Η εργατική εξέγερση τον Μάη του ’36 στη Θεσσαλονίκη αποτελεί την κορύφωση των απεργιακών αγώνων του Μεσοπολέμου, στους περισσότερους από τους οποίους πρωταγωνιστικό ρόλο έπαιξαν τα καπνεργατικά σωματεία. Έτσι κι σ’ αυτή την περίπτωση ήταν μια καπνεργατική απεργία που εξελίχθηκε στη γενικευμένη εξέγερση. Στις αρχές Απριλίου είχε συγκληθεί στη Θεσσαλονίκη συνέδριο για την ενοποίηση των κομμουνιστικών και ρεφορμιστικών σωματείων (βλ. στο τέλος του άρθρου). Αποτέλεσμα ήταν η δημιουργία της Πανελλαδικής Καπνεργατικής Ομοσπονδίας (ΠΚΟ) στην οποία εντάχθηκαν τα σωματεία που ανήκαν στην Καπνεργατική Ομοσπονδίας Ελλάδος (ΚΟΕ) και την Ενωτική Ομοσπονδία Καπνεργατών και Στιβαδόρων Ελλάδος (ΕΟΚΣΕ). Αμέσως μετά το συνέδριο αντιπροσωπεία της νέας ομοσπονδίας συναντήθηκε με τους καπνεμπόρους οι οποίοι απέρριψαν τα αιτήματα των εργατών κι έτσι αποφασίστηκε η κήρυξη απεργίας σ’ όλες τις πόλεις όπου γινόταν επεξεργασία καπνού. Συγκροτήθηκαν πρωτοβάθμιες απεργιακές επιτροπές σχεδόν σε κάθε σαλόνι επεξεργασίας, καθώς και μια Κεντρική Απεργιακή Επιτροπή, ενώ το γενικό συντονισμό είχε η εκτελεστική επιτροπή της ΠΚΟ που είχε στείλει και σχετική τριμελή αντιπροσωπεία στην Αθήνα για επαφές με την κυβέρνηση και τις δύο ΓΣΕΕ. Μετά από έντονη προετοιμασία στις 29.4.1936 κηρύχθηκε γενική καπνεργατική απεργία σε Θεσσαλονίκη, Σέρρες, Καβάλα, Δράμα, Βόλο, Πάτρα και Αγρίνιο.
Την πρώτη μέρα έγινε μεγάλη συγκέντρωση περίπου 6.000 εργατών στον κινηματογράφο «Πάνθεον» (στο Βαρδάρι, στην αρχή της Δωδεκανήσου, τώρα στη θέση του έχει χτιστεί ένα από τα γνωστά γυάλινα κτίρια που ασχημαίνουν την πλατεία). Μαζί με τους καπνεργάτες στη συγκέντρωση συμμετείχαν αρτεργάτες, υποδηματεργάτες και εργάτες νηματουργίας. Νέα συγκέντρωση, με μεγαλύτερη συμμετοχή, πραγματοποιήθηκε την επόμενη μέρα στο ίδιο μέρος. Τόσο αυτές όσο και οι πρωτομαγιάτικες συγκεντρώσεις στο Μπεστσινάρ και το Σέιχ Σου κύλησαν χωρίς επεισόδια, παρά την έντονη αστυνομική παρουσία. Στις 3.5, ωστόσο, η αστυνομία έδιωξε τις απεργιακές φρουρές από τα καπνομάγαζα πράγμα που επέτρεψε στους εμπόρους να φέρουν απεργοσπάστες που δεν ήταν εφοδιασμένο με βιβλιάρια του ΤΑΚ (Ταμείο Ασφαλίσεως Καπνεργατών), όπως προέβλεπε ο νόμος. Μετά από παρέμβαση των απεργών το ΤΑΚ αποφάσισε να στείλει επιθεωρητές, αλλά η αστυνομία τους απαγόρευσε την είσοδο στους χώρους εργασίας. Ακολούθησαν διαβουλεύσεις και τελικά οι επιθεωρητές μπήκαν στα καπνομάγαζα αλλά δεν βρήκαν κανέναν που δεν είχε βιβλιάριο! Ακόμη κι ο εισαγγελέας υπηρεσίας κατέλαβε ότι επρόκειτο για δούλεμα.
Την επόμενη μέρα, με απόφαση της Κεντρικής Απεργιακής Επιτροπής, μια μεγάλη διαδήλωση οργανώθηκε για να αποσταλεί τηλεγράφημα διαμαρτυρίας στην κυβέρνηση. Τότε συνέβησαν κι οι πρώτες συγκρούσεις καθώς οι χωροφύλακες επιτέθηκαν επανειλημμένα στους διαδηλωτές. Το γεγονός αυτό, προκάλεσε επίσης αντιπαράθεση στους κόλπους της εκτελεστικής επιτροπής της ΠΚΟ. Στις 6 και 7.5. κηρύχθηκαν γενικές απεργίες σε Καβάλα και Βόλο, ενώ στη Θεσσαλονίκη απεργίες συμπαράστασης πραγματοποίησαν και οι μυλεργάτες, οι αυτοκινητιστές κι οι εργαζόμενοι στη βιομηχανία ελαστικών «Αλυσίδα». Στις 8.5 μετά από συγκέντρωση σε καπνομάγαζο της Εγνατίας περίπου 5.000 διαδηλωτές κατευθύνθηκαν προς το Διοικητήριο για να επιδώσουν ψήφισμα διαμαρτυρίας αλλά η αστυνομία έκλεισε το δρόμο και επιτέθηκε με μανία, με αποτέλεσμα η Εγνατία (κι οι δρόμοι γύρω της) από την Αριστοτέλους μέχρι το Βαρδάρι να γίνου πεδία συμπλοκών. Μετά από αρκετές συγκρούσεις, οι απεργοί υποχώρησαν στα στενά, αλλά μόνο για να ξαναοργανωθούν και να ενωθούν με την πορεία των εργατών νηματουργίας που ανέβαινε την οδό 26ης Οκτωβρίου προς το Διοικητήριο. Εμπρός, λοιπόν, σ’ αυτό το κτίριο (γύρω από το οποίο είχαν οχυρωθεί και στρατιωτικές μονάδες) εξελίχθηκαν οι νέες συμπλοκές με επελάσεις της έφιππης αστυνομίας και ομαδικά πυρά των πεζών χωροφυλάκων. Συνελήφθησαν περίπου εκατό εργάτες ενώ οι τραυματισμένοι ήταν εκατοντάδες.
Το ματοκύλισμα όμως της εργατικής τάξης της πόλης έγινε στις 9.5. Σύμφωνα με την περιγραφή του Βρετανού προξένου, «η οδός Εγνατία καθώς και οι γύρω δρόμοι και οι πλατείες ήταν γεμάτες από κόσμο, ενώ τα συνθήματα “Ζήτω η απεργία” και “Κάτω η αστυνομία” ακούγονταν από παντού. Τα πλήθη άρχισαν να κινούνται προς το Διοικητήριο, ενώ είχε οριστεί και πάλι μια επιτροπή για να δει τον Γενικό Διοικητή. Η αστυνομία, ενισχυμένη αυτή τη φορά από το Στρατό και από ένα τεθωρακισμένο όχημα, έφραξε το δρόμο των διαδηλωτών και τους διέταξε να διαλυθούν. Άρχισε η συμπλοκή κατά την οποία η αστυνομία χρησιμοποίησε ελεύθερα τις καραμπίνες σκοτώνοντας δώδεκα ανθρώπους και τραυματίζοντας πάνω από εκατό, τριάντα από αυτούς σοβαρά. Συνελήφθησαν γύρω στους εκατόν είκοσι άνδρες και γυναίκες. Η πόλη εκείνη τη στιγμή έδειχνε να είχε καταληφθεί από έναν εχθρό». Καθώς πλέον όλος σχεδόν ο πληθυσμός ήταν στους δρόμους τελικά η αστυνομία υποχώρησε κι άφησε τη διατήρηση της τάξης στον στρατό, ο οποίος όμως δεν επενέβη αμέσως, με αποτέλεσμα για ένα περίπου διήμερο ο έλεγχος να βρίσκεται στα χέρια της Κεντρικής Απεργιακής Επιτροπής. Στο διάστημα αυτό έγινε η κηδεία των θυμάτων (10.5), την οποία παρακολούθησε ένα πλήθος 15.000 ανθρώπων, ενώ όλα κύλησαν ήσυχα χωρίς την παρουσία της αστυνομίας.
Στις 11.5 πραγματοποιήθηκε στο υπουργείο Εθνικής Οικονομίας σύσκεψη μεταξύ κυβέρνησης, καπνεμπόρων, της τριμελούς επιτροπής της ΠΚΟ στην πρωτεύουσα και αντιπροσωπειών των δύο ΓΣΕΕ που κατέληξε σε συμφωνία ορισμού κατώτατου μεροκάματου, αλλά δεν ασχολήθηκε με όλα τα αιτήματα των απεργών. Η σύσκεψη αυτή έδωσε το σύνθημα λήξης της απεργίας στις 14.5, αφού προηγουμένως στις 13.5 πραγματοποιήθηκε από τις δύο συνομοσπονδίες η πρώτη γενική πανελλαδική απεργία από το 1919. Τα γεγονότα της Θεσσαλονίκης κι επιτυχία της γενικής απεργίας θορύβησαν την άρχουσα τάξη κι όταν μια νέα γενική πανελλαδική απεργία κηρύχθηκε για τις 5 Αυγούστου του 1936, η κυβέρνηση του Ι. Μεταξά, που ήδη από τα μέσα Απριλίου κυβερνούσε με διατάγματα (καθώς η πλειοψηφία του κοινοβουλίου της είχε δώσει σχετική εξουσιοδότηση) προχώρησε στην εγκαθίδρυση της φασιστικής δικτατορίας με την έγκριση του βασιλιά.
Πηγή:
Κώστας Φουντανόπουλος, Εργασία και εργατικό κίνημα στη Θεσσαλονίκη (1908-1936): Ηθική οικονομία και συλλογική δράση στο Μεσοπόλεμο, Νεφέλη, Αθήνα 2005.
*Το κείμενο του Γ. Γκλαρνέτατζη δημοσιεύθηκε πρώτη φορά στο alterthess.gr τον Μάη του 2013
