστιβάλ της γίνονταν με μια ρουτίνα και με επαγγελματικά συνεργεία, η συμμετοχή στο αντιρατσιστικό φεστιβάλ έδινε την ευκαιρία για μια πιο αυτοοργανωμένη και οριζόντια εμπειρία, οπωσδήποτε πολύ λιγότερο συμβατική από την συμμετοχή σε ένα κομματικό φεστιβάλ με καθιερωμένους ρόλους, ιεραρχίες κοκ.».* Τα πολιτικά και κοινωνικά γεγονότα που ακολούθησαν – Δεκέμβρης, πλατείες, κίνημα ενάντια στην αυταρχική λιτότητα και στα μνημόνια- αναμφίβολα ενίσχυσαν αυτήν την σχέση. Είναι σημαντικο να υπογραμμιστεί, ότι η νεολαιιστική οργάνωση μετά την διάσπαση του ΣΥΡΙΖΑ και την αποχώρηση της πλειοψηφίας της νεολαίας της Νεολαίας Συριζα, η Ανασύνθεση ΟΝΡΑ, αποτελεί μέχρι σήμερα οργανικό μέρος της διοργάνωσης του Φεστιβάλ, στην Αθήνα και στις άλλες πόλεις.
Το Αντιρατσιστικό Φέστιβαλ και η Αριστερά.
Μέσα από αυτές τις σύνθετες διαδικασίες το Φεστιβάλ καθιερώθηκε σε ένα εμβληματικό θεσμό της ευρύτερης πολιτικής και κινηματικής Αριστεράς, ίσως κι ως ένας ευρύτερης αποδοχής τόπος συνάντησης και πολιτικής αλληλεπίδρασης. Αναμφίβολα, τα γεγονότα που συνέβησαν από το καλοκαίρι του 2015 με την συνθηκολόγηση του ΣΥΡΙΖΑ και την κομματική διάσπαση που ακολούθησε, δεν άφησαν ανεπηρεάστο το Φεστιβάλ. Ν.Γ: «Το 2015, η ένταση της μάχης για το δημοψήφισμα μας οδήγησε να πάρουμε την απόφαση αναβολής του αντιρατσιστικού φεστιβάλ, κάτι που έδειχνε και ότι οι άνθρωποι που αποτελούσαν τον κεντρικό κορμό του φεστιβάλ ήταν και απόλυτα δοσμένοι στην μάχη για την γενικότερη κατάσταση. Μετά την μετάλλαξη και την διάσπαση τα πράγματα άλλαξαν. Το 2016 και από την πλευρά του ΣΥΡΙΖΑ υπήρξε επιθετικότητα κι εμείς από την πλευρά μας είχαμε την έγνοια για να γίνουν κάποιες οριοθετήσεις, δεδομένου ότι το φεστιβάλ δεν είναι πολιτικά ουδέτερο. Είναι ένα πολιτικά ανταγωνιστικό φεστιβάλ προς τον καπιταλισμό, την λιτότητα και τα μνημόνια. Για παράδειγμα είναι χαρακτηριστικό, ότι φέτος για πρώτη φορά αρνηθήκαμε την συμμετοχή στην Ύπατη Αρμοστεία, επειδή διαφωνούμε με τον ρόλο που έχει αναλάβει στην κεντρική διαχείριση των θεμάτων που σχετίζονται με το προσφυγικό ζήτημα. Χωρίς λοιπόν να ακολουθούμε μια πολιτική γενικού αποκλεισμού – κάθε άλλο- δεν μπορούμε παρά να θέτουμε ένα πολιτικό πλαίσιο αναφορικά με τέτοια κομβικής σημασίας πολιτικά και κοινωνικά θέματα».
Τα αντιρατσιστικά φεστιβάλ στις άλλες πόλεις
Τα πρώτα φεστιβάλ εκτός Αθήνας διοργανώθηκαν σε πόλεις που υπήρχαν «δικτυακές» συλλογικότητες και στέκια μεταναστών, ωστόσο η απήχηση του θεσμού ευνόησε και την πιο αυτοτελή του ανάπτυξη στις διάφορες πόλεις. Σήμερα, οργανώνονται αντιρατσιστικά φεστιβάλ στις περισσότερες πόλεις στην Ελλάδα.
Η «καινοτομία» του Αντιρατσιστικού Φεστιβάλ σήμερα
Ν.Γ.: «Το αντιρατσιστικό φεστιβάλ ασχολείται με ένα θέμα δύσκολο, το οποίο απαιτεί ιδεολογικές τομές και πολιτικές μετατοπίσεις πολύ περισσότερο απ ό,τι θα απαιτούσε για παράδειγμα ένα φεστιβάλ με θέμα την δημοκρατία και τον πολιτισμό. Επίσης, επειδή ακριβώς είναι ένα φεστιβάλ πλήρως αυτοοργανωμένο και αυτοχρηματοδοτούμενο, το οποίο λειτουργεί με συνελεύσεις με οριζόντια, λειτουργεί προωθητικά σαν μια κινηματική διαδικασία. Ταυτόχρονα, σε ορισμένα επίπεδα λειτουργεί ως χώρος ένταξης κάτι που του δίνει μία ξεχωριστή δυναμική».
Το φεστιβάλ μετά την εμπειρία του City Plaza
Ν. Γ.: «Η εμπειρία του City Plaza είναι μια μεγάλη τομή για εμάς, ως Δίκτυο για τα Πολιτικά και Κοινωνικά Δικαιώματα και ως Στέκι Μεταναστών, είναι μία από τις πιο μεγάλες πρωτοβουλίες που έχουμε πάρει σε όλη μας την ζωή ως χώρος και ως προς την διάρκεια και ως προς την ένταση και την πρωτοτυπία και αυτό αντανακλάται και στο φεστιβάλ και πέρσι και φέτος. Επίσης, η σημασία του αντανακλάται και στο γεγονός ότι λόγω του City Plaza απογειώθηκαν συμμαχίες που προυπήρχαν, για παράδειγμα με την γερμανική παρεμβασιακή Αριστερά, με κομμάτια του κινήματος στην Αγγλία και στην Γαλλία, αλλά και στο ότι η καμπάνια του City Plaza έχει συμβάλλει στο να γίνει κεντρικό θέμα το προσφυγικό ζήτημα στην Ελλάδα. Βέβαια, αυτό αντανακλάται και στο ίδιο το φεστιβάλ, με την φυσική παρουσία των διεθνών ακτιβιστών και ακτιβιστριών, στις συζητήσεις και στην θεματολογία, στις ομιλήτριες, στους ομιλητές. Ακόμη περισσότερο, σε ένα προταγματικό επίπεδο, η άποψη ότι η θεωρητική στρατηγική πρέπει να συμβαδίζει με μια γενική πολιτική που απεικονίζεται στο παρόν, είναι κάτι που στην περίπτωση του City Plaza αποδεικνύεται περίλαμπρα.Και μάλιστα, αυτό γίνεται εντονότερο, όταν ενώ όλα αυτά συμβαίνουν σε μία εποχή κινηματικής απογοήτευσης και πολιτικής ύφεσης, εμείς μπορούμε να πούμε ότι σηκώνουμε το ανάστημα και κάνουμε δύο πράγματα για τα οποία αξίζει τον κόπο να είμαστε στο κίνημα και να λέμε ότι αξίζει να λέμε ότι είμαστε αριστερές και αριστεροί».
*Ειδικά, για τις πρώτες εμπερίες της συμμετοχής στο αντιρατσιστικό φεστιβάλ ο Ηλίας Χρονόπουλος ανέφερε στην εκδήλωση για τα 30 χρόνια του Δικτύου για τα Πολιτικά και Κοινωνικά Δικαιώματα στις 16.6.2107 : «Η δική μας εμπλοκή, αρχικά αμήχανη και οργανωτική, αλλά σύντομα συντροφική και δημιουργική. Συνηθισμένοι στα κέτερινγκ και τα κατασκευαστικά συνεργεία, με το Δίκτυο μαθαίνουμε να στεκόμαστε στα πόδια μας, μαθαίνουμε την ελκυστικότητα της συλλογικής δράσης όταν αυτή δεν είναι μονο αγγαρεία και αέναη επαναληψη μιας ανούσιας ρουτίνας.»