Σχολιασμός του σχεδίου νόμου που κατατέθηκε προς ψήφιση από την κυβέρνηση, από την ιστοσελίδα tiken.net σε άρθρο του Δικηγόρου και Υπ. Διδάκτορα Γιάννη Πατζανακίδη.
Ολοκληρώθηκε η δημόσια διαβούλευση του σχεδίου νόμου του Υπουργείου Παιδείας για τα Α.Ε.Ι. και κατατέθηκε στη Βουλή. Πρόκειται αναμφίβολα για ένα νομοσχέδιο ιστορικής σημασίας καθώς με τις διατάξεις του επιχειρείται μια ιστορική ανατροπή η μετάλλαξη του Πανεπιστημίου από χώρο ελεύθερης έκφρασης – ανταλλαγής ιδεών και προαγωγής της επιστήμης και της έρευνας όπως διαμορφώθηκε στο Διαφωτισμό σε ένα υβρίδιο παροχής υπηρεσιών έρευνας και διδασκαλίας που αποτελεί μοντέλο πειθάρχησης και αυταρχισμού. Η ασφάλεια προτεραιοποιείται απολύτως έναντι της ελευθερίας αλλά και της ίδιας της δημοκρατικής συμμετοχής μέσω ενός πλέγματος διατάξεων με προφανή εκδικητικό χαρακτήρα όχι μόνο έναντι των φοιτητών αλλά και απέναντι στην ίδια τη φυσιογνωμία του Πανεπιστημίου με τις ιδιαίτερες πολιτικές φορτίσεις που απέκτησε ιδίως μεταπολιτευτικά στην Ελλάδα.
Στο Μέρος Β’ του σχεδίου νόμου που φέρει τον οργουελιανό τίτλο «προστασία της ακαδημαϊκής ελευθερίας και αναβάθμιση του ακαδημαϊκού περιβάλλοντος» προβλέπεται η εγκατάσταση και λειτουργία ηλεκτρονικών συστημάτων ασφαλείας και επιτήρησης με τη δυνατότητα λήψης και καταγραφής εικόνας και ήχου (κάμερες) σε εξωτερικούς και εσωτερικούς χώρους του Πανεπιστημίου, ηλεκτρονικών μηχανημάτων ανίχνευσης απαγορευμένων αντικειμένων και ουσιών στην είσοδο των κτιρίων ή επιμέρους εσωτερικών χώρων, συναγερμούς και αισθητήρες ανίχνευσης κίνησης και αποσυναρμολόγησης και δημιουργείται «κέντρο ελέγχου και λήψης σημάτων και εικόνων» στο οποίο διασυνδέονται όλα τα προαναφερόμενα συστήματα ασφαλείας.
Χαρακτηριστικό είναι ότι με το σχέδιο νόμου δημιουργείται «Επιτροπή Ασφάλειας και προστασίας» (άρθρα 8 και 11 του σχεδίου νόμου) στην οποία ανατίθεται η κατάρτιση του «σχεδίου ασφάλειας και προστασίας του οικείου Α.Ε.Ι.», το οποίο με τη σειρά του εγκρίνεται από τη Σύγκλητο ενώ δίνεται η δυνατότητα να μην δημοσιευθεί καθώς αρκεί η αποστολή του στο Υπουργείο Παιδείας. Επιπλέον μεταξύ άλλων αρμοδιοτήτων της εισηγείται την προμήθεια ειδών και υπηρεσιών για την «αναβάθμιση του επιπέδου ασφάλειας του Α.Ε.Ι.», συστήνει ειδικές ομάδες, όπως «ομάδες διαχείρισης κρίσεων και καταστροφών»…. εισηγείται την πρόσληψη προσωπικού ιδιωτικών επιχειρήσεων παροχής υπηρεσιών ασφαλείας.
Σύμφωνα με το σχέδιο νόμου σε κάθε Α.Ε.Ι. εφαρμόζεται υποχρεωτικά σύστημα ελεγχόμενης πρόσβασης και οι πανεπιστημιουπόλεις περιβάλλονται υποχρεωτικά από περιμετρική περίφραξη ασφάλειας «κατά παρέκκλιση κάθε άλλης γενικής ή ειδικής διάταξης». Εγκρίνεται κανονισμός ελεγχόμενης πρόσβασης με τον οποίο μεταξύ άλλων καθορίζονται τα φυσικά πρόσωπα που έχουν δικαίωμα πρόσβασης σε χώρους ελεγχόμενης πρόσβασης, οι χώροι στους οποίους μπορούν να έχουν πρόσβαση τρίτα πρόσωπα, οι μέθοδοι ελέγχου ταυτοπροσωπίας φυσικών προσώπων για την είσοδό τους σε χώρους ελεγχόμενης πρόσβασης ακόμη και καταγραφής των προσωπικών στοιχείων τρίτων φυσικών προσώπων. Πέραν της Επιτροπής Ασφάλειας και Προστασίας συστήνεται και «Ομάδα Ασφάλειας και Προστασίας» η οποία στελεχώνεται από προσωπικό του Α.Ε.Ι. και πρόσθετο προσωπικό, το οποίο θα προσλαμβάνεται σύμφωνα με τη διαδικασία του άρθρου 64 του ν. 4485/2017. Έτσι μια διάταξη που αποσκοπούσε στην κάλυψη της ανάγκης ταχείας διεξαγωγής της έρευνας με εξαιρετικό χαρακτήρα (καθώς επιτρέπει την πρόσληψη με σύμβαση ιδιωτικού δικαίου ορισμένου χρόνου χωρίς τον έλεγχο του ΑΣΕΠ) θα αξιοποιηθεί για την πρόσληψη ανθρώπων που θα παρακολουθούν τη δραστηριότητα των μελών της ακαδημαϊκής κοινότητας.
Επίσης συστήνονται «Ομάδες Προστασίας Πανεπιστημιακών Ιδρυμάτων» (η λεγόμενη πανεπιστημιακή αστυνομία), οι οποίες στελεχώνονται από κατώτερους αξιωματικούς και ειδικούς φρουρούς που προσλαμβάνονται για το σκοπό αυτό. Σύμφωνα με το σχέδιο νόμου αποστολή τους είναι η προστασία και η ασφάλεια των Α.Ε.Ι. και η «ενίσχυση της ακαδημαϊκής ελευθερίας». Το εν λόγω «προσωπικό» υπάγεται στην Ελληνική Αστυνομία και η μισθοδοσία του βαρύνει τον προϋπολογισμό του Υπουργείου Δημόσιας Τάξης. Μεταξύ των αρμοδιοτήτων του είναι «η αποτροπή τέλεσης αδικημάτων στους χώρους των Α.Ε.Ι., η πραγματοποίηση περιπολιών, η αντιμετώπιση της παραβατικότητας», οι δε διοικήσεις των Α.Ε.Ι. υποχρεούνται να διευκολύνουν με κάθε τρόπο το ανωτέρω προσωπικό (ΟΠΠΙ) κατά την εκτέλεση των καθηκόντων του.
Σαν να μην έφταναν όλα τα παραπάνω τίθεται διάταξη στο σχέδιο νόμου που αφορά στην Ανώτατη Εκπαίδευση με την οποία τροποποιούνται οι αρμοδιότητες του σώματος των Ειδικών φρουρών και μεταξύ άλλων προβλέπεται ότι στους ειδικούς φρουρούς που στελεχώνουν τις «Ομάδες Προστασίας Πανεπιστημιακών Ιδρυμάτων» ανατίθενται προανακριτικά καθήκοντα για το διάστημα που υπηρετούν σε αυτές.
Η στόχευση του νομοσχεδίου επισφραγίζεται από τη διαμόρφωση του τρίτου μέρους του σχεδίου νόμου με το οποίο αναδιαμορφώνεται το πλαίσιο των πειθαρχικών παραπτωμάτων των φοιτητών και δημιουργείται ένα πλέγμα διατάξεων που αφορά στην πειθαρχική διαδικασία σε βάρος των φοιτητών, τις ποινές και τα είδη των πειθαρχικών παραπτωμάτων. Μεταξύ άλλων πειθαρχικών παραπτωμάτων προβλέπεται ότι τιμωρείται πειθαρχικά ακόμη και η χρήση στεγασμένων ή ανοικτών χώρων ή υποδομών του Α.Ε.Ι. χωρίς την άδεια των οργάνων του ή η χρήση χώρων για την εξυπηρέτηση σκοπών που δεν συνάδουν με την αποστολή του Α.Ε.Ι., ενώ αυτοτελές πειθαρχικό παράπτωμα συνιστά ακόμη και η με οποιονδήποτε τρόπο ρύπανση των στεγασμένων ή ανοικτών χώρων του ιδρύματος συμπεριλαμβανομένης και της ηχορύπανσης!
Αυτές οι διατάξεις νόμου θίγουν πληθώρα ατομικών δικαιωμάτων και συνταγματικών ελευθεριών των φοιτητών, των μελών της ακαδημαϊκής κοινότητας αλλά και του ευρύτερου κοινωνικού συνόλου αλλοιώνοντας βάναυσα τη φυσιογνωμία του Πανεπιστημίου. Ακολούθως θα επιχειρηθεί να αναδειχθούν εν συντομία ορισμένες μόνο πτυχές των θεμελιωδών δικαιωμάτων και ελευθεριών που θίγονται χωρίς να είναι δυνατή προφανώς η αναλυτική αξιολόγηση όλων των διατάξεων του σχεδίου νόμου λόγω του εύρους του αντικειμένου τους και των περιορισμένων δυνατοτήτων του άρθρου αυτού.
Κάμερες
Αναφορικά με τη λειτουργία συστήματος βιντεοεπιτήρησης των εσωτερικών και εξωτερικών χώρων των Α.Ε.Ι. με τη δυνατότητα λήψης αλλά και καταγραφής εικόνας πρέπει οπωσδήποτε να σημειωθεί ότι η εγκατάσταση και λειτουργία συστημάτων βιντεοεπιτήρησης εικόνας ή και ήχου ακόμη και στο δημόσιο χώρο συνιστούν ως επιμέρους πράξεις επεξεργασίας επέμβαση στα ατομικά δικαιώματα του σεβασμού της ιδιωτικής ζωής και της προστασίας δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα (άρθρο 9 Συντ., 7 και 8 ΧΘΔΕΕ, 8 ΕΣΔΑ, Απόφαση Peck κατά Ηνωμένου Βασιλείου της 28-4-2003, ΔΕΕ DigitalR ights Ireland παρ. 29 και 38). Η βιντεοεπιτήρηση επιδρά στην συμπεριφορά των προσώπων που βρίσκονται σε συγκεκριμένους χώρους και, κατ’ επέκταση, την κατευθύνει, γεγονός που μπορεί να δημιουργεί ψυχολογική πίεση, καθώς ένα πρόσωπο που γνωρίζει ότι παρακολουθείται προσπαθεί να προσαρμόζει την συμπεριφορά του στις προσδοκίες εκείνου που κάθε φορά το παρακολουθεί (Οδηγία 1/2011 της ΑΠΔΠΧ). Ιδιαίτερα επιβαρυντική μπορεί να είναι η χρήση συστημάτων βιντεοεπιτήρησης ως προς άτομα που ανήκουν σε ευαίσθητες ή ευπαθείς ομάδες καταστέλλοντας εμμέσως τη διαφορετικότητα. Επιπλέον ισχύει και για τους φοιτητές η παρατήρηση ότι η αναπτυσσόμενη αντίληψή τους για την ελευθέρια τους μπορεί να υπονομευθεί αν θεωρούν ότι είναι φυσιολογικό να υφίστανται έλεγχο από τηλεόραση κλειστού κυκλώματος (Γνωμ. 2/2009 της Ομάδας Εργασίας του Άρθρου 29 για τις κάμερες σε σχολεία). Από τη γενικευμένη χρήση συστημάτων βιντεοεπιτήρησης απειλείται επίσης το δικαίωμα της ελεύθερης κυκλοφορίας του ατόμου που κατοχυρώνεται στο άρθρο 2 του 4ου πρόσθετου πρωτοκόλλου της ΕΣΔΑ, καθώς και στο άρθρο 5§3 και 4 του Συντ. Πρόκειται για την προσωπική ελευθερία με τη στενή έννοια, δηλαδή «τη φυσική, σωματική ελευθερία ενέργειας και κίνησης στο χώρο». Τα υποκείμενα των δεδομένων έχουν το δικαίωμα να κυκλοφορούν ελεύθερα χωρίς να υποβάλλονται σε υπερβολικούς ψυχολογικούς όρους όσον αφορά́ τις κινήσεις και τη συμπεριφορά τους και χωρίς να παρακολουθούνται λεπτομερώς κατά τρόπο ώστε να είναι δυνατή η ανίχνευση των κινήσεών τους και/ή η ενεργοποίηση “συναγερμών”, βάσει υπερβολικής χρησιμοποίησης συστημάτων βιντεοσκόπησης. Προφανώς θίγεται επίσης το απόρρητο της επικοινωνίας (άρθρο 19 του Συντάγματος) καθώς θα καταγράφεται η επικοινωνία μεταξύ των ατόμων. Όλα τα παραπάνω δικαιώματα είναι δυνατόν να περιορίζονται υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις όταν όμως κατατίθεται προς ψήφιση ένα νομοθέτημα αυτής της ποιότητας που αγνοεί τον πυρήνα του δικαιώματος καθώς νομοθετεί με βάση τους περιορισμούς χωρίς να περιλαμβάνει στοιχειώδεις εγγυήσεις για τα υποκείμενα της επεξεργασίας, δηλ κυρίως τα μέλη της πανεπιστημιακής κοινότητας είναι εύλογο να υπενθυμίζεται ο κανόνας και ο λόγος της θέσπισής του.
Ρητή πρόβλεψη όλων των διεθνών συμβατικών κειμένων αποτελεί η τήρηση της αρχής της αναλογικότητας, δηλ. ο περιορισμός του ατομικού δικαιώματος θα πρέπει να είναι αναγκαίος σε μία δημοκρατική κοινωνία. Παρότι το ελληνικό πανεπιστήμιο έχει στοχοποιηθεί δημαγωγικά από τα ΜΜΕ και τους ιέρακες της Δεξιάς στην Ελλάδα ως «άντρο ανομίας» κατά τρόπο που θυμίζει τις περιγραφές των εντύπων μετά την καταστολή της εξέγερσης του Πολυτεχνείου το 73 [1] ούτε από τα επίσημα στατιστικά στοιχεία προκύπτει ότι η εγκληματικότητα στο Πανεπιστήμιο είναι μεγαλύτερη του μέσου όρου, πιθανότατα είναι πολύ μικρότερη ώστε να δικαιολογείται μίας τέτοιας έκτασης προσβολή ατομικών δικαιωμάτων και ελευθεριών. Ούτε όμως επιχειρείται κάποια προσπάθεια προσδιορισμού συγκεκριμένων προϋποθέσεων ενεργοποίησης του συστήματος βιντεοεπιτήρησης, όπως π.χ. λειτουργία κατά τις νυχτερινές ώρες (ΑΠΔΠΧΓν. 3/2020) [2].
Επιπλέον ο νόμος που προβλέπει τον περιορισμό του δικαιώματος θα πρέπει να είναι «ποιοτικός» δηλ. προσβάσιμος στα πρόσωπα στα οποία είναι εφαρμοστέος και σαφώς διατυπωμένος ώστε να προσδιορίζεται το πεδίο εφαρμογής των μέτρων (Γν. 3/2020 της ΑΠΔΠΧ σχετικά με το ΠΔ 75/2020). Αντίθετα όμως με αυτήν τη διεθνώς παραδεδεγμένη αρχή στο σχέδιο νόμου αναφέρεται ότι το σχέδιο ασφάλειας και προστασίας του Α.Ε.Ι. είναι δυνατόν να μην δημοσιεύεται. Ακόμη σύμφωνα με την 65/2019 απόφαση της ΑΠΔΠΧ (ΦΕΚ τ. Β΄1622/2019) η διενέργεια εκτίμησης αντικτύπου σε περιπτώσεις συστηματικής και σε μεγάλη κλίμακα επεξεργασίας με χρήση δεδομένων που συλλέγονται μέσω συστημάτων βιντεοεπιτήρησης σε δημόσιο χώρο ή ιδιωτικό προσιτό σε απεριόριστο αριθμό προσώπων είναι υποχρεωτική. Λείπει φυσικά οποιαδήποτε σχετική αναφορά στο σχέδιο νόμου καθώς το κρινόμενο δεν περιλαμβάνει καμία διάταξη που να προστατεύει τα δικαιώματα των θιγόμενων προσώπων ούτε καν προκειμένου να δημιουργήσει μία εξισορροπητική εντύπωση.
Μεγάλη σημασία όμως αποκτούν οι περιορισμοί που το σύστημα βιντεοεπιτήρησης πρόκειται να επιφέρει αναφορικά με τα δικαιώματα κοινωνικής και πολιτικής δράσης. Έτσι θίγεται η ελευθερία της συνάθροισης καθώς αν ο οποιοσδήποτε συμμετέχων σε αυτή πιθανολογεί ότι η συμμετοχή του καταγράφεται είναι πιθανό να παραιτηθεί από το δικαίωμα του αυτό λόγω του φόβου ότι τα ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα που ενδέχεται να σχετίζονται με τα πολιτικά του φρονήματα, τις θρησκευτικές του πεποιθήσεις, τη συμμετοχή σε συνδικαλιστικές ενώσεις και σωματεία, τυγχάνουν επεξεργασίας από την Αστυνομία εν προκειμένω (καθώς οι «ΟΠΠ.Ι.» σαφώς εμπλέκονται στη λειτουργία του συστήματος βιντεοεπιτήρησης). Δεν χρειάζεται να αναφερθεί ότι τα Πανεπιστήμια αποτελούν χώρους κοινωνικής ώσμωσης και πολιτικής ριζοσπαστικοποίησης όπου διεξάγονται συνελεύσεις των φοιτητικών συλλόγων, σχημάτων της Αριστεράς και του ανταγωνιστικού κινήματος, πολιτικών και πολιτιστικών ομάδων, το σημείο συγκέντρωσης από όπου εκκινούν διαδηλώσεις και είναι απολύτως σαφές ότι αυτό το νομοσχέδιο θέτει στο στόχαστρό του αυτές ακριβώς τις διαδικασίες. Ήδη κατά το παρελθόν η ΑΠΔΠΧ είχε γνωμοδοτήσει αρνητικά ως προς τη χρήση καμερών σε δημόσια συνάθροιση. Αξίζει να σημειωθεί ότι κατά τη στάθμιση που διέλαβε η ΑΠΔΠΧ στην γνωμοδότησή της είχε ληφθεί υπόψιν μία ειδική επιστημονική μελέτη που συνέταξε το Υπουργείο Εσωτερικών του Ηνωμένου Βασιλείου [Home Office Research study 292, Martin Gill, AngelaSpriggs, Assessing the impact of CCTV, Φεβρουάριος 2005], τα αποτελέσματα της οποίας ήταν «ιδιαιτέρως αποθαρρυντικά», όπως σημειώνεται, για την αποτελεσματικότητα των κλειστών κυκλωμάτων τηλεόρασης σε σχέση με την ασφάλεια των πολιτών. Συγκεκριμένα η μελέτη έδειξε ότι στις περισσότερες περιοχές όπου υπήρχε εγκατεστημένο ηλεκτρονικό σύστημα παρακολούθησης, η εγκληματικότητα δε μειώθηκε και ότι, όπου μειώθηκε, αυτό δεν είναι βέβαιο ότι οφειλόταν στην παρουσία των καμερών. Σε κάθε περίπτωση είχε κριθεί ότι δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι η χρήση καμερών είναι αποτελεσματική σε μεγάλης κλίμακας χώρους (αναφέρεται σε Συμεωνίδου – Καστανίδου «Προσωπικά Δεδομένα και Διαδηλώσεις – Παρατηρήσεις στη Γνωμοδότηση 14/2007 του Εισαγγελέα του Αρείου Πάγου», ΠοινΔικ 2007,1281).
Πανεπιστημιακή Αστυνομία
Αναφορικά με την Πανεπιστημιακή Αστυνομία ή όπως ευφημιστικά στο σχέδιο νόμου αναφέρεται ως «Ομάδα Προστασίας Πανεπιστημιακών Ιδρυμάτων» («Ο.Π.Π.Ι.) είναι προφανής η αντίθεση με το Σύνταγμα, το οποίο ορίζει τα Α.Ε.Ι. ως πλήρως αυτοδικοικούμενα (άρθρο 16Συντ.). Καταρχήν είναι αντίθετη με το Σύνταγμα καθώς όπως πολλοί έχουν αναδείξει (βλ. ιδίως Χ. Κουρουνδής «Πανεπιστημιακή αστυνομία// Πανεπιστήμιο, Αστυνομία και νομοθέτηση την εποχή της πανδημίας» SyntagmaWatch.gr) η επιχειρησιακή δράση, διεύθυνση και εποπτεία του σώματος αυτού υπάγεται στην εποπτεία του Υπουργείου Προστασίας του Πολίτη (άρθρο 13 του σχ. νόμου).
Όπως δίδασκε ο Αριστόβουλος Μάνεσης «σύμφωνα με παλιά ευρωπαϊκή παράδοση, η τήρηση της τάξης και της ασφάλειας στο σύνολο των χώρων των προορισμένων για την εξυπηρέτηση της λειτουργίας των Α.Ε.Ι. ανήκει στην αποκλειστική αρμοδιότητα και ευθύνη των αρχών που διοικούν το ίδρυμα… Το πανεπιστημιακό άσυλο, προστατεύοντας όλα τα μέλη της πανεπιστημιακής κοινότητας, διδάσκοντες και διδασκομένους, και γενικά όσους βρίσκονται εκεί με την δημοκρατικά εκφρασμένη συναίνεση των αρμόδιων ακαδημαϊκών οργάνων, συνέχεται άρρηκτα τόσο με την ελευθερία της επιστημονικής έρευνας και διδασκαλίας όσο και με την “πλήρη αυτοδιοίκηση” των ΑΕΙ και συνεπώς εμπεριέχεται ουσιαστικά στην κατοχύρωση της ακαδημαϊκής ελευθερίας που ενεργείται με το άρθρο 16 του Συντάγματος». [3] Το άσυλο, ως εγγύηση της ακαδημαϊκής ελευθερίας –και όχι της εν γένει ελευθερίας της γνώμης όπως υπονοεί η εντελώς άστοχη έκφραση «άσυλο ιδεών», όπως αναφέρει ο Σωτηρέλης [4] αποκλείει κάθε ρύθμιση που δεν υπάγει το (όποιο) σώμα φύλαξης του Πανεπιστημίου στην αρμοδιότητα των αυτοδιοικητικών του αρχών.Ούτε βέβαια είναι δυνατόν το πανεπιστημιακό άσυλο να καταργηθεί με νόμο αφού αποτελεί συνταγματικό θεσμό που εμπεριέχεται στην έννοια της ακαδημαϊκής ελευθερίας.
Σε κανένα ευρωπαϊκό πανεπιστήμιο δεν υφίσταται πανεπιστημιακή αστυνομία παρά τα περί του αντιθέτοουθρυλούμενα ούτε στη Γαλλία, το Βέλγιο, την Ολλανδία, το Ηνωμένο Βασίλειο, την Ιταλία, την Ισπανία ούτε σε άλλο ευρωπαϊκό πανεπιστήμιο. Το άσυλο έχει καθιερωθεί στα Πανεπιστήμια της Ευρώπης και ισχύει από το 13ο αιώνα αδιαλείπτως. Χαρακτηριστικό είναι το άρθρο της Δέσποινας Σίνου στην ΕφΣυν (με τίτλο «Πανεπιστημιακή Αστυνομία ή Ακαδημαϊκή Ελευθερία») [5] σχετικά με την ευρωπαϊκή εμπειρία του πανεπιστημιακού ασύλου όπου αναφέρεται ότι είναι πολύ συχνές οι καταλήψεις πανεπιστημίων στη Γαλλία και ιστορείται μεταξύ άλλων ένα πρόσφατο και ενδεικτικό γεγονός από το τη Νομική Σχολή του Μονπελιέ. Το 2018 ο Κοσμήτορας της Σχολής είχε καλέσει ομάδες κρούσης κομάντο της γαλλικής Ακροδεξιάς, για να εκκενώσουν φορώντας κουκούλες και οπλισμένοι με ρόπαλα και αιχμηρά αντικείμενα ένα αμφιθέατρο της Σχολής που είχε καταληφθεί μερικές ώρες πριν από φοιτητές. Η αστυνομία επενέβη άμεσα έπειτα από κλήση του πρύτανη για να προστατεύσει τους καταληψίες φοιτητές και να συλλάβει τον Κοσμήτορα και τους παρακρατικούς!
Πειθαρχικά Παραπτώματα
Αναφορικά με την πολλαπλασιασμό των πειθαρχικών παραπτωμάτων σε βάρος μόνο των φοιτητών, που προβλέπεται στο σχολιαζόμενο σχέδιο νόμου πρέπει να επισημανθεί η εκδικητικότητα της κυβέρνησης που έχει συντάξει ένα κατάλογο πειθαρχικών παραπτωμάτων για τους φοιτητές, η πρόσβαση των οποίων στην τριτοβάθμια εκπαίδευση αποτελεί δικαίωμα και αντίστοιχα υποχρέωση του Κράτους όμως η έκταση του πειθαρχικού καταλόγου του νομοσχεδίου μοιάζει περισσότερο με το πειθαρχικό δίκαιο των δημοσίων υπαλλήλων που εκτελούν δημόσια υπηρεσία και όχι με πειθαρχικό δίκαιο σπουδαστών της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Επίσης η πρόβλεψη ως αυτοτελών πειθαρχικών παραπτωμάτων της χρήσης (απλής χρήσης ούτε καν παρακώλυσης χρήσης) στεγασμένων ή ανοικτών χώρων ή υποδομών του Α.Ε.Ι. χωρίς την άδεια των οργάνων του ή της χρήσης χώρων για την εξυπηρέτηση σκοπών που δεν συνάδουν με την αποστολή του Α.Ε.Ι., της «με οποιονδήποτε τρόπο ρύπανση των στεγασμένων ή ανοικτών χώρων του ιδρύματος συμπεριλαμβανομένης και της ηχορύπανσης» είναι τραγελαφική καθώς οι περιγραφόμενες συμπεριφορές δεν είναι δυνατόν να συνιστούν πειθαρχικώς ελεγκτέα συμπεριφορά αφενός επειδή δεν επιφέρουν κανένα βλαπτικό αποτέλεσμα (περισσότερο είναι φρονηματικού χαρακτήρα) και αφετέρου γιατί το Πανεπιστήμιο φέρει το χαρακτήρα του Πανεπιστημίου των ομάδων και στο πλαίσιο αυτό πρέπει να διασφαλίζεται η συμμετοχή της πιο ενεργητικής του ομάδας δηλαδή των φοιτητών του στην πανεπιστημιακή ζωή και όχι να αναμένεται από αυτούς στρατιωτική συμπεριφορά. Επίσης είναι ανεφάρμοστη και αντισυνταγματική καθώς θέτει σε καθεστώς προηγούμενης άδειας ακόμη και τη διεξαγωγή πολιτικής συζήτησης μεταξύ φοιτητών άλλως επικρέμεται η απειλή του καταλογισμού του πειθαρχικού παραπτώματος. Είναι όμως αυτές ιδίως οι διατάξεις τόσο ενδεικτικές των πραγματικών προθέσεων της κυβέρνησης. Να λάβεις άδεια προκειμένου να μπορέσεις ακόμη και να διοργανώσεις μία εκδήλωση, μία συζήτηση, να εμποιήσει το φόβο αφενός με τις κάμερες και αφετέρου με την υποχρέωση λήψης προηγούμενης άδειας. Ακόμη και οι συναυλίες και τα πάρτι θα απαγορεύονται διότι αποφασίζομεν και διατάσσομεν. Η πρόβλεψη της ρύπανσης ως αυτοτελούς πειθαρχικού παραπτώματος υπηρετεί ακριβώς τη λογική του εξοβελισμού της πολιτικής ριζοσπαστικοποίησης καθώς δεν είναι δυνατόν να φανταστούμε τη σύγκληση πειθαρχικών οργάνων για να ελέγξουν κάποιον φοιτητή που πέταξε τη γόπα από το τσιγάρο του στον αύλειο χώρο του Πανεπιστημίου. Με αυτή την αφορμή όμως μπορεί να διωχθούν ένας ή και περισσότερα μέλη του συλλόγου φοιτητών μετά από μία μεγάλη πολιτική εκδήλωση/συναυλία κ.ο.κ.
Ποινικοποίηση της διατάραξης δημόσιας υπηρεσίας χωρίς να υφίσταται διατάραξη!
Επιπλέον με το ίδιο σχέδιο νόμου τροποποιείται το άρθρο 168 του Π.Κ. Με την προτεινόμενη τροποποίηση τιμωρείται με την ίδια ποινή, ήτοι έως τρία έτη η παράνομη είσοδος και η παραμονή σε χώρο υπηρεσίας νπδδ ή επιχείρησης κοινής ωφέλειας παρά τη ρητή εναντίωση της Αρχής. Είναι εντυπωσιακή η προτεινόμενη τροποποίηση καθώς στην παρ. 1 όπως προτείνεται να αναδιαμορφωθεί έχει απαλοιφθεί από τη διάταξη του Ποινικού Κώδικα ο λόγος της τυποποίησης της διάταξης, δηλ. έχει απαλοιφθεί η φράση «και προκαλεί έτσι διακοπή ή σοβαρή διατάραξη της ομαλής διεξαγωγής της υπηρεσίας» που μεταφέρεται στην δεύτερη παράγραφο. Χωρίς όμως τη διακοπή ή έστω τη σοβαρή διατάραξη της λειτουργίας της υπηρεσίας δεν θίγεται κάποιο έννομο αγαθό, δηλαδή ποινικοποιείται μία συμπεριφορά που δεν προκαλεί βλάβη στο κοινωνικό σύνολο. Αυτό προκύπτει ευθέως από το γεγονός ότι δε νοείται παράνομη είσοδος πολίτη σε δημόσια υπηρεσία (εκτός αν μπει το βράδυ κρυφά!), η δε παραμονή του παρά την αντίρρηση της Αρχής (που θα εκφράζεται διά του νομίμου άραγε εκπροσώπου της) μπορεί να οδηγήσει στον κίνδυνο οποιαδήποτε διαμαρτυρία να ποινικοποιείται ακόμη και όταν δεν διαταράσσεται η λειτουργία της υπηρεσίας. Η προσπάθεια να ποινικοποιηθεί κάθε ενδεχόμενη ακόμη και συμβολική διαμαρτυρία καταλήγει σε αυτά τα φαιδρά φαινόμενα τυποποίησης.
Αυτό λοιπόν είναι το Πανεπιστήμιο που οραματίζεται η κυβέρνηση. Ένα Πανεπιστήμιο με ελεγχόμενη είσοδο, περιμετρική φύλαξη, συστήματα συναγερμού, κάμερες σε εσωτερικούς και εξωτερικούς χώρους (εκτός από τις αίθουσες διδασκαλίας) αστυνομικούς να περιπολούν, ειδικούς φρουρούς να ασκούν ανακριτικά καθήκοντα, επιτροπές ασφάλειας και προστασίας, ομάδες ασφάλειας και προστασίας, αντιπρύτανη ασφάλειας και προστασίας, με πειθαρχικά παραπτώματα για τους φοιτητές, απειλές διαγραφών κ.ο.κ. Μοιάζει με το «Πανοπτικόν» του Φουκώ αυτό το δυστοπικό πανεπιστήμιο, σαν προβολή ενός παραληρηματικού οράματος που θα καταστείλει όλες τις αντιδράσεις προκειμένου αφενός να ιδιωτικοποιηθεί και αφετέρου να πληγεί ένας πνεύμονας αμφισβήτησης και συλλογικής δράσης που πυροδοτεί ευρύτερες κοινωνικές αντιστάσεις. Αυτός όμως ο αυταρχισμός της ΝΔ δεν έρχεται ως απομεινάρι από το παρελθόν της. Η εκδικητικότητα απέναντι στο φοιτητικό κίνημα που συντάραξε με τους αγώνες του όλη τη μεταπολίτευση, όπως εκφράζεται από τις διατάξεις του σχεδίου νόμου, που χρησιμοποιεί την καταστολή ως εργαλείο, ιδεολογικό μέσο και θέαμα είναι ορμπανικού τύπου, παρακολουθεί τις διεθνείς εξελίξεις που ωθούν την κεντροδεξιά να προσεγγίσει την πολιτική και την πρακτική της ακροδεξιάς.
Γιάννης Πατζανακίδης
*Δικηγόρος, Υπ. Διδάκτορας
[1] «Το Πολυτεχνείο ρημάχθηκε. Τα στίφη των υπερμάχων της ακαδημαϊκής ελευθερίας και της λαϊκής κυριαρχίας στοιβάχθηκαν στις αίθουσες και στα εργαστήρια των κτιρίων, καβάλησαν τα έδρανα, έσπασαν τα κρύσταλλα, έσχισαν έγγραφα και σχέδια, τσάκισαν τα εποπτικά μέσα, αναποδογύρισαν τα έπιπλα και σκέπασαν όλους τους τοίχους με ανορθόγρφα συνθήματα που τα ξεσήκωσαν από άλλες εποχές. Παρήλασαν από τους τοίχους του Πολυτεχνείου ο Αλιέντε, η Ταυλάνδη, το ψωμί, οι αγρότες, οι Αμερικάνοι, «ο λαός που το αίμα του έχει ρουφηχθεί», το προλετάριοι όλων των χωρών ενωθείτε. Δεν έμεινε τίποτε όρθιο. Και όλα αυτά γιατί: Όχι γιατί δεν δόθηκαν λύσεις στα φοιτητικά αιτήματα, αλλά, αντιθέτως, επειδή δεν υπάρχουν πλέον αξιόλογα προβλήματα άλυτα», ήταν η ανταπόκριση της καθεστωτικής εφημερίδας ο «Φοιτητής» της Θεσσαλονίκης που αναφέρεται σε Κ. Κορνέτη «Τα παιδιά της δικτατορίας» σελ. 566, εκδ. πόλις.
[2] Η αρχή της αναλογικότητας υπό ευρεία έννοια πρέπει να εφαρμόζεται όχι μόνο για το σύνολο της επεξεργασίας, αλλά και για κάθε επιμέρους στοιχείο αυτής όπως είναι η επιλογή του εξοπλισμού του συστήματος βιντεοεπιτήρησης, η οπτική γωνία λήψης, η δυνατότητα μεγέθυνσης, σκίασης, ευκρίνειας της εικόνας κ.α..
[3] Αριστόβουλος Μάνεσης, Η συνταγματική προστασία της ακαδημαϊκής ελευθερίας, Συνταγματική Θεωρία και Πράξη, τ. Ι, εκδ. Σάκκουλα, Αθήνα-Θεσσαλονίκη 1980, σ. 702-703
[4] Γ. Σωτηρέλης «Τα πανεπιστήμια σε κρίσιμη καμπή» https://www.constitutionalism.gr/2020-12-18-sotirelis-panepistimia/
[5] https://www.efsyn.gr/stiles/apopseis/277510_panepistimiaki-astynomia-i-akadimaiki-eleytheria
