Τι μπορεί να συνδέσει τη Μαρία Κάλλας με την Τζάνις Τζόπλιν και τους Doors με τον Τρούμαν Καπότε και την πρώην ΕΣΣΔ; Η απάντηση είναι πιο σύνθετη και από την ερώτηση: μια θρησκευτική άρια με αναφορές στη βία και την κοκαΐνη, η οποία φέτος κλείνει τα 80 της χρόνια.
Μέρες καλοκαιριού και η ζωή κυλά ήσυχα. Ο μπαμπάς σου είναι πλούσιος κι η μαμά σου πολύ όμορφη Γι’ αυτό πάψε, μωρό μου – μη μου κλαις
Στίχοι από το Summertime
Λένε ότι το Summertime του Τζορτζ Γκέρσουιν αποτελεί ένα από τα πλέον διασκευασμένα μουσικά θέματα στην ανθρώπινη ιστορία (μαζί με το Yesterday των Beatles), αγγίζοντας πλέον τις 33.000 διαφορετικές εκτελέσεις.
Οι ειδικοί θα σας εξηγήσουν ότι είναι γραμμένο στην υποδώρια ή αιολική κλίμακα της αρχαιοελληνικής μουσικής. Εμείς θα σας πούμε ότι αποτελεί έναν ύμνο στην κουλτούρα των μαύρων που έζησαν στις ΗΠΑ στις αρχές του 20ού αιώνα. Το Summertime παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στη Βοστόνη το 1935 και αποτελούσε τμήμα της όπερας «Πόργκι και Μπες» που συνέθεσε ο Τζορτζ Γκέρσουιν.
Δανειζόμενος στοιχεία από τη θρησκευτική μουσική των μαύρων, ο Γκέρσουιν παρουσιάζει ένα νανούρισμα που τραγουδά η ηρωίδα της όπερας, Μπες, στην κόρη της – μια από τις πιο τρυφερές στιγμές του έργου, το οποίο χαρακτηρίζεται από τη βία και το εμπόριο ναρκωτικών των αμερικανικών γκέτο.
Το «Πόργκι και Μπες» βουτά επίσης στα βαθιά νερά της τζαζ σκηνής της Νέας Υόρκης για να διηγηθεί ιστορίες από τη ζωή των απογόνων των σκλάβων, που μετατρέπονται σε… μισθωτούς σκλάβους. Ο Γκέρσουιν προσφέρει όλους τους ρόλους της όπερας «Πόργκι και Μπες» σε μαύρους ηθοποιούς και τραγουδιστές. Και όπως αναμενόταν, προκαλεί σάλο στην προπολεμική Αμερική.
Μόνο μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο η όπερα και συγκεκριμένα το Summertime θα γνωρίσουν την αποδοχή που τους αξίζει. Στα μέσα της δεκαετίας του ’50 μάλιστα, το Στέιτ Ντιπάρτμεντ χρηματοδοτεί την περιοδεία στην Ευρώπη ενός θιάσου Αμερικανών που θα φτάσουν μέχρι τη Μόσχα. Είναι η πρώτη καλλιτεχνική αποστολή στη Σοβιετική Ενωση από την εποχή της Οκτωβριανής Επανάστασης και ανάμεσα στους συγγραφείς και τους δημοσιογράφους που την ακολουθούσαν βρισκόταν και ένας νεαρός τότε συγγραφέας που άκουγε στο όνομα Τρούμαν Καπότε.
Από τα μέσα της δεκαετίας του ’60 και μετά, το Summertime έχει αρχίσει να αποκτά χαρακτηριστικά ύμνου, η όπερα «Πόργκι και Μπες» όμως αντιμετωπίζει μερικά μικρά προβλήματα. Το κίνημα για τα δικαιώματα των μαύρων, που γιγαντώνεται στη δεκαετία του ’60, θεωρεί ότι το έργο του Γκέρσουιν απλώς αναπαράγει τα ρατσιστικά πρότυπα των λευκών, καθώς οι πρωταγωνιστές, πάντα φτωχοί, αγράμματοι και ναρκομανείς, καταφεύγουν συνεχώς στη βία για να λύσουν τις διαφορές τους.
Είναι η στιγμή που ο μαύρος πληθυσμός των ΗΠΑ συνειδητοποιεί ότι έχει χάσει οριστικά το τρένο του αμερικανικού ονείρου. Η εκρηκτική μεταπολεμική ανάπτυξη που χαρακτήρισε τη γενιά των baby boomers θα φτάσει σύντομα στο τέλος της, χωρίς να έχει αγγίξει τον μαύρο πληθυσμό που μένει γκετοποιημένος.
Την εποχή που ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, ο Μάλκολμ Χ και οι Μαύροι Πάνθηρες διεκδικούν με λόγια, πράξεις, αλλά και με όπλα το δικαίωμα σε μια καλύτερη ζωή και καθώς οι ολυμπιονίκες Τόμι Σμιθ και Τζον Κάρλος υψώνουν τη μαύρη γροθιά στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1968, η «όπερα των μαύρων» του 1935 φαντάζει σαν ένα παρωχημένο ρατσιστικό ξέσπασμα της λευκής Αμερικής.
Δεν είναι τυχαίο ότι ένας από τους πρώτους ανθρώπους που θα ρίξουν τη λίθο στα έργα του Γκέρσουιν είναι ο Ντιουκ Ελινγκτον. Παράλληλα, αρκετοί από τους ηθοποιούς που είχαν λάβει μέρος στην πρώτη παράσταση του 1935 καταδίκαζαν τώρα την όπερα, ενώ μια νέα γενιά μαύρων ηθοποιών αρνούνταν να συμμετάσχουν στις νεότερες παραστάσεις.
Ο Χάρι Μπελαφόντε είχε αρνηθεί να παίξει στην παράσταση ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του ’50, ενώ ο Σίντνεϊ Πουατιέ, που δέχτηκε τελικά, δήλωσε πολλές φορές ότι ήταν μια λανθασμένη απόφαση.
Ογδόντα χρόνια όμως μετά την πρώτη εμφάνιση τού «Πόργκι και Μπες», οι ιστορίες της βίας και των ναρκωτικών που θέλησε να περιγράψει ο Γκέρσουιν εξακολουθούν να κατατρύχουν τα γκέτο των αμερικανικών μεγαλουπόλεων. Η κοκαΐνη έδωσε αρχικά τη θέση της στο κρακ, τη φτηνότερη «λύση», που διοχετεύτηκε στην αγορά από τη δεκαετία του ’80 για να εξασφαλίσει τον έλεγχο του μαύρου πληθυσμού, ενώ η βία «αντιμετωπίστηκε» με τις μεγαλύτερες επιχειρήσεις καταστολής και εγκλεισμών στην αμερικανική ιστορία.
Κάθε μια από τις οικογένειες που περιέγραφε ο Γκέρσουιν θα είχε σήμερα ένα μέλος της στη φυλακή ή υπό καθεστώς αστυνομικής επιτήρησης, γεγονός που πιθανότατα θα σήμαινε ότι θα είχε χάσει και τα πολιτικά του δικαιώματα.
Για τον μαύρο πληθυσμό, οι ΗΠΑ του Μπαράκ Ομπάμα δεν έχουν αλλάξει σχεδόν καθόλου από τα μέσα της δεκαετίας του ’30 – αν όχι από τα χρόνια της δουλείας.
Info:
► Ακούστε
Summertime
Αναζητήστε την εκτέλεση της Μαρίας Κάλλας. Συναγωνίζεται επάξια την Τζάνις Τζόπλιν.
► Διαβάστε
The muses are heard
Ο Τρούμαν Καπότε σε ρόλο δημοσιογράφου καταγράφει την περιοδεία της όπερας «Πόργκι και Μπες» στην πρώην ΕΣΣΔ.