Λευτέρης Τσουλφίδης, Ιστορία οικονομικής θεωρίας και πολιτικής, εκδόσεις Τζιόλα, Θεσσαλονίκη, 2018, σελ. 456
Lefteris Tsoulfidis -Persefoni Tsaliki, Classical Political Economics and Modern Capitalism -Theories of Value, Competition, Trade and Long Cycles, Springer International Publishing, 2019, σελ. 2019, σελ. 456
Είναι εύλογο να αναρωτηθεί κάποιος κατά πόσο είναι επίκαιρο να ασχολούμαστε με Πολιτική Οικονομία –έστω, με Κριτική της Πολιτικής Οικονομίας- σε μέρες πανδημίας και κορωνοϊού.
Απαντώ, λοιπόν, εξαρχής: είναι και παραείναι.
Να πω γιατί, με δυο παραδείγματα.
Πρώτον, είναι βέβαιο πως η νεοφιλελεύθερη πολιτική ιδιωτικοποίησης των πάντων έχει πλήξει καίρια τον τομέα της δημόσιας υγείας σε ολόκληρο τον κόσμο. Δεν υπάρχει αμφιβολία πως η επί δεκαετίες επίθεση στο Δημόσιο Σύστημα έκανε τους πληθυσμούς πολύ περισσότερο ευάλωτους. Αλλιώς: τα όσα συμβαίνουν σήμερα με τον κορωνοϊό δεν είναι νομοτελειακά –εκ φύσεως- καθορισμένα. Ο νεοφιλελεύθερος καπιταλισμός έχει μεγάλη συμβολή.
Δεύτερον, ο μεγάλος κίνδυνος για την παγκόσμια οικονομία οφείλεται στο γεγονός πως αυτό που μετράει στο πλαίσιό της είναι η αξία και το κέρδος. Αν αυτό που καθόριζε την κίνησή της ήταν οι αξίες χρήσης και οι ανάγκες των ανθρώπων, ο δημοκρατικός σχεδιασμός της θα ήταν εφικτός και αποτελεσματικός. Η προβλεπόμενη πιθανή νέα κρίση δεν είναι νομοτελειακά –εκ φύσεως- καθορισμένη. Ο (σκέτος) καπιταλισμός έχει μεγάλη συμβολή.
Τα συγκεκριμένα παραδείγματα δείχνουν, νομίζω, πόσο σχετική είναι με όλα τα επίκαιρα η Πολιτική Οικονομία, μια επιστημονική πειθαρχία αλληλένδετη, άλλωστε, με την άνοδο του καπιταλισμού –όπως και η μαρξιστική κριτική της.
Η Ιστορία οικονομικής θεωρίας και πολιτικής του Λευτέρη Τσουλφίδη είναι μια εξαιρετική πύλη εισόδου στην συγκεκριμένη γνωστική περιοχή. Δεν πρόκειται για «εισαγωγικό σύγγραμμα» -η πραγμάτευση των ζητημάτων γίνεται σε πολύ υψηλό επίπεδο. Αυτό, όμως, κάθε άλλο παρά εμποδίζει την πρόσβαση.
Ο κύριος λόγος είναι πως η μεθοδολογία του διαφέρει από τα περισσότερα αντίστοιχα, που δεν είναι και λίγα. Όπως σημειώνει ο ίδιος ο συγγραφέας, στην Εισαγωγή,
«Το βιβλίο αυτό γεννήθηκε κυρίως από αντίδραση στον τρόπο με τον οποίο τα συνήθη εγχειρίδια καλύπτουν την ιστορία της οικονομικής σκέψης. Στα περισσότερα από αυτά διαπιστώνουμε την τάση να τονίζονται οι ομοιότητες και οι διαφορές μεταξύ όλων των πιθανών σημαντικών οικονομολόγων και έτσι, κατά κανόνα, τα εγχειρίδια περιορίζονται στην παράθεση εγκυκλοπαιδικών γνώσεων. Αναγνωρίζουμε ότι σε μια τέτοια προσέγγιση υπάρχουν πολλά θετικά. Θεωρούμε, ωστόσο, ότι είναι πιο σημαντική η γνώση των ουσιαστικών χαρακτηριστικών καθεμίας από τις κύριες σχολές οικονομικής σκέψης που εμφανίστηκαν και εξακολουθούν να παρέχουν ιδέες για την αντιμετώπιση των σημερινών οικονομικών προβλημάτων, από τη στείρα αφήγηση της ζωής και του έργου μεγάλων οικονομολόγων του παρελθόντος.
Έτσι, λοιπόν, το βιβλίο, παρόλο που φέρει τον τίτλο της Ιστορίας Οικονομικής Θεωρίας και Πολιτικής, εντούτοις δεν έχει αναγκαστικά μία ιστορική (με την έννοια της χρονικής αφήγησης) προσέγγιση, αλλά μία λογική, δηλαδή αναλύει τις συνθήκες μέσα στις οποίες εμφανίζεται μια σχολή οικονομικής σκέψης, η εξέλιξή της και η επίδρασή της στα σημερινά δρώμενα. Υπό αυτήν την έννοια, στο βιβλίο αυτό επιδιώκουμε να εκθέσουμε τα βασικά σημεία κάθε προσέγγισης στα τρέχοντα οικονομικά προβλήματα. Έτσι, μολονότι αναφερόμαστε στον Smith ή τον Keynes, δεν περιοριζόμαστε σε μία εγκυκλοπαιδική εξιστόρηση των απόψεών τους, αλλά σε μια προσπάθεια βαθύτερης κατανόησης των μηχανισμών, βάσει των οποίων λειτουργούν οι σημερινές οικονομίες».
Το ίδιο ισχύει με όλες τις σημαντικές θεωρίες –η στόχευση είναι να συνδεθούν με τα σημερινά οικονομικά προβλήματα και τους σύγχρονους οικονομικούς μηχανισμούς. Από τον Smith και τον Ricardo στον Marx, από εκεί στους νεοκλασικούς και στους θεωρητικούς του ανταγωνισμού και του μονοπωλίου, από τον Keynes στον μονεταρισμό και τον Friedman και στους νεοκεϋνσιανούς, στα υποδείγματα οικονομικής μεγέθυνσης και στις διενέξεις σχετικά με την θεωρία του κεφαλαίου, η παρουσίαση γίνεται με την έγνοια να μελετηθεί ο σύγχρονος καπιταλισμός και να γίνουν κατανοητά τα όσα τώρα συμβαίνουν στον κόσμο.
Το βιβλίο το κάνει αυτό πολύ καλά. Ο Τσουλφίδης είναι από τους δυο τρεις Έλληνες οικονομολόγους σε ό, τι αφορά το βάθος της γνώσης του στα σχετικά ζητήματα. Επιπλέον, δεν παραλείπει καθόλου στην ερευνητική του δουλειά την ενασχόληση με την εμπειρική «λάντζα» και έχει προσφέρει πολλά και σε αυτόν τον τομέα. Είναι, λοιπόν, από τους καλύτερα εξοπλισμένους για να φέρει το έργο εις πέρας. Και το κάνει εξαιρετικά καλά.
Πράγμα που επιβεβαιώνεται ακόμη περισσότερο με το Classical Political Economics and Modern Capitalism, που εκδόθηκε πριν από μερικούς μήνες, σε συνεργασία με την Περσεφόνη Τσαλίκη και ήδη βρίσκει την θέση του μεταξύ των σημαντικότερων συμβολών στην οικονομική βιβλιογραφία την χρονιά που πέρασε –και όχι μόνο. Είναι χαρακτηριστικό πως ο Michael Roberts, στο ιδιαίτερα επιδραστικό blog του thenextrecession.wordpress.com στο άρθρο του με τίτλο Books of 2019, το αναφέρει ως «το καλύτερο βιβλίο της χρονιάς». Και εξηγεί: «Οι συγγραφείς καλύπτουν όλες τις πλευρές της μαρξιστικής οικονομικής θεωρίας με πολύ δυναμικό τρόπο. Κάνοντάς το, απορρίπτουν τις νεοκλασσικές και Κεϋνσιανές θεωρίες, ως καλύτερες εξηγήσεις του καπιταλισμού. Κυρίως, όμως, προσφέρουν εμπειρικά στοιχεία προκειμένου να στηρίξουν τη βασιμότητα των θεμελιωδών νόμων κίνησης του καπιταλισμού, που διατύπωσε ο Μαρξ: το νόμο της αξίας και το νόμο της πτωτικής τάσης του ποσοστού κέρδους. Τόσο η θεωρία όσο και η εμπειρική τεκμηρίωση στοχεύουν στην εξήγηση και την επιβεβαίωση της μαρξικής θεωρίας των καπιταλιστικών κρίσεων».
Αυτό που κάνει, δηλαδή, το βιβλίο είναι μια εκτεταμένη κατανόηση των βασικών μηχανισμών που οδηγούν τις σύγχρονες καπιταλιστικές οικονομίες μέσα από μια προσέγγιση «Κλασσικής Πολιτικής Οικονομίας», όπως σημειώνουν οι ίδιοι οι συγγραφείς. Εξερευνώντας τις κεντρικές θεματικές που αναλύθηκαν από τους κλασσικούς προσθέτει και τη ματιά πιο πρόσφατων θεωρητικών συμβολών, όπως αυτές του Πιέρο Σράφα και άλλων σύγχρονων κλασσικών οικονομολόγων. Με μεγάλη έγνοια, όμως, για την χρήση πραγματικών δεδομένων από τις μεγάλες οικονομίες.
Το βιβλίο ασχολείται, μεταξύ άλλων, με τις κλασσικές θεωρίες της αξίας και της διανομής, την κύκλιση του κεφαλαίου και κοινωνική αναπαραγωγή, τις διαμάχες στην θεωρία της αξίας και της διανομής, όπως τη σχετική με το περίφημο «πρόβλημα μετατροπής» των (εργασιακών) αξιών σε τιμές παραγωγής, με την κλασσική και νεοκλασσική θεωρία ανταγωνισμού. Εν συνεχεία, αναλύει τον πραγματικό ανταγωνισμό και τα σχετικά εμπειρικά στοιχεία, καθώς και τις ασυμμετρίες που εμφανίζονται στο Διεθνές Εμπόριο. Και ολοκληρώνεται με τις εξαιρετικά επίκαιρες θεματικές του ποσοστού κέρδους, της μεγέθυνσης και της κρίσης, της παραγωγικής και μη-παραγωγικής εργασίας (σε συνάρτηση με το ζήτημα των εθνικών λογαριασμών), όπως και των εξελίξεων στον μεταπολεμική καπιταλισμό.
Η συμπερίληψη όλων αυτών των θεμάτων σε ένα μικρής σχετικά έκτασης βιβλίο –αν συγκριθεί π.χ. με Το Κεφάλαιο στον 21ο αιώνα του Πικετί ή το Capitalism του Ανουάρ Σέικ- είναι ένα καταπληκτικό κατόρθωμα. Που η ποιότητά του το κάνει ακόμη σημαντικότερο. Οι συγγραφείς, πολύ μετριόφρονα, μας ενημερώνουν πως το βιβλίο τους «προσφέρει εναλλακτικές εξηγήσεις ποικίλων μικροοικονομικών θεμάτων, όπως ο προσδιορισμός των τιμών ισορροπίας και την επίδραση που έχουν πάνω τους οι μεταβολές στη διανομή του εισοδήματος, τη δυναμική τόσο του ενδοκλαδικού όσο και του διακλαδικού ανταγωνισμού, την τάση εξίσωσης του ποσοστού κέρδους διακλαδικά, τις διεθνείς ανταλλαγές και μεταφορές αξίας, όπως και μακροοικονομικών ζητημάτων σχετικών με την συσσώρευση κεφαλαίου και τις κυκλικές διακυμάνσεις».
Όπως είναι προφανές, το βιβλίο κάνει πολύ περισσότερα.
Προσφέρει, όπως και η «Ιστορία…» έναν πολύτιμο οδηγό προσανατολισμού και εμβάθυνσης σε πεδία, των οποίων η γνώση είναι εκ των ων ουκ άνευ για την κατανόηση όλων όσα μας συμβαίνουν. Φαίνεται να ζούμε στην εποχή που η οικονομία δεν είναι, απλώς, «καθοριστική σε τελευταία ανάλυση», αλλά σε πρώτη, πολύ άμεση ανάλυση.
Έγραφε χθες ο Γιάννης Κιμπουρόπουλος στην Εφημερίδα των Συντακτών (Σάββατο, 14 Μαρτίου), πόσο εκτεθειμένος είναι με όσα συμβαίνουν –διεθνώς και εγχωρίως- ο μπουρδο-φιλελευθερισμός.
Βιβλία σαν αυτά αποδομούν επιστημονικά αυτό το διανοητικό και πολιτικό εξάμβλωμα, που κυριαρχεί δεκαετίες τώρα και απομυζά τη ζωή της μεγάλης κοινωνικής πλειοψηφίας, οδηγώντας τον πλανήτη και την ανθρωπότητα στο μη περαιτέρω.
Και δεν χρειάζονται τίποτε κραυγαλέο, για το κάνουν. Η επιστήμη τους είναι αρκετή