Είναι κοινώς παραδεκτό ότι οι διεθνείς συμφωνίες εμπορίου και επενδύσεων δεν αποτελούν συχνά έμπνευση για την τέχνη. Eυτυχώς υπάρχει μια εξαίρεση σ’ αυτόν τον κανόνα και μπορεί να μας βοηθήσει να καταλάβουμε την περιβόητη TTIP. Αναφέρομαι σε μια ισπανόφωνη παραγωγή του 2011, με τίτλο Ακόμα και η Βροχή (Tambien la lluvia). Η ιστορία έχει ως εξής: Κοινωνικά ευαίσθητος σκηνοθέτης μεταβαίνει στην Βολιβία για να γυρίσει μια ταινία σχετικά με την σφαγή των ιθαγενών κατά το πρώτο κύμα της αποικιοκρατίας. Όλα βαίνουν καλώς, μέχρι που οι ιθαγενείς που δουλεύουν στην παραγωγή σιγά-σιγά σταματούν να εμφανίζονται. Ο λόγος είναι ότι διαδηλώνουν (και συλλαμβάνονται) στις κινητοποιήσεις ενάντια στην ιδιωτικοποίηση του νερού, η οποία έχει οδηγήσει σε εκτόξευση την τιμή του. Την ίδια στιγμή το κράτος, προκειμένου να προστατεύσει τα συμφέροντα της ιδιωτικής εταιρίας, τους απαγορεύει ακόμα και να συλλέγουν το νερό της βροχής. Στην ταινία παρακολουθούμε την πορεία του πρωταγωνιστή, τον οποίο υποδύεται ο Γκαέλ Γκαρσία Μπερνάλ, από την επιφανειακή ευαισθησία στη συνειδητοποίηση ότι η κοινωνική αδικία δεν είναι μια φρικτή ιστορία, αλλά ζώσα πραγματικότητα.
Η ταινία βασίζεται σε πραγματικά γεγονότα. Aυτό που μας ενδιαφέρει κυρίως εδώ είναι το τι ακολούθησε τις κινητοποιήσεις του πληθυσμού ενάντια στην ιδιωτικοποίηση. Κάτω λοιπόν από αφόρητη κοινωνική πίεση, και μετά τη δολοφονία ενός 17χρονου διαδηλωτή, η κυβέρνηση αναγκάστηκε τελικά να αναστρέψει την ιδιωτικοποίηση. Tέλος καλό όλα καλά; Όχι τόσο γρήγορα. Η ιδιωτική εταιρία, χρησιμοποιώντας μια διεθνή σύμβαση παρόμοια με την TTIP (Διμερής Σύμβαση Επενδύσεων ανάμεσα στην Βολιβία και την Ολλανδία), «μήνυσε» το κράτος της Βολιβίας και έλαβε μια διόλου ευκαταφρόνητη αποζημίωση (Aguas del Turani S.A. v. Republic of Bolivia – ICSID Case No.RB/02/3).
Οι εξοργιστικές ιστορίες σχετικά με την επίλυση διαφορών γύρω από ξένες επενδύσεις δεν σταματούν εκεί. Ίσως η πλέον γνωστή είναι η προσπάθεια της Philipp Morris να αποτρέψει την Αυστραλία από το να καλύψει τα πακέτα των τσιγάρων με αντικαπνιστικά μηνύματα, ώστε να προστατέψει την δημόσια υγεία. Οι υπερασπιστές της TTIPυποστηρίζουν ότι αυτή είναι μια ακραία περίπτωση και ότι η πολυεθνική σίγουρα θα χάσει. Πιθανώς δεν έχουν άδικο. Παρόλα αυτά, είναι τεκμηριωμένο ότι μικρά αφρικανικά κράτη πήραν πίσω το ίδιο μέτρο, όταν η εταιρία τους απείλησε ότι θα προσφύγει σε διεθνή διαιτησία βάσει παρόμοιων συμφωνιών. Το κόστος και η διάρκεια επίλυσης τέτοιων διαφορών είναι σημαντικά, εξού και κράτη με λιγότερους πόρους και χειρότερη θέση στον διεθνή συσχετισμό δύναμης προσπαθούν να μην εμπλέκονται καν. Όπως και στην καθημερινή ζωή, η απειλή «θα τα πούμε στα δικαστήρια» είναι πολύ αποτελεσματική, ακόμα και αν το αποτέλεσμα του δικαστικού αγώνα δεν είναι (απολύτως) προδιαγεγραμμένο.
Οι παραπάνω ιστορίες μαρτυρούν κάποιους από τους κινδύνους της TTIP. Λέγεται συχνά ότι αυτή και άλλες παρόμοιες συμφωνίες ενισχύουν δραματικά την ισχύ των πολυεθνικών εταιριών ενάντια στα κράτη και τη δυνατότητά τους να ρυθμίζουν την οικονομία και να προστατεύουν δημόσια αγαθά, όπως το περιβάλλον ή η δημόσια υγεία. Αυτή η προσέγγιση έχει μεγάλη δόση αλήθειας. Παρόλα αυτά, παραβλέπει την απλή αλήθεια ότι είναι τα ίδια τα κράτη που διαπραγματεύονται και επιδιώκουν την συμφωνία. Ας γυρίσουμε στο Ακόμα και την Βροχή. Σε μια από τις σκηνές, διαδηλωτές πετάνε πέτρες στο Προεδρικό Μέγαρο την ώρα που οι κυβερνώντες δεξιώνονται διάφορους «σημαίνοντες παράγοντες του τόπου». Ένας από τους αξιωματούχους λέει στον Γκαέλ Γκαρσία Μπερνάλ ότι, αν οι ιθαγενείς νικήσουν, «θα μας γυρίσουν στην εποχή του λίθου». Οι Βολιβιανοί αξιωματούχοι και ο κρατικός μηχανισμός δεν βρίσκονταν μαζί με τους διαδηλωτές και ενάντια στην εταιρία. Οι συμμαχίες ήταν πολύ διαφορετικές, και μόνο μετά την ένταση των κινητοποιήσεων, αναγκάστηκε η κυβέρνηση να σταματήσει την ιδιωτικοποίηση. Στον τομέα της προστασίας των επενδύσεων, όπως και γενικότερα, το κράτος και το κεφάλαιο είναι μπλεγμένα σε ένα πολύπλοκο δίχτυ σχέσεων, και όχι σε ένα παιχνίδι μηδενικού αθροίσματος, όπως πιστεύει μια ελαφρώς αφελής σοσιαλδημοκρατία. Η TTIP δεν θα μειώσει απλά την ισχύ των κρατών, το οποίο δεν είναι απαραίτητα κακό. Αντίθετα, θα αναδιαρθρώσει τους κανόνες του παιχνιδιού, δίνοντας σε κάποιους παίχτες της κοινωνικής αντίθεσης περισσότερα χαρτιά εις βάρος άλλων παιχτών, όπως οι δυνάμεις της εργασίας και τα κοινωνικά κινήματα.
Ακριβώς επειδή αναγνωρίζουμε αυτή την κεντρικότητα της κοινωνικής αντίθεσης, μπορούμε να καταλάβουμε τις τελευταίες προτάσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σχετικά με την «μεταρρύθμιση» του συστήματος διαιτησίας, το οποίο έχει γίνει κεντρικό ζήτημα για τους πολέμιους της Συνθήκης. Δεν μας ενδιαφέρουν εδώ οι τεχνικές λεπτομέρειες της πρότασης. Το σημαντικό είναι ότι η Επιτροπή διατηρεί την βασική λογική του υπάρχοντος συστήματος, το οποίο αναγορεύει το διεθνικό επίπεδο, και συγκεκριμένα την δικαστική εξουσία, σε κεντρικό παράγοντα όσον αφορά τη ρύθμιση των διεθνών επενδύσεων. Αν όμως μάθαμε κάτι από το μακρόσυρτο ελληνικό καλοκαίρι του 2015, είναι ότι το διεθνικό επίπεδο έχει διαμορφωθεί με όρους δομικά εχθρικούς απέναντι στους λαϊκούς αγώνες. Παράλληλα, η δικαστική εξουσία είναι αυτό το κομμάτι της κρατικής δομής που από την φύση του είναι σχετικά απομονωμένο από την κοινωνική κίνηση. Συνεπώς, ο τακτικός ελιγμός της Επιτροπής δεν σημαίνει ραγδαίες ανατροπές, αν και παραμένει σημαντικός, για δυο λόγους: Πρώτον, γιατί οι ΗΠΑ είναι απίθανο να αποδεχτούν εύκολα μεταρρυθμίσεις στην δομή της διεθνούς διαιτησίας σε θέματα επενδύσεων: το παρόν σύστημα είναι σε μεγάλο «παιδί» της Αμερικής, άρα οποιαδήποτε αλλαγή στην TTIP μπορεί να οδηγήσει σε απαιτήσεις για αλλαγές και σε άλλα συστήματα. Δεν είναι απίθανο, λοιπόν, αυτή η πρόταση να οδηγήσει σε καθυστέρηση της συμφωνίας. Δεύτερον, γιατί η ανάγκη της Επιτροπής να προβεί έστω και σε αυτόν τον τακτικό ελιγμό, επιβεβαιώνει τη σημασία των κινητοποιήσεων ενάντια στην Συμφωνία.
Παρόλα αυτά, η αισιοδοξία ως αρετή έχει όρια. Η αιφνιδιαστική υπογραφή της «αδελφής» συμφωνίας TPP δείχνει ότι σε αυτή την φάση η διεθνοποίηση της οικονομικής διακυβέρνησης είναι κεντρική στρατηγική του κεφαλαίου, άρα τα κράτη είναι διατεθειμένα να κάνουν συμβιβασμούς σε συγκεκριμένα ζητήματα ώστε να πετύχουν τον ευρύτερο στόχο τους. Σε αυτό το πλαίσιο, δεν μπορούμε πια να αγνοούμε καλόπιστα τον στρατηγικό ρόλο της ΕΕ στην οργάνωση του νεοφιλελευθερισμού, όχι μόνο σε ευρωπαϊκό, αλλά και σε διεθνές επίπεδο. Το Ακόμα και η Βροχή για άλλη μια φορά έχει μια καλή απάντηση: ο γρίφος της Αυτοκρατορίας δεν λύνεται. Μόνο κόβεται.
Πηγή: RedNotebook.gr