Η κλιματική κρίση που εντείνεται τα τελευταία χρόνια αλλά και η ενεργειακή κρίση έχουν επαναφέρει τη συζήτηση για την ενεργειακή μετάβαση των κρατών και την απεξάρτηση τους από την περιβαλλοντικά καταστροφική εξόρυξη λιγνίτη, πετρελαίου και φυσικιύ αερίου, μέσα από την μετάβαση στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.
Είναι αρκετό όμως η συζήτηση να σταματά στο συμπέρασμα πως χρειαζόμαστε περισσότερες ανανεώσιμες πηγές ενέργειας ή πρέπει να συζητήσουμε και για το ποιος θα τις διαχειρίζεται; Οι μεγάλες εταιρείες παροχής ενέργειας έχουν εδώ και καιρό μπει στον κλάδο των ανανεώσιμων πηγών, πολλές φορές σε βάρος του ίδιου του περιβάλλοντος που υποτίθεται ότι θέλουν να προστατέψουν.
Στον αντίποδα, κινήματα και πολίτες που αναζητούν όχι μόνο προστασία του περιβάλλοντος αλλά και περιβαλλοντική δημοκρατία συγκροτούν αυτόνομες ενεργειακές κοινότητες. Πρόσφατα ολοκληρώθηκε η δημιουργία του πάρκου της ενεργειακής κοινότητας ΥΠΕΡΙΩΝ που βρίσκεται στην Κόρινθο.
Μετά από τρία χρόνια προσπάθειας, 120 πολίτες, μικρομεσαίες επιχειρήσεις, και (γραφεία) ΜΚΟ, βρίσκονται ένα βήμα πιο κοντά στο να λαμβάνουν φθηνή, καθαρή ενέργεια για 25 χρόνια μέσα από αυτό το εγχείρημα, το οποίο θα παρέχει παράλληλα δωρεάν ενέργεια και σε 8 νοικοκυριά σε καθεστώς ενεργειακής ευαλωτότητας, καθώς και στο πολιτιστικό κέντρο Anasa Cultural Center και την κοινωνική κουζίνα Mano Aperta.
Για να μάθουμε περισσότερα για τις ενεργειακές κοινότητες μιλήσαμε με τον υπεύθυνο επικοινωνίας στην Οργάνωση Electra Energy και αντιπρόεδρο στην Ενεργειακή Κοινότητα ΥΠΕΡΙΩΝ, Χρήστο Βρεττό.
-Μίλησε μας εισαγωγικά για τις ενεργειακές κοινότητες, τί είναι και ποιος είναι ο σκοπός τους;
Ζούμε σε μία περίοδο γενικευμένης ακρίβειας (και οικονομικής κρίσης). Δεν έχει προκληθεί λόγω έλλειψης στην προσφορά ενέργειας, όπως θα υποδήλωνε ο όρος “ενεργειακή κρίση”, αλλά από την έντονη αισχροκέρδεια που σημειώνεται στις αγορές ενέργειας. Παρότι η αυξανόμενη χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (ΑΠΕ) την περίοδο 2021-2023 έχει οδηγήσει στην εξοικονόμηση 100 δις ευρώ για τους Ευρωπαίους πολίτες, το ενεργειακό σύστημα παραμένει εξαιρετικά συγκεντρωτικό, και άρα τα οφέλη δεν διαφαίνονται στον λογαριασμό του μέσου πολίτη. Έτσι ένας -εκθετικά- αυξανόμενος αριθμός ατόμων παίρνει την ενέργεια, κυριολεκτικά, στα χέρια του.
Με αφετηρία ορισμένες ανεμογεννήτριες που ανήκαν σε τοπικές κοινότητες στη Δανία τη δεκαετία του ’70, η κοινοτική ενέργεια (“community energy”) διανύει μία μακροχρόνια και ποικιλόμορφη ιστορία σε χώρες της Ευρώπης. Σήμερα, η Πανευρωπαϊκή Ομοσπονδία Ενεργειακών Συνεταιρισμών REScoop.eu απαριθμεί χιλιάδες μέλη, αντιπροσωπεύοντας πάνω από 1.500.000 Ευρωπαίους πολίτες. Η καθοριστική συμμετοχή των πολιτών στην ενεργειακή μετάβαση μοντελοποιήθηκε σε έρευνα του Πανεπιστημίου του Delft το 2016. Συγκεκριμένα η έρευνα ανέδειξε πως μέχρι το 2050 το 50% των Ευρωπαίων πολιτών μπορεί να παράγουν τη δική τους ενέργεια, καλύπτοντας έως και το 45% των αναγκών ηλεκτρισμού της Ευρώπης. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή το 2018 αναγνώρισε θεσμικά το δικαίωμα των πολιτών στην αυτό-παραγωγή και ιδιοκατανάλωση της ενέργειας μέσω του Πακέτου Οδηγιών «Καθαρή Ενέργεια για όλους τους Ευρωπαίους» καλώντας όλα τα Κράτη-Μέλη να αναγνωρίσουν τις «ενεργειακές κοινότητες» ως νέες νομικές οντότητες ως το καλοκαίρι του 2021. Οι τελευταίες αποτελούν ουσιαστικά συνεταιρισμούς, μέσω των οποίων πολίτες, μικρο-μεσαίες επιχειρήσεις (Μμε), ΟΤΑ και άλλοι φορείς της κοινωνίας των πολιτών μπορούν να συν-επενδύσουν σε έργα καθαρής ενέργειας, παράγοντας έτσι συλλογικά τη δική τους ενέργεια. Ήδη από το 2018 η Ελλάδα διαθέτει ένα σχετικά προοδευτικό θεσμικό πλαίσιο για τις ενεργειακές κοινότητες, το οποίο πρόσφατα άλλαξε (ν. 5037/2023) και μέχρι σήμερα καταγράφονται δεκάδες τέτοιες ενεργές ομάδες ανά την επικράτεια.
-Πρακτικά, τι χρειάζεται για να δημιουργηθεί μια ενεργειακή κοινότητα, σε πόρους αλλά και σε εγκαταστάσεις;
Μία ιδρυτική ομάδα 3-7 ατόμων η οποία θα ‘κουβαλήσει’ το εγχείρημα από την πρώτη ιδέα, ως και τον εξηλεκτρισμό του πρώτου έργου. Με συμμετοχικές διαδικασίες πρέπει να οριστεί ένα κοινό όραμα, στόχοι, και άρα οι δραστηριότητες που θα ακολουθήσει η κοινότητα. Οι περισσότερες κοινότητες ξεκινούν με ένα μικρο-μεσαίο φωτοβολταϊκό έργο για συλλογική ιδιο-κατανάλωση. Μέσω του εν λόγω μοντέλου η παραγόμενη ενέργεια στο πάρκο συμψηφίζεται με την καταναλισκόμενη ενέργεια στα σπίτια/γραφεία των μελών της κοινότητας, μηδενίζοντας έτσι σχεδόν τους λογαριασμούς ρεύματος.
Σχηματική αναπαράσταση του μοντέλου του εικονικού ενεργειακού συμψηφισμού. Ενεργειακή Κοινότητα ΥΠΕΡΙΩΝ
Ένα από τα πρώτα βήματα για μία κοινότητα που θα επιλέξει ένα τέτοιο έργο είναι να διασφαλίσει πως υπάρχει πράγματι ηλεκτρικός χώρος στον τοπικό υποσταθμό του ΔΕΔΔΗΕ – ή/και αν η συμπληρωματική χρήση μπαταρίας θα βοηθούσε. Θα χρειαστεί αρκετή εθελοντική εργασία στα πρώτα στάδια, αλλά η υποστήριξη μέσω μιας έμμισθης -έστω part time- θέσης εργασίας θα αποτελούσε σημαντικό παράγοντα επιτάχυνσης.
Η Electra Energy έχει δημιουργήσει μία σειρά από ανοιχτά προσβάσιμα templates (π.χ., πρότυπο καταστατικό, πρότυπο business plan για έργα εικονικού συμψηφισμού, οδικό χάρτη δημιουργίας κοινότητας) για να βοηθήσει νέες κοινότητες.
-Πρόσφατα ολοκληρώσατε τη δημιουργία μιας ενεργειακής κοινότητας στην Αθήνα με το όνομα «ΥΠΕΡΙΩΝ». Πώς ξεκίνησε αυτή η διαδικασία και σε τι φάση βρίσκεστε σήμερα;
Μας πήρε σχεδόν 3 χρόνια, αλλά μέσα στον Δεκέμβριο >60 μέλη της κοινότητάς μας επισκεφθήκαμε το ολοκληρωμένο φωτοβολταϊκό πάρκο στην Στυμφαλία, το οποίο θα παρέχει δωρεάν, καθαρή ενέργεια σε >120 μέλη για 25 χρόνια. O ΥΠΕΡΙΩΝ ως πιλότος στο Ευρωπαϊκό πρόγραμμα Horizon SCCALE203050 έχει αποτελέσει παράδειγμα για τις περισσότερες άλλες κοινότητες στην Ελλάδα, καθώς και για το εξωτερικό.
Δεν έχει πολλά να ζηλεύει η συμπρωτεύουσα, καθώς μία δυναμική ομάδα >30 ατόμων θέτει τα θεμέλια για μία αντίστοιχη πρωτοβουλία δημιουργίας ενεργειακής κοινότητας. Ειδικά σε μία τόσο περιβαλλοντικά επιβαρυμένη πόλη όπως η Θεσσαλονίκη, όπου η Πολιτεία συνεχίζει να επενδύει σε ορυκτά καύσιμα όπως νέοι τερματικοί σταθμοί LNG στον Θερμαϊκό, μία τέτοια ενεργειακή κοινότητα αποτελεί ένα ζωντανό αντιπαράδειγμα ενός ενεργειακού μέλλοντος από εμάς, για εμάς.
-Πόσες ενεργειακές κοινότητες λειτουργούν σήμερα στην Ελλάδα; Τί γραφειοκρατικά και θεσμικά προβλήματα αντιμετωπίζουν;
Βάσει των επίσημων στοιχείων του Γενικού Εμπορικού Μητρώου μιλάμε για >1400 ενεργειακές κοινότητες ανά την επικράτεια. Πολλές όμως έχουν στηθεί απλώς από ιδιώτες επενδυτές ως κλειστά, κερδοσκοπικά σχήματα, ενώ ένα μεγάλο κομμάτι είναι ανενεργές & πιθανώς υπό λύση. Υπάρχει όμως ένα πολλά υποσχόμενο, αναδυόμενο οικοσύστημα ~50 αυθεντικών ενεργειακών κοινοτήτων ευρείας βάσης. Από τα Ιωάννινα ως την Κρήτη, και από την Λέσβο ως το Μεσολόγγι, εκατοντάδες πολίτες συνδημιουργούν τοπικά έργα ΑΠΕ, προτείνοντας έτσι έναν πρακτικό τρόπο απο-εμπορευματοποίησης της ενέργειας.
Τα εμπόδια είναι πολλά, θα σταθώ σε ένα: το νομικό (και ρυθμιστικό) πλαίσιο παραμένει ασταθές. Εκεί που πάμε να ορθοποδήσουμε συνέχεια προκύπτει κάποιο νέο εμπόδιο. Χαρακτηριστικό αποτελεί η εισαγωγή της νέας νομοθεσίας (5037/2023): δημιούργησε 2 νέες νομικές οντότητες για τις ενεργειακές κοινότητες, παράλληλα με την υπάρχουσα. Ταυτόχρονα οι ενεργειακές κοινότητες του παλιού νόμου (4513/2018) δεν μπορούν να κάνουν πλέον νέα έργα, και έτσι μετατρέπονται ντε φάκτο σε ζόμπι κοινότητες.
-Η ενεργειακή κρίση των τελευταίων ετών έχει μετακινήσει στο φάσμα της ενεργειακής φτώχειας χιλιάδες πολίτες. Πώς μπορεί ένας εργαζόμενος που δυσκολεύεται να πληρώσει τον μηνιαίο λογαριασμό ρεύματος να βοηθηθεί από τις ενεργειακές κοινότητες;
Οι ενεργειακές κοινότητες, βάσει και των Ευρωπαϊκών Οδηγιών, θέτουν ως προτεραιότητα περιβαλλοντικούς και κοινωνικούς σκοπούς, και όχι το κέρδος, παράγοντας έτσι έναν πολυεπίπεδο αντίκτυπο. Χαρακτηριστικά, τέτοια σχήματα μπορούν να συμπεριλάβουν πολίτες και κοινωνικές δομές δωρεάν ως ωφελούμενους σε έργα ενεργειακού συμψηφισμού, ως ένα μέσο αλληλεγγύης. Ο ΥΠΕΡΙΩΝ θα παρέχει δωρεάν ενέργεια σε 9 νοικοκυριά, σε συνεργασία με τους Δήμους Κερατσινίου και Χαλανδρίου, καθώς και στην κοινωνική κουζίνα Mano Aperta και τον πολιτιστικό χώρο Anasa. Μέσω του έργου Συν-Ενέργεια, το οποίο υποστηρίζεται από το Ίδρυμα Μποδοσάκη, η Electra Energy και το Impact Hub Athens έχουν αναλάβει να τυποποιήσουν αυτή τη διαδικασία, ώστε να είναι πιο εύκολο για ώριμες ενεργειακές κοινότητες να ταυτοποιήσουν νοικοκυριά τα οποία θέλουν να συμπεριλάβουν δωρεάν στα έργα τους, στο πλαίσιο αλληλέγγυας δράσης.
Οι αναλυτές προβλέπουν ένα μαύρο κύμα στις επερχόμενες Ευρωεκλογές του Ιουνίου (2024), με την ακροδεξιά για πρώτη φορά να αναδεικνύεται στην τρίτη μεγαλύτερη πολιτική ομάδα στο Ευρωκοινοβούλιο. Ένα μερίδιο ευθύνης αυτής της οργής επαφίεται και στη διάχυτη οργή των πολιτών για ορισμένες κλιματικές πολιτικές τις οποίες εκλαμβάνουν ως άδικες (βλ. κίνημα αιολικών στην Ελλάδα). Ως κοινωνία των πολιτών είναι απαραίτητο να αναδείξουμε κλιματικές πολιτικές οι οποίες προτείνουν την κοινωνική δικαιοσύνη και την οικονομική αναδιανομή. Οι ενεργειακές κοινότητες αποτελούν μία καλή αρχή.
