Του Γιάννη Γκλαρνέτατζη
Στις 12.21872 εκδίδεται το πρώτο φύλλο της, τυπωμένης στα τούρκικα, εβδομαδιαίας εφημερίδας «Rumeli» («Ρούμελη»).[1] Να διευκρινίσουμε, βέβαια, ότι στην οθωμανική διοικητική κατανομή ως Ρούμελη νοούνταν όλο το ευρωπαϊκό τμήμα της αυτοκρατορίας, δηλ. τα Βαλκάνια. Οι εφημερίδες ήταν κάτι καινούργιο στην ζωή της πόλης, σημάδι κι αυτές της εισόδου στην ιστορική περίοδο της νεωτερικότητας. Τρία χρόνια πριν ο βαλής Σαμπρί πασάς είχε εκδώσει την επίσημη εφημερίδα του βιλαετιού σε τέσσερις γλώσσες –τουρκικά, ελληνικά, λαντίνο (ισπανοεβραϊκά) και βουλγαρικά ως «Selânik», «Θεσσαλονίκη», «Selanik» και «Solun» αντίστοιχα.[2]
Η έκδοση εφημερίδων γίνεται κρατική υπόθεση την περίοδο των Τανζιμάτ (μεταρρυθμίσεων). «Το οθωμανικό κράτος του 19ου αιώνα», γράφει ο Ortayli, «για να εξηγήσει την ιδεολογία και τις πράξεις τους στους υπηκόους και στα ξένα κράτη, και να τις κάνει αποδεκτές, ένοιωσε την ανάγκη, σαν όλα τα μεγάλα κράτη, να αποκτήσει ένα δημοσιογραφικό όργανο». Επειδή, όμως, λόγω μεγάλων αποστάσεων κι έλλειψης συγκοινωνιών «δεν μπορούσε κανείς να περιμένει ο Τύπος της πρωτεύουσας να φέρει σε πέρας το καθήκον του… προβλέφθηκε η έκδοση μίας εφημερίδας πόλης στο κέντρο κάθε βιαλετιού».[3] Πρωτοπόρος στάθηκε ο, εμπνευστής του πρώτου οθωμανικού Συντάγματος, Μιντάτ πασάς που εξέδωσε στα 1865 την εφημερίδα «Tuna» («Δούναβης») ως βαλής στο ομώνυμο βιλαέτι.[4] Ο Τύπος, μάλιστα, στη Θεσσαλονίκη εμφανίστηκε κάπως καθυστερημένα σε σχέση μ’ άλλα μέρη της Ανατολής, όπως σημειώνει ο Mazower,[5] καθώς την πρόλαβαν η πρωτεύουσα, το βιλαέτι του Δούναβη αλλά κυρίως η Σμύρνη, όπου κυκλοφόρησαν και πολλές «ιδιωτικές εφημερίδες υπό την επίβλεψη του κράτους ή και με την υποστήριξή [του]».[6]
Και τη «Rumeli» μπορούμε να τη χαρακτηρίσουμε ως ημιεπίσημη, καθώς τυπώνεται στα τυπογραφεία του βιλαετίου. Ο υπότιτλος της «her şeyden bahs eder gazette» («εφημερίδα που μιλάει για όλα»), αποτελεί αρκετά καλή περιγραφή της. «Παραλειπόμενα, πολιτικές πληροφορίες, επιστολές αναγνωστών και άρθρα εγκυκλοπαιδικού χαρακτήρα πάνω σε διάφορα κοινωνικά ζητήματα παρουσιάζονται ανακατεμένα», όπως αναφέρει η Αναστασιάδου.[7] Εκδότης της εφημερίδας ήταν ο Μουσταφά μπέης και έβγαινε κάθε Δευτέρα. Μετά το 77ο φύλλο, αλλάζει όνομα και εκδίδεται ως «Zaman» («Χρόνος»), βγάζοντας άλλα 128 φύλλα.[8]
Αυτές ήταν οι πρώτες απόπειρες της παρουσίας του Τύπου στη Θεσσαλονίκη, τις οποίες θα διαδεχθούν άλλες, πιο μακρόβιες, εφημερίδες. Το 1875 βγαίνει στα λαντίνο η «La Epoca» («Η Εποχή») του Σααδή Λεβή και στα ελληνικά ο «Ερμής» (μετέπειτα «Φάρος της Μακεδονίας») του Σοφοκλή Γκαρμπολά, ενώ αργότερα (1895) θα προστεθούν η γαλλόφωνη «Journal de Salonique» («Εφημερίδα της Θεσσαλονίκης») του Σαμ Λεβή –γιου του προηγούμενου– κι η τουρκόφωνη «Asir» («Αιώνας»), ιδιοκτησία ντονμέδων.[9] Μέσα στις 73 εφημερίδες και περιοδικά σε τουρκική γλώσσα που θα κυκλοφορήσουν μέχρι το 1924, θα εμφανιστεί ξανά μία με τον τίτλο «Rumeli», που θα κυκλοφορήσει το 1909 ως όργανο του νεοτουρκικού κομιτάτου.[10] Σ’ αυτήν, στα 1910, διετέλεσε αρχισυντάκτης ο Yunus Nadi Abalioğlu που το 1924 εξέδωσε στην Τουρκία την «Cumhuriyet» («Δημοκρατία»).[11] Η τελευταία τουρκική εφημερίδα που θα εκδίδεται στην πόλη, μέχρι το 1924, είναι η «Yeni Asir» («Νέος Αιώνας») –μετονομασία της «Asir». Εκείνη τη χρονιά τα τυπογραφεία της μεταφέρονται στη Σμύρνη όπου συνεχίζει να εκδίδεται μέχρι και σήμερα.[12]
Παραπομπές:
[1] Μερόπη Αναστασιάδου, Θεσσαλονίκη 1830-1912: Μια μητρόπολη την εποχή των οθωμανικών μεταρρυθμίσεων, μτφρ. Βασ. Πατσογιάννης, Εστία, Αθήνα 2008, σ. 69, 605• Αγγέλα Φωτοπούλου, «Τουρκικές εφημερίδες: Εκδόσεις που κυκλοφόρησαν από την εμφάνιση της “Selanik” το 1869 μέχρι το 1924» στο «Ιστορία του Τύπου της Θεσσαλονίκης», ένθετο Επτά Ημέρες της εφ. Η Καθημερινή, 26.2.1995. Στο χρονολόγιο που υπάρχει στο τέλος του βιβλίου της η Αναστασιάδου αναφέρει ως έτος ίδρυσης της εφημερίδας το 1871, αλλά στο κυρίως κείμενο αναφέρει το επόμενο έτος και, καθώς αυτή τη δεύτερη χρονολογία συναντήσαμε και στην άλλη πηγή, τη θεωρούμε σωστότερη.
[2] Αλέξανδρος Δάγκας, Συμβολή στην έρευνα για την οικονομική και κοινωνική εξέλιξη της Θεσσαλονίκης: Οικονομική δομή και κοινωνικός καταμερισμός της εργασίας, 1912-1940, Επαγγελματικό Επιμελητήριο Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη 1998, σ. 647• Mark Mazower, Salonica City of Ghosts: Christians, Muslims and Jews 1430-1950, Harper, Λονδίνο 2005, σ. 245.
[3] Ilber Ortayli, Ο πιο μακρύς αιώνας της αυτοκρατορίας: Ο οθωμανικός 19ος αιώνας – Η πορεία προς τον εκσυγχρονισμό, μτφρ. Κατ. Στάθη, Παπαζήσης, Αθήνα 2004, σ. 336, 342.
[4] Caroline Finkel, Οθωμανική Αυτοκρατορία 1300-1923, μτφρ. Μιχ. Δελέγκος, Διόπτρα, Αθήνα 2007, σ. 585. Ο Ilber Ortayli (Ο πιο μακρύς αιώνας…, ό.π. σ. 342), αναφέρει την εφημερίδα ως «Dünya» («Κόσμος»). Ηχητικά οι τίτλοι είναι πολύ κοντά κι η υπόθεση μοιάζει με «σπασμένο τηλέφωνο». Επειδή δεν μπόρεσα να διασταυρώσω τον τίτλο από άλλη πηγή, προκρίνω την ονομασία που σχετίζεται με τον τόπο έκδοσης με βάση του παρόμοιους τίτλους («Ρούμελη», «Θεσσαλονίκη») των άλλων εφημερίδων.
[5] M. Mazower, Salonica City of Ghosts…, ό.π., σ. 245.
[6] I. Ortayli, Ο πιο μακρύς αιώνας…, ό.π., σ. 337.
[7] Μ. Αναστασιάδου, Θεσσαλονίκη 1830-1912…, ό.π., σ. 69.
[8] Αγγ. Φωτοπούλου, «Τουρκικές εφημερίδες…», ό.π.
[9] Μ. Αναστασιάδου, Θεσσαλονίκη 1830-1912…, ό.π., σ. 69-70• M. Mazower, Salonica City of Ghosts…, ό.π., σ. 245• Αλμπέρτος Ναρ, «Ο εβραϊκός Τύπος: Η εκδοτική δραστηριότητα από το πρώτο τυπογραφείο έως και την εμφάνιση σημαντικών εφημερίδων» στο «Ιστορία του Τύπου της Θεσσαλονίκης», ένθετο Επτά Ημέρες της εφ. Η Καθημερινή, 26.2.1995.
[10] Αγγ. Φωτοπούλου, «Τουρκικές εφημερίδες…», ό.π.
[11] http://en.wikipedia.org/wiki/Yunus_Nadi_Abalioğlu.
[12] Αγγ. Φωτοπούλου, «Τουρκικές εφημερίδες…», ό.π.