Μέσα στην πόλη της Ηγουμενίτσας, στα περίχωρα αλλά και στο δάσος γύρω από την πόλη, πλήθος μεταναστών και προσφύγων συρρέουν με στόχο την μετακίνησή τους στην Ιταλία. Είναι πια γνωστό ότι τόσο η Πάτρα όσο και η Ηγουμενίτσα λειτουργούν ως τόποι κυρίως εξόδου από τη χώρα αλλοδαπών, που δεν μπόρεσαν να εξασφαλίσουν διαμονή ή άσυλο στην Ελλάδα. Δεν αποκλείεται σε κάποιες περιπτώσεις και η είσοδος μεταναστών από το λιμάνι της Ηγουμενίτσας είτε κατόπιν επαναπροώθησής τους από την Ιταλία είτε μέσω λαθρομεταφοράς τους, ως θύματα οικονομικής εκμετάλλευσης από έμπορους ανθρώπινης ανέχειας και αξιοπρέπειας. Άλλωστε η Ελλάδα έχει υπογράψει με την Ιταλία από το 2000 [N. 2857/2000] συμφωνία επαναπροώθησης μεταναστών, που επιτρέπει τέτοιες «επιστροφές» με συνοπτικές διαδικασίες.
Η αίσθηση της προσωρινότητας και η προσδοκία της φυγής είναι έντονη στις κουβέντες και τις επαφές με τους μετανάστες της περιοχής. Αναμένουν ένα σκαρφάλωμα σε φορτηγό, μια κρυψώνα σε μια καρότσα, ή μια πληρωμή σε μεταφορείς, ώστε να συνεχιστεί ο κύκλος της ανασφάλειας και της αναζήτησης στις απέναντι ακτές. Ωστόσο, η προσωρινότητα αυτή δεν αποτελεί μόνον ανθρωπολογικό μέγεθος αλλά ταυτόχρονα κριτήριο για την οργάνωση των αντίστοιχων πολιτικών και τελικά την μη ανάληψη διεθνών υποχρεώσεων της χώρας μας σε σχέση με τα ανθρώπινες και αξιοπρεπείς συνθήκες διαβίωσης μεταναστών και προσφύγων. Η Ηγουμενίτσα, αν και αναγνωρίζεται ως ελεγχόμενη μεθόρια διάβαση, δε διατηρεί επίσημα κέντρα φιλοξενίας διερχόμενων μεταναστών, τα οποία θα ικανοποιούσαν το αίτημα και τη διεθνή δέσμευση για ανθρώπινες συνθήκες διαβίωσης, μέχρι την τακτοποίηση της προσωπικής κατάστασης κάθε αλλοδαπού.
Πρακτικά, ο μεγαλύτερος όγκος των μεταναστών δεν κρατείται σε κέντρα υποδοχής και φύλαξης ενώ στερείται τις προϋποθέσεις για υποβολή αίτησης διαμονής. Τις περισσότερες φορές οι χώρες προέλευσης ή καταγωγής των μεταναστών στην Ηγουμενίτσα αρνούνται την επάνοδό τους, με αποτέλεσμα οι αλλοδαποί να μην είναι απελάσιμοι, ή να καθίστανται στην πράξη ανέφικτες οι απελάσεις τους. Η μέχρι σήμερα δύσκολη πρόσβαση σε μια διαδικασία υποβολής και εξέτασης αιτήσεως ασύλου, έχει στην πράξη απαξιώσει το θεσμό του ασύλου. Οι αλλοδαποί στη Ηγουμενίτσα, ακόμα και αν είναι ουσιαστικά πολιτικοί πρόσφυγες, εμφανίζονται απρόθυμοι να αιτηθούν το καθεστώς διεθνούς προστασίας του πρόσφυγα, είτε γιατί αποφεύγουν να εξαντλήσουν το δικαίωμα της αίτησης ασύλου στην Ελλάδα ως χώρα πρώτης εισόδου, νιώθοντας ότι υπάρχουν ελάχιστες πιθανότητες αποδοχής του αιτήματός τους, είτε για να μην συνδεθούν με το ελληνικό έδαφος λόγω της εκκρεμούς αίτησης και επαναπροωθηθούν στην Ελλάδα βάσει του 343/2003 Κανονισμού του Συμβουλίου ΕΕ «Δουβλίνο ΙΙ». Άνθρωποι τόσο ορατοί στην πόλη, στο δρόμο, στο βουνό, και συνάμα τόσο θεσμικά αόρατοι.
Αποτέλεσμα των παραπάνω συνθηκών είναι η συντήρηση καταυλισμού μεταναστών στο βουνό γύρω από την πόλη της Ηγουμενίτσας, ακριβώς πάνω στην αφετηρία της Εγνατίας οδού, στο μηδενικό χιλιόμετρο, στο σημείο – κόμβος για τη διέλευση των φορτηγών με προορισμό την Ιταλία. Πέντε μέλη της ΕΕΔΑΠ επισκεφτήκαμε τον καταυλισμό για την παροχή νομικών συμβουλών και για την καταγραφή της γενικότερης κατάστασης. Συνήθως οι μετανάστες μένουν στο βουνό για μακρό διάστημα μηνών [συχνά και πάνω από 8 μήνες], ενώ είναι μοιρασμένοι σε διάφορα σημεία ανά εθνοτικές ομάδες [Αφγανοί, Κούρδοι, Σομαλοί, Παλαιστίνοι, Ιρακινοί, Ιρανοί]. Κανένα καταφύγιο προστασίας από τα καιρικά φαινόμενα δεν υπάρχει, παρά μόνον αυτοσχέδιες εστίες φωτιάς σε κάδους, και νάιλον παραπετάσματα. Αντιρατσιστικές οργανώσεις, πολιτιστικοί σύλλογοι της περιοχής και μεμονωμένα ευαισθητοποιημένοι πολίτες οργανώνουν στον καταυλισμό συσσίτια και υπαίθρια ιατρεία.
Βλ. περισσότερες πληροφορίες και αναλυτική περιγραφή για τις συνθήκες διαβίωσης και κράτησης των μεταναστών στην περιοχή της Ηγουμενίτσας, στην αναφορά της Ελληνικής Ένωσης για τα δικαιώματα του Ανθρώπου και του Πολίτη [ΕΕΔΑΠ Ομάδα Θεσσαλονίκης], καθώς και την σχετική πρόσφατη αναφορά για το κέντρο κράτησης Φυλακίου Κυπρίνου στον βόρειο Έβρο.
Επιμέλεια: Θ. Τσολάκου – Ε. Καλαμπάκου (Δικηγόροι-μέλη της ΕΕΔΑΠ Θεσσαλονίκης)