Του Πέτρου Κακούρου
Η λέξη καινοτομία, όπως προηγουμένως η αριστεία, ο εκσυγχρονισμός, οι μεταρρυθμίσεις, η αλλαγή κλπ. κακοποιείται εδώ και πολύ καιρό με την προσχηματική της χρήση για να καλύψει πληθώρα ιδιοτελών και αλλότριων προθέσεων. Εμβληματική είναι η συκοφάντησή της στη Θεσσαλονίκη, όπου σε προϋπόθεση της καινοτομίας έχει αναχθεί το μπάζωμα υγροτόπων, που έχει τελεσίδικα καταδικαστεί ως μη βιώσιμη πρακτική, με υψηλό περιβαλλοντικό κόστος και εμπόδιο στις προσπάθειες αναχαίτισης των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής.
Αναφερόμαστε φυσικά στο περίφημο Thess INTEC. Πρόκειται για ένα «μεγα-έργο» το οποίο, αφού με «καινοτόμες» πρακτικές των αρχών του 20ου αιώνα θα μπαζώσει έναν υγρότοπο που μπορεί να προστατεύσει μεγάλο τμήμα της ανατολικής Θεσσαλονίκης από πλημμύρες, άνοδο της στάθμης της θάλασσας και να μετριάσει ακραίες θερμοκρασίες, «θα χρηματοδοτήσει 10 νεοφυείς επιχειρήσεις για την επιτάχυνση της εφαρμογής τεχνολογιών και υπηρεσιών για τη διαχείριση καταστροφών και την αύξηση της ασφάλειας στον αστικό χώρο»!!! (Μετάφραση, γιατί στον γκλαμουράτο δικτυακό τόπο δεν έχει ελληνικά-μάλλον η γλώσσα μας δεν είναι πολύ καινοτόμα). Το Thess INTEC είναι μια μακέτα της Thess INTEC Α.Ε., μιας εταιρείας που δημιουργήθηκε από παραχώρηση της έκτασης του υγρότοπου στην Αλεξάνδρεια Ζώνη Καινοτομίας (ΑΖΚ). Η παραχώρηση έγινε ατελώς και με απαλλαγή φόρων και επιβαρύνσεων, με σκοπό την ίδρυση και λειτουργία Διεθνούς Τεχνολογικού Πάρκου 4ης γενιάς, σύμφωνα με τα προβλεπόμενα στις διατάξεις των άρθρων 41 επ. του ν. 3982/2011 (Α΄ 143). Στη συνέχεια η ΑΖΚ παραχώρησε το αποκλειστικό δικαίωμα επιφανείας για 99 έτη στην Thess INTEC Α.Ε. Εταιρεία Ανάπτυξης Επιχειρηματικού Πάρκου, που συστάθηκε αποκλειστικά για την ανάπτυξη, διοίκηση και διαχείριση του Επιχειρηματικού Πάρκου. Λεπτομέρεια, όχι μικρής σημασίας: Στο Επιχειρηματικό Πάρκο για την καινοτομία προβλέπεται κι ένα ξενοδοχείο…
Για τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις της «καινοτομίας», δηλαδή να μπαζώσεις τον υγρότοπο στα Τσαΐρια, και την επίσης πολύ καινοτόμα και «πράσινη» δαπάνη τόσης ενέργειας και πρώτων υλών για να χτίσεις σε εδάφη ακατάλληλα, μπορεί κανείς να διαβάσει περισσότερα στους Μ. Παναγιωτοπούλου και Σ. Μπουρδάκη1.
Μα θα αναρωτηθεί κανείς, για να πάρουν οι νέες ιδέες σάρκα και οστά δεν χρειάζονται κατάλληλοι χώροι; Ασφαλώς και χρειάζονται και είναι αναγκαίες οι σχετικές επενδύσεις. Με μια από τις κρίσιμες προϋποθέσεις, να έχουν ήδη καλυφθεί οι ανάγκες των ανθρώπων που θα δώσουν ζωή σε αυτές. Μεσοσταθμικά τα 3 ΑΕΙ της πόλης θα πάρουν περί 21 εκ ευρώ για άμεσες δικές τους ανάγκες στην έρευνα και την εκπαίδευση, ενώ μόνο για να ξεκινήσει το μπάζωμα για το Thess INTEC προβλέπονται 35 εκ. ευρώ. Παράλληλα, σε επίπεδο χώρας διατηρείται ευλαβικά η χαμηλότερη στην Ευρώπη αναλογία μελών ΔΕΠ και φοιτητών και η υποχρηματοδότηση των ΑΕΙ από τον κρατικό προϋπολογισμό. Σαν κάτι να μην πηγαίνει καλά με το κυνήγι της καινοτομίας.
Πρώτα όμως χρειάζονται οι άνθρωποι που θα παράγουν τις ιδέες. Αν θέλουμε λοιπόν την καινοτομία, πρέπει πρώτα να καλλιεργηθούν οι επιστήμες στους νέους ανθρώπους και αυτό μπορεί να γίνει μόνο με την ενίσχυση του ερευνητικού και διδακτικού προσωπικού και της υλικοτεχνικής υποδομής των ΑΕΙ.
Όσο για τους κατάλληλους χώρους, αντιγράφω από τους Μ. Παναγιωτοπούλου και Σ. Μπουρδάκη (ό. πριν): «ο Θανάσης Κωνσταντόπουλος, τότε διευθυντής [Σ.σ. 19/10/2019] του Ινστιτούτου Τεχνικής Χημικών Διεργασιών του ΕΚΕΤΑ και νυν πρόεδρος του ΕΚΕΤΑ – Εθνικό Κέντρο Έρευνας και Τεχνολογικής Ανάπτυξης, ανέφερε ότι ο ρόλος της ΑΖΚ θα ήταν “ουσιαστικά να πρακτορεύει τα κουφάρια των βιομηχανικών μονάδων στη Σίνδο, τα οποία θα μπορούσαν να μετασχηματιστούν και να αξιοποιηθεί ο εξοπλισμός που ρημάζει”. Ο κ. Κωνσταντόπουλος είπε το προφανές. Με την προσέγγισή του, θα γινόταν μια ουσιαστική προσπάθεια αναβάθμισης της Δυτικής Θεσσαλονίκης και μάλιστα με πολύ συμφέροντες όρους και προϋποθέσεις για τους επενδυτές, αφού εκεί χρειάζεται ανακαίνιση υφιστάμενων εγκαταστάσεων και όχι χτίσιμο σε λάσπες, υπάρχει εγγύτητα σε πληθώρα παραγωγικών μονάδων που θα μπορούσαν να συμβάλλουν στην ανάπτυξη και χρήση καινοτομιών, συνεχώς βελτιούμενες υποδομές μεταφορών και ένα ολόκληρο πανεπιστήμιο (Διεθνές Πανεπιστήμιο Ελλάδος) για ανάπτυξη συνεργειών.
Η αλήθεια είναι βέβαια ότι η θέα από τη Σίνδο προς την πόλη δεν είναι τόσο ωραία όσο από την ακτή της Περαίας, αλλά θα πει κανείς, τι ενδιαφέρει αυτό τους επιστήμονες και τους τεχνικούς; Δεν ενδιαφέρει τόσο αυτούς, αλλά ενδιαφέρει τους επιχειρηματίες, που θέλουν να χτίσουν ξενοδοχείο μέσα στο «επιχειρηματικό» πάρκο και υποθέτω και τους ιδιοκτήτες των παρακείμενων οικοπέδων. Διάφοροι κακεντρεχείς θα σκεφτούν ότι μάλλον εκεί είναι το «ζουμί», αλλά θα παρασύρθηκαν από την απλή σύμπτωση ότι και στην περίπτωση της ΔΕΘ, η οποία επίσης έπρεπε να μεταφερθεί στη Σίνδο, το κρίσιμο ζήτημα είναι να κατασκευαστεί ένα ακόμα πεντάστερο ξενοδοχείο προκειμένου να βγάλει ο επενδυτής της ΔΕΘ τα λεφτά του.
Θεσσαλονίκη ή ένα ρέκβιεμ στη χωροταξία
Η Θεσσαλονίκη είναι η πόλη όπου στα αζήτητα έχουν επίσης περιπέσει ο χωροταξικός σχεδιασμός, η κοινή λογική και η εξοικονόμηση πόρων. Το Thess INTEC έρχεται να προστεθεί σε μια μεγάλη, δαπανηρή και ταπεινωτική, για το πώς λαμβάνονται οι αποφάσεις για την πόλη, μέσα από μια σειρά «μεγάλων» (ή μεγαλεπήβολων) έργων: Μετρό Κούβελα-Παπανδρέου-Σουφλιά, υποθαλάσσια, Fly-Over, Δυτικός Προαστιακός, Θαλάσσια συγκοινωνία, Μεταφορά ΔΕΘ στη Σίνδο, ΟΑΣΘ, Πάρκινγκ Πλατείας Διοικητηρίου, Πλατεία Ελευθερίας κλπ. Συνισταμένη όλων αυτών είναι η ευκολία και η πολιτική και ποινική ατιμωρησία, με την οποία είναι εξοπλισμένες οι πάσης φύσεως πολιτικές ηγεσίες αυτής της χώρας, οι οποίες είναι ελεύθερες να εξαγγέλλουν και κατά περίπτωση να υλοποιούν με συγκυριακά και κομματικά κριτήρια έργα συχνά σχεδιασμένα με προχειρότητα.
Θεσμικό όπλο για όλα αυτά αποτελεί το «επίτευγμα» των πολιτικών της Θεσσαλονίκης, μιας πόλης της τάξης του ενός εκατομμυρίου κατοίκων, το να μην διαθέτει δηλαδή σύγχρονο χωροταξικό σχεδιασμό, όπως αυτός του Ρυθμιστικού Σχεδίου. Η «καινοτομία» του μπαζώματος υγροτόπων δεν θα ήταν δυνατή, αν υπήρχε ενιαίος και δεσμευτικός σχεδιασμός των χρήσεων γης, αφού λόγω της φύσης του ένα ρυθμιστικό υπακούει σε διεθνώς και ευρωπαϊκά παραδεκτούς κανόνες και πολιτικές. Ήδη στο τελευταίο σχέδιο Ρυθμιστικού Σχεδίου Θεσσαλονίκης υπήρχε πρόβλεψη για αποτροπή δόμησης στην παράκτια ζώνη και –τουλάχιστον- διατήρηση των φυσικών περιαστικών χώρων. Σε ακολουθία, για παράδειγμα του Πρωτόκολλου για την Ολοκληρωμένη Διαχείριση της Παράκτιας Ζώνης (ΟΔΠΖ) της Σύμβασης της Βαρκελώνης για την προστασία της Μεσογείου, την οποία η Ελλάδα αρνείται να κυρώσει. Σε αυτό το πρωτόκολλο, μεταξύ άλλων, προβλέπεται ζώνη στην οποία δεν επιτρέπεται η δόμηση με πλάτος όχι μικρότερο των 100 μέτρων. Ακόμα, το Περιφερειακό Σχέδιο για την Προσαρμογή στην Κλιματική Αλλαγή (ΠεΣΠΚΑ) στην Κεντρική Μακεδονία προβλέπει εκπόνηση μελετών αξιολόγησης κινδύνων από την άνοδο της στάθμης της θάλασσας, ενώ η περιοχή περιλαμβάνεται στη ζώνη πλημμύρας του Ανθεμούντα. Σε αντίθεση όλων των συνθηκών που περιγράφηκαν, σε παγκόσμιο επίπεδο διανύουμε τη δεκαετία που έχει αφιερωθεί από τον Ο.Η.Ε. στη αποκατάσταση των οικοσυστημάτων, όπου οι παράκτιοι υγρότοποι έχουν πρωτεύουσα σημασία.
Οι υγρότοποι σύμμαχοι των πόλεων
Σε άλλες χώρες της Ευρώπης πολιτικοί και επιστήμονες αντιλαμβάνονται διαφορετικά την καινοτομία και τι σημαίνουν λύσεις που βασίζονται στη φύση: «Θέλουμε να αποκαταστήσουμε τους υγροτόπους γύρω από τις μεγάλες πόλεις, επειδή ρυθμίζουν το κλίμα και αποτελούν εστίες βιοποικιλότητας“, λέει η Natalie Sterckx, υπεύθυνη εκστρατείας της βελγικής περιβαλλοντικής οργάνωσης Natuurpunt. Το Natuurpunt αποτελεί μέρος της Βελγικής Συμμαχίας για τη Βιοποικιλότητα και διαχειρίζεται το πρόγραμμα LIFE Wetlands4Cities – ένα πενταετές πρόγραμμα LIFE ύψους 7,7 εκατομμυρίων ευρώ, το οποίο αποσκοπεί στη δημιουργία πέντε νέων αστικών υγροτόπων γύρω από το Mechelen στο Βέλγιο και την ολλανδική πόλη Tilburg.
Στοιχειώδης χωροταξική λογική και σύγχρονη προσέγγιση περιβαλλοντικής πολιτικής επιβάλλουν, δίπλα σε μια ήδη πυκνοκατοικημένη αστική περιοχή, όπως η Περαία, και μεταξύ αυτής και μιας ιδιαίτερα οχλούσας δραστηριότητας, όπως το αεροδρόμιο Μακεδονία, ο παρακείμενος υγρότοπος να αποκατασταθεί κατάλληλα, ώστε εκτός των προστατευτικών του υπηρεσιών να παρέχει και χώρο για αναψυχή και άθληση των κατοίκων. Τα δε ελάχιστα κτίσματα να χρησιμοποιηθούν σε αυτή τη λογική σε συνδυασμό με την πλήρη αξιοποίηση του Κέντρου ΚΑΠΠΑ που αργοδιαλύεται.
Πριν να είναι πολύ αργά, η χωροθέτηση του Thess INTEC στον υγρότοπο Τσαΐρια μπορεί να ακυρωθεί και μια πραγματικά παραγωγική και κοινωνικά χρήσιμη προσέγγιση να υιοθετηθεί. Η διόρθωση λαθών δεν είναι βέβαια ευχάριστη και καινοτόμα, δείχνει όμως σύνεση και εμπιστοσύνη στην επιστήμη και μακροπρόθεσμα αυξάνει την εμπιστοσύνη των πολιτών απέναντι σε εκείνους που έχουν αναλάβει την πολιτική ευθύνη των αποφάσεων.
Ο Πέτρος Κακούρος είναι Δασολόγος-Περιβαλλοντολόγος
