Μια διαδηλώτρια που την σέρνουν οι στρατιώτες απ’ τα μαλλιά στην πλατεία Ταχρίρ, την κλωτσάνε και την δέρνουν: καμιά άλλη εικόνα δεν προκάλεσε τόσο μεγάλη οργή στην Αίγυπτο. Η οργή αυτή όμως είναι υποκριτική. Οι γυναίκες είναι το ίδιο καταπιεσμένες μετά την επανάσταση όπως και πριν. Τα δικαιώματά τους δεν αποτελούν πολιτικό στόχο των εξεγέρσεων — καμιά φορά ούτε και των ίδιων των γυναικών.
Οι πιο ριζοσπάστες θέλουν να ανακηρύξουν το μπλε εσώρουχο σε σύμβολο της επανάστασης. Όταν οι στρατιώτες στην πλατεία Ταχρίρ έσκισαν τα ρούχα μιας μαντιλοφόρας γυναίκας, την ξεγύμνωσαν, την έδειραν μέχρι αναισθησίας και την κλωτσούσαν στο στήθος, φάνηκε, σαν μπλε κεραυνός, το σουτιέν της. Το εσώρουχο μιας ηρωίδας, είπαν. Άλλοι το προχώρησαν παραπέρα: ένας γελοιογράφος σκιτσάρισε τη γυναίκα τυλιγμένη με τη σημαία, περικυκλωμένη από γυμνούς άντρες έτοιμους να βιαιοπραγήσουν. Η Αίγυπτος ντροπιάστηκε, ήταν το μήνυμα. Αυτό που κάνετε στις γυναίκες της Αιγύπτου το υφίσταται ολόκληρη τη χώρα.
Τους τελευταίους δέκα μήνες, καμιά άλλη είδηση από την Αίγυπτο –ούτε ο θάνατος χριστιανών διαδηλωτών, ούτε η καταδίκη μπλόγκερς, ούτε η ανάμιξη του στρατού στη δικαιοσύνη– δεν προκάλεσε τόσο μεγάλη και τόσο οξεία κριτική στο εξωτερικό όπως οι εικόνες στρατιωτών που σέρνουν μια γυναίκα απ’ τα μαλλιά πάνω στην άσφαλτο. Η υπουργός εξωτερικών των ΗΠΑ, Χίλαρυ Κλίντον, μίλησε για «συστηματική ταπείνωση» των αιγύπτιων γυναικών, για «απαξίωση της επανάστασης», ντροπή για το κράτος και το στρατό του. Και η Αίγυπτος όμως είναι εξοργισμένη. Σε μια διαδήλωση στην πλατεία Ταχρίρ, οι γυναίκες προειδοποίησαν ότι η τιμή τους αποτελεί «κόκκινη γραμμή». Το κυβερνών στρατιωτικό συμβούλιο, σε μια ξαφνική κρίση ευθιξίας, εξέφρασε τη λύπη του για την προσβολή της τιμής των «σπουδαίων γυναικών της Αιγύπτου».
Εδώ κρύβεται πολλή υποκρισία, όπως συμβαίνει συχνά σε θέματα τιμής και σεξουαλικότητας. Πολλοί άνθρωποι στη Δύση θεωρούσαν το ισλάμ διαβόητο για τη στάση του απέναντι στις γυναίκες — τέτοια ακραία επεισόδια δίνουν τώρα κι άλλες αφορμές. Οι ακτιβιστές της πλατείας Ταχρίρ εξοργίζονται δημοσίως, ελπίζουν όμως κρυφά ότι η επίθεση σε μια μαντιλοφόρα γυναίκα θα βγάλει τους ισλαμιστές στο δρόμο για να παλέψουν ενάντια στο στρατό, και ότι οι πορείες των γυναικών θα δώσουν νέα ώθηση στο κίνημα που ατονεί. Κανείς όμως δεν λέει όμως ότι τις γυναίκες στην Ταχρίρ τις χουφτώνουν και τις ταπεινώνουν, ότι οι γυναίκες καταγγέλουν εδώ και χρόνια τις παρενοχλήσεις εις βάρος τους, ότι στην Αίγυπτο η ενδοοικογενειακή βία είναι τόσο διαδεδομένη όσο και ο αναλφαβητισμός, με δυο λόγια, ότι η προστασία της τιμής και της αξιοπρέπειας της Αιγύπτιας είναι μια συλλογική αυταπάτη.
Ακόμη πιο παράλογες φαίνονται οι «υποκλίσεις» των στρατηγών. Το στρατιωτικό συμβούλιο κατήργησε στην πράξη την ποσόστωση των γυναικών στις βουλευτικές εκλογές και ορίζει το ένα μετά το άλλο τα υπηρεσιακά υπουργικά συμβούλια, στα οποία δεν συμμετέχει σχεδόν καμία γυναίκα. Εδώ και μήνες ο στρατός δυσφημεί τους διαδηλωτές, χαρακτηρίζοντας τους άντρες εγκληματίες ή σπιούνους και τις γυναίκες πρόσωπα αμφίβολης ηθικής, που πρέπει να ταπεινώνονται με τα ανατριχιαστικά «τεστ παρθενίας». Με τους όρους της πατριαρχικής κοινωνίας, η βία κατά των γυναικών πλήττει την ηθική αξιοπιστία των συζύγων, των πατεράδων και των αδερφών τους, που δεν στάθηκαν ικανοί να τις προστατέψουν και να διαφυλάξουν την τιμή τους. Ακόμη και ο αγώνας για τη γυναικεία τιμή επιβεβαιώνει, με σκοτεινό τρόπο, ακριβώς τις ίδιες αντιλήψεις: η γυναίκα ως κτήμα, η γυναίκα ως πεδίο μάχης.
Οι επαναστάτριες των αραβικών χωρών μόνο αρνητικά αποτελέσματα έχουν δει ως τώρα από τον αγώνα τους για την ελευθερία: Στην Αίγυπτο και στην Τυνησία αναγκάζονται να αντισταθούν απέναντι στις γκροτέσκες και αγκυλωμένες φαντασιώσεις των ακραίων ισλαμιστών. Η Ταβακούλ Καρμάν από την Υεμένη τιμήθηκε με το βραβείο Νόμπελ Ειρήνης, αλλά στη χώρα της το παιχνίδι εξουσίας παίζεται ανάμεσα σε αρχηγούς φυλών, στρατηγούς, γιους προέδρων. Την τεταμένη σχέση ανάμεσα στην επανάσταση και τις γυναίκες την γνωρίζουμε από παλιά: ο αυστριακός σοσιαλδημοκράτης Βίκτωρ Άντλερ κορόιδευε τη Ρόζα Λούξεμπουργκ και την Κλάρα Τσέτκιν για «υστερικό υλισμό». Στις αραβικές εξεγέρσεις οι γυναίκες αποτελούν μεν πολιτικό υλικό, τα δικαιώματά τους όμως δεν είναι πολιτικός στόχος — συχνά ούτε των ίδιων των γυναικών.
Στις συντηρητικές κοινωνίες, η σεξουαλική βία δεν πληγώνει μόνο την ψυχή, αλλά αποσκοπεί και στον κοινωνικό αφανισμό — ακόμη και στους άντρες. Ο βιασμός ενός οδηγού λεωφορείου στο Κάιρο από αστυνομικούς, ο οποίος καταγράφηκε σε βίντεο από κινητό και διακινήθηκε, πυροδότησε ένα κύμα μίσους απέναντι στο κράτος των βασανιστών, το οποίο ξέσπασε χρόνια αργότερα και κατέληξε στην καθαίρεση του αυταρχικού καθεστώτος Μπουμπάρακ. Είναι άραγε η εικόνα μιας ξεγυμνωμένης γυναίκας στην πλατεία Ταχρίρ πολύ χειρότερη από άλλες; Έχουμε δει τη φωτογραφία ενός στρατιώτη που πηδάει πάνω σ’ έναν άντρα λες κι ήταν τραμπολίνο· ένστολοι σε μέθη βίας ξυλοκοπούν έναν τραυματία· ένας στρατιώτης κατουράει διαδηλωτές· κι ένας στρατιωτικός σύμβουλος εύχεται να δει τους διαδηλωτές «στους φούρνους του Χίτλερ». Αυτά άραγε μπορούμε να τα καταπιούμε;
Με τα αιγυπτιακά μέτρα, η βία κατά των γυναικών ξεπερνάει σίγουρα ένα όριο. Είναι όμως αυτό το κρίσιμο όριο; Υπάρχει η δικαιολογημένη αμφιβολία για το αν οι στρατηγοί θα αποδεχτούν το αποτέλεσμα των εκλογών. Ίσως γίνει πραξικόπημα, ίσως ακολουθήσουν χρόνια πολιτικής αστάθειας, ίσως καταρρεύσει η οικονομία. Η διάλυση ακόμη και των μικρότερων διαδηλώσεων μετατρέπεται σε αιματηρό ξεκαθάρισμα των επικριτών του στρατιωτικού καθεστώτος. Αν τα πράγματα πάνε στραβά, στην Αίγυπτο δεν θα μείνουν παραμελημένα μόνο τα δικαιώματα των γυναικών και τα πολιτικά δικαιώματα, αλλά και η ανάκαμψη ολόκληρης της χώρας. […]
Η Sonja Zekri είναι δημοσιογράφος και συγγραφέας, συντάκτρια του Feuilleton της γερμανικής εφημερίδας Süddeutsche Zeitung, όπου και δημοσιεύτηκε αυτό το άρθρο, στις 22/12/11.
μεταφραση: Ιων Δραγουμανος, στα Ενθέματα