Οι ζαπατίστας έρχονται!
Τώρα μπορούμε να αναπνεύσουμε ελπίδα[1]
«Στο όνομα των γυναικών, των παιδιών, των αντρών, των ηλικιωμένων και φυσικά των άλλων ζαπατίστας, δηλώνω ότι αυτή η γη, που οι γηγενείς την ονομάζουν “Ευρώπη”, στο εξής θα αποκαλείται “SLUMIL K’AJXEMK’OP”, που σημαίνει “Ανυπότακτη Γη” ή “Γη που δεν παραδίδεται, δεν λιγοψυχά”. Και έτσι θα είναι γνωστή από ντόπιους και ξένους, όσο θα υπάρχει εδώ κάποιος που δεν παραδίνεται, δεν ξεπουλιέται, δεν υποτάσσεται».[2]
Αυτά είναι τα λόγια τα οποία, σύμφωνα με τον SupGaleano, θα ειπωθούν από τ@ν Marijosé όταν θα πατήσει το πόδι της/του σε ευρωπαϊκό έδαφος, μετά από τη διάσχιση του Ατλαντικού Ωκεανού από το πλοίο «La Montaña» (To Βουνό), το οποίο ξεκίνησε από το Μεξικό στις 3 Μαΐου και θα φτάσει στην Ισπανία μέσα στον Ιούνιο. Η/O Marijosé είναι 1 από τους 7 ζαπατίστας της «Μοίρας 421» (4 γυναίκες, 2 άνδρες, 1 άλλος/η) που σαλπάρουν με το πλοίο για να ξεκινήσουν το ταξίδι για τη ζωή. Ένα ταξίδι που θα πλαισιωθεί και από ένα άλλο γκρουπ ζαπατίστας, που θα ταξιδέψουν αεροπορικώς και θα βρεθούν σε περίπου 30 χώρες στην Ευρώπη. Αυτό είναι το πρώτο από τα ταξίδια με τα οποία οι ζαπατίστας σχεδιάζουν να συνδεθούν με άλλους αγώνες για τη ζωή που διεξάγονται σε άλλες ηπείρους αυτού του πλανήτη.
Υπέροχο! Παράλογο! Σουρεαλιστικό! Λαμπρό! Απίστευτα όμορφο!
Τα λόγια της/του Marijosé είναι ένας συνδυασμός χιούμορ, απλότητας και θεωρητικού βάθους, ένας συνδυασμός που έχουμε συνδέσει με τους ζαπατίστας από την πρώτη τους εξέγερση τον Ιανουάριο του 1994. Γυρίζουν τον κόσμο ανάποδα για να παλέψουν για τη ζωή, που βρίσκεται πλέον σε προφανή κίνδυνο. Σαλπάρουν στην αντίθετη κατεύθυνση από αυτήν που ταξίδεψαν ο Κολόμβος και οι κατακτητές, για να ανακαλύψουν έναν κόσμο εξεγερμένων. Δεν πηγαίνουν για να βρουν τους κατακτητές και να ζητήσουν την απολογία τους, πηγαίνουν να βρουν εξεγερμένους και να ενωθούν μαζί τους στην πάλη. Δεν γίνεται λόγος εδώ για ιμπεριαλισμό ή αποικιοκρατία· δεν εμφανίζεται κανένας από εκείνους τους όρους του κοινωνικού ανταγωνισμού που επιβάλλει η καθιερωμένη αριστερή παράδοση, αλλά κάτι πολύ πιο απλό, κάτι πολύ πιο άμεσο: οι εξεγερμένοι μιας γεωγραφίας απλώνουν το χέρι στους εξεγερμένους μιας άλλης. Επειδή αυτός είναι ο μόνος τρόπος που μπορούμε να δημιουργήσουμε το μέλλον.
Μια πρόσκληση, επομένως, όχι τόσο για να φανερώσει την αλληλεγγύη με τους ηρωικούς αυτόχθονες της Τσιάπας (καθώς η έννοια της αλληλεγγύης δημιουργεί αμέσως ένα τρίτο πρόσωπο «αυτοί»), αλλά για να αναγνωρίσει και να δημιουργήσει την «Slumil K’ajxemk’op», την εξεγερμένη γη, γνωστή και ως Ευρώπη, μια γη κατοικημένη από ανθρώπους που έχουν γεννηθεί σε πολλές διαφορετικές γεωγραφίες. Μια γη που κυβερνιέται από το χρήμα, μια γη που είναι μέρος της Αυτοκρατορίας του Χρήματος, της ίδιας σατανικής δύναμης που κυβερνά όλες τις ηπείρους και μας ωθεί σε έναν επιταχυνόμενο τυφώνα καταστροφής. Μια σατανική δύναμη που κυριαρχεί, αλλά δεν κυριαρχεί ολοκληρωτικά, επειδή η ευρωπαϊκή ήπειρος, όπως και όλες οι ήπειροι, είναι επίσης μια εξεγερμένη γη όπου οι άνθρωποι δεν παραδίνονται, δεν ξεπουλιούνται, δεν υποτάσσονται.
Η εξέγερση παίρνει πολλές μορφές, καθώς το χρήμα είναι μια Λερναία Ύδρα με πολλά κεφάλια και κάθε ένα από αυτά έχει την όψη του τρόμου. Αυτά δημιουργούν πολλούς πόνους, όλοι είναι δικοί μας με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, μιας και από τα πολλά πράματα που μας ενώνουν, παρά τις διαφορές μας, τα δύο πρώτα είναι: «… ότι νιώθουμε δικούς μας τους πόνους της γης: τη βία κατά των γυναικών· το διωγμό και την περιφρόνηση εκείνων που έχουν διαφορετική συναισθηματική, ψυχολογική και σεξουαλική ταυτότητα· τον αφανισμό της παιδικής ηλικίας· τη γενοκτονία των αυτόχθονων· τον ρατσισμό· το μιλιταρισμό· την εκμετάλλευση· τη λεηλασία· την καταστροφή της φύσης». Και «…η αντίληψη ότι για τους πόνους αυτούς ευθύνεται ένα σύστημα. Ο δήμιος είναι ένα σύστημα εκμετάλλευσης, πατριαρχικό, πυραμιδοειδές, ρατσιστικό, ληστρικό και εγκληματικό: ο καπιταλισμός».[3] Η Εξεγερμένη Γη είναι η γη των πολλών αγώνων ενάντια στα πολλαπλά κεφάλια του τέρατος.
Το ταξίδι των ζαπατίστας είναι ένα άπλωμα των χεριών για να πιάσουν τα δικά μας χέρια, όχι με σκοπό να τα καθοδηγήσουν, αλλά για να μοιράσουν. Ένα κράτημα των χεριών, μια αμοιβαία ροή ενεργειών, ίσως μια σπίθα. Μια ανταλλαγή ξεχωριστών εμπειριών της ίδιας πάλης για να θανατώσουμε την Λερναία Ύδρα. Μια διαδικασία μάθησης που είναι διδασκαλία· μια διαδικασία διδασκαλίας που είναι μάθηση. Όχι απλά μια αυτοσχέδια ανταλλαγή, αλλά ένα βάθεμα των ανταλλαγών που υπάρχουν ήδη εδώ και πολλά χρόνια. Μια εμβάθυνση που έχει σχεδιαστεί πολύ προσεκτικά, από πολλούς ανθρώπους, από την πρώτη στιγμή που οι ζαπατίστας ανακοίνωσαν το ταξίδι τους τον περασμένο Οκτώβρη.
Θα υπάρχει, πρέπει να υπάρχει –από όλα εκείνα τα άτομα και τις συλλογικότητες που τους έχουν ερωτευτεί, όπως εγώ, από την πρώτη στιγμή που εμφανίστηκαν– ένα άπλωμα χεριών για να κρατήσει τα δικά τους χέρια. Αλλά θα είναι, πρέπει να είναι, κάτι πολύ περισσότερο από αυτό. Είναι ελπίδα μας ότι το τρελό ταξίδι θα αγγίξει ανθρώπους πολύ πέρα από τους «συνήθεις υπόπτους», πέρα από τον κινηματικό κόσμο.
Για προφανείς λόγους, υπήρχαν πολύ λίγα μεγάλα κύματα πολιτικής διαμαρτυρίας τον προηγούμενο χρόνο, στην Ευρώπη ή οπουδήποτε αλλού. Αλλά υπάρχει ένα τεράστιο συναίσθημα ασφυξίας, καταπιεσμένης απογοήτευσης. Δεν μπορούμε να αναπνεύσουμε. Ενδεχομένως, να υπάρχει ένα αυξανόμενο συναίσθημα ότι το σύστημα θα καταρρεύσει, ότι ο καπιταλισμός δεν «δουλεύει». Ίσως αυτό να μην παίρνει κάποια σαφή πολιτική έκφραση, ή κάποια έκφραση που μπορεί να αναγνωρίζουμε ως «δική μας» με οποιαδήποτε έννοια, και είναι πιθανό οι περισσότεροι άνθρωποι να ενδιαφέρονται αυτή τη στιγμή να επιστρέψουν σε κάποιου είδους κανονικότητα, όσο επιβλαβής κι αν μπορεί να είναι αυτή η κανονικότητα. Ωστόσο, υπάρχει μια συνειδητοποίηση ότι ο καπιταλισμός είναι ένα αποτυχημένο σύστημα. Μέσω της καταστροφής που επέφερε στη φυσική βιοποικιλιότητα, δημιούργησε μια πανδημία που σκότωσε εκατομμύρια ανθρώπους και μεταμόρφωσε τις συνθήκες διαβίωσης σχεδόν ολόκληρου του παγκόσμιου πληθυσμού. Μια πανδημία που πολύ πιθανό να ακολουθηθεί και από άλλες. Η αδιάκοπη επιδίωξη του κέρδους προκαλεί μια κλιματική αλλαγή που έχει ήδη τεράστιες συνέπειες για την ανθρώπινη ζωή και τη ζωή πολλών ακόμα ειδών. Πολλοί γονείς, ή οι περισσότεροι, υποθέτουν πλέον ότι τα παιδιά τους θα ζήσουν σε χειρότερες συνθήκες διαβίωσης από εκείνους, και πράγματι είναι οι νέοι που υφίστανται τις χειρότερες συνέπειες της αποτυχίας του συστήματος.
Υπάρχει ένας ολόκληρος κόσμος που έχει συνειδητοποιήσει ότι ο καπιταλισμός είναι μια αποτυχία, ένας κόσμος ανθρώπων που «χάνουν την πίστη στο σύστημα», ένας κόσμος που ασφυκτιά και δυσφορεί. Ένα ηφαίστειο που περιμένει να εκραγεί; Ποιός ξέρει; Ζώντας κάτω από ένα ηφαίστειο, ξέρω ότι είναι δύσκολο να προβλέψω το «πώς» ή το «πότε» των εκρήξεων. Αλλά, η Κολομβία τις τελευταίες ημέρες, υποδηλώνει την τεράστια δύναμη που μπορεί να έχει η καταπιεσμένη ένταση.
Υπάρχει κάτι επείγον σε όλα αυτά. Όταν οι ζαπατίστας εξεγέρθηκαν την αυγή του έτους 1994, υπήρξε μια τεράστια ανταπόκριση υποστήριξής τους στο Μεξικό, τεράστιες διαδηλώσεις που ανάγκασαν την κυβέρνηση να σταματήσει τη στρατιωτική επίθεση στο κίνημά τους. Ένα πελώριο κύμα συμπαράστασης, που όμως δεν ήταν αρκετό για να διαλύσει το κράτος και να μεταμορφώσει την κοινωνία του Μεξικού. Κάποιος μπορεί να σκεφτεί ότι αν η ανταπόκριση ήταν ισχυρότερη, θα μπορούσε να σταματήσει την κοινωνική αποσύνθεση η οποία λαμβάνει χώρα από τότε, με εκατοντάδες χιλιάδες νεκρούς (κυρίως νέους) να σκοτώνονται βίαια, περισσότερους από εκατό χιλιάδες να «εξαφανίζονται», όλο και περισσότερες γυναίκες να σκοτώνονται κάθε μέρα μόνο και μόνο επειδή είναι γυναίκες. Στην Ευρώπη, και σε όλον τον κόσμο, γίνεται ολοένα και περισσότερο αντιληπτή η ευθραυστότητα του περιβλήματος του πολιτισμού. «Τα πράγματα κατακρημνίζονται, να κρατήσει το κέντρο δεν μπορεί», η διάσημη στροφή του Yeats από το ποίημά του «Η Δεύτερη Έλευση» παρατίθεται όλο και συχνότερα. Αλλά ο πολιτισμός δεν μπορεί να διασωθεί από το κέντρο. Ο μόνος τρόπος να δημιουργήσουμε μια «πολιτισμένη», κοινωνικά αποδεκτή κοινωνία είναι να καταργήσουμε τον καπιταλισμό και να δημιουργήσουμε άλλους τρόπους ζωής, βασισμένους στην αμοιβαία αναγνώριση. Το καθήκον είναι επείγον, τα περιθώρια της πραγματικότητας στενεύουν.
Σουρεαλιστικό; Σίγουρα. Ο σουρεαλισμός του ταξιδιού των ζαπατίστας δεν είναι διακοσμητικό στοιχείο, βρίσκεται στην καρδιά της πολιτικής τους. Ξανά και ξανά, οι ζαπατίστας μας εξέπληξαν με τις πρωτοβουλίες τους, αλλά ίσως αυτή είναι η πιο θαυμαστή από όλες. Μέσα στην πανδημία (κατά την οποία οι ζαπατίστας ήταν αυστηροί στην τήρηση προληπτικών μέτρων, τα εισήγαγαν πολύ πριν το κράτος του Μεξικού ή τα περισσότερα άλλα κράτη προβούν σε κάποια ενέργεια) και χωρίς να έχουν κανένα συμβόλαιο με το Netflix, έχουν δημιουργήσει την πιο εκπληκτική θεατρική παράσταση, μετατρέποντας τον Ατλαντικό Ωκεανό σε σκηνή, που θα εξαπλωθεί στη συνέχεια σε καμιά τριανταριά διαφορετικές γεωγραφίες της ηπείρου «Slumil K´ajxemk’op». Γεγονός που ωθεί την επαναστατική σκέψη σε ένα μέρος που ουδέποτε έχει βρεθεί προηγουμένως. Είναι η μετατόπιση της πάλης για ζωής και ενάντια στον καπιταλισμό (καθώς η πάλη για ζωή πρέπει να είναι πάλη ενάντια στον καπιταλισμό) σε μια νέα σουρεαλιστική διάσταση. Ο σουρεαλισμός είναι ζωτικής σημασίας επειδή σπάει τη λογική του κεφαλαίου και του κράτους που σέρνει, και σέρνει και σέρνει, τα όνειρά μας για κάτι καλύτερο σε μια αναπαραγωγή του ίδιου συστήματος θανάτου.
Διαβάστε τους, διαβάστε τους, διαβάστε τους! Διαβάστε τι λένε. Διαβάστε τα έξι μέρη του κειμένου με τα οποία ανακοίνωσαν αυτό το τρελό ταξίδι, με τη σειρά που δημοσιεύτηκαν, από το έκτο προς το πρώτο (φυσικά). Διαβάστε τι λένε για το ταξίδι τους, δείτε τα βίντεο και τις φωτογραφίες τους, μπορείτε να τα βρείτε στο Εnlace Ζapatista σε διάφορες γλώσσες (https://enlacezapatista.ezln.org.mx) και επίσης στις σελίδες https://viajezapatista.eu/en/blog/ και https://karavanizapatista.espivblogs.net/, ακολουθήστε τις συζητήσεις γύρω από το ταξίδι σε σελίδες όπως το Communizar (http://comunizar.com.ar), ακούστε τους (https://radiozapatista.org/), διαβάστε τους σχολιασμούς (στην περίπτωσή μου έχω διαβάσει τα άρθρα των Jérôme Baschet[4] και Inés Durán[5]). Και πάνω από όλα ενωθείτε μαζί τους σε αυτό το παράλογο ταξίδι. Ενωθείτε μαζί τους και αφήστε τους να ενωθούν μαζί σας. Μοιραστείτε τους αγώνες σας και τα σουρεαλιστικά μα τόσο ρεαλιστικά ηφαίστειά σας. Και ίσως αυτό μας βοηθήσει όλους μας να αναπνεύσουμε: ελπίδα.
John Holloway, 9 Μαΐου 2021
[1] Πολλά ευχαριστώ για τα σχόλιά τους σε προηγούμενες μορφές του κειμένου στους Edith González, Panagiotis Doulos, Néstor López, Marios Panierakis, Azize Aslan, Eloína Peláez και Lars Stubbe.
[2] https://karavanizapatista.espivblogs.net/2021/04/19/tagma-421/.
[3] Μια διακήρυξη για τη ζωή, https://karavanizapatista.espivblogs.net/2021/01/01/mia-diakiryxi-gia-ti-zoi/
[4] lundimatin no. 285, 26 Απριλίου 2021, “L’invasion zapatiste” commence! (https://lundi.am/L-invasion-zapatiste-commence).
[5] “Ein Kampf für das Leben, für alle”, Maldekstra, Rosa Luxemburg Stiftung, Βερολίνο, Μάρτιος 2021 (https://www.rosalux.de/fileadmin/rls_uploads/pdfs/maldekstra/Maldekstra-10.pdf).
