Το τελευταίο διάστημα οι επιθέσεις στον Τύπο στην χώρα μας αυξάνονται, με αποτέλεσμα να δημιουργείται ένα ασφυκτικό πλαίσιο στον τρόπο που ασκείται η δημοσιογραφία με τεράστιες επιπτώσεις στο κοινωνικό σύνολο.
Παρακολουθήσεις δημοσιογράφων από την Ε.Υ.Π., στοχοποιήσεις άλλων όπως η Ingeborg Beugel, για μία «ενοχλητική» ερώτηση στον πρωθυπουργό, αλλά και αγωγές με απαιτήσεις εξοντωτικές αποζημιώσεις είναι μόνο μερικά από τα παραδείγματα που συνθέτουν ένα σκηνικό ανελευθερίας του Τύπου στις μέρες μας. Οι αγωγές SLAPP (στρατηγικές αγωγές ενάντια στη δημόσια συμμετοχή) αποτελούν την πρακτική που τελευταία χρησιμοποιούν μεγάλες πολυεθνικές και κέντρα εξουσίας ώστε να εκφοβίσουν δημοσιογράφους και κινήματα πολιτών, προκειμένου να μην τους ασκείται ο οποιοσδήποτε έλεγχος στη δραστηριότητά τους, να μην εκφράζονται αντιδράσεις και τελικά να υπονομεύεται το δημόσιο συμφέρον.
Οι αγωγές SLAPP έχουν απασχολήσει πρόσφατα τόσο το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο όσο και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή που προσανατολίζονται στη θέσπιση anti-SLAPP νομοθεσίας σε ευρωπαϊκό επίπεδο, έτσι ώστε οι αγωγές αυτές να κρίνονται καταχρηστικές και να μην φτάνουν στα ακροατήρια των δικαστηρίων.
Πρόσφατα, το ανεξάρτητο συνεργατικό Μέσο, Alterthess, και εγώ, προσωπικά, δεχθήκαμε αγωγή από τον Ευστάθιο Λιάλιο, υψηλόβαθμο στέλεχος της «Ελληνικός Χρυσός», για ρεπορτάζ που αφορούσε καταδικαστική απόφαση εναντίον του, σχετικά με ρύπανση των υδάτων της Χαλκιδικής. Ο ενάγων ζητάει 100.000 ευρώ ως αποζημίωση από το μέσο και τη δημοσιογράφο, με την κατηγορία της παράνομης επεξεργασίας δεδομένων και κράτηση δώδεκα (12) μηνών σε περίπτωση μη εκτέλεσης της όποιας αποζημίωσης. Η υπόθεση πρόκειται να συζητηθεί στις 3 Μαρτίου στο Πρωτοδικείο Αθηνών.
Ο Τάσος Σαραντής, δημοσιογράφος της συνεταιριστικής Εφημερίδας των Συντακτών, δέχτηκε, από κοινού με την εφημερίδα, αγωγή SLAPP για ρεπορτάζ του που αφορούσε τη βιομηχανία διώξεων της “WRE”, ενεργειακής εταιρείας, εναντίον κατοίκων που είχαν αντιταχθεί στην εγκατάσταση Αιολικού Πάρκου στα Κουλέντια του Δήμου Μονεμβασιάς. Μηνύσεις δέχτηκαν και τα μέλη του Δημοτικού Συμβουλίου της περιοχής. Η κατηγορία εναντίον του είναι για «δημοσίευση ψευδών, συκοφαντικών και προσβλητικών για την εταιρεία ισχυρισμών», που προσβάλλουν «βάναυσα το νομικό πρόσωπο της εταιρείας και θίγοντας ευθέως την επιχειρηματική δραστηριοποίησή της […] στο πλαίσιο ενός γενικότερου ενορχηστρωμένου σχεδίου». Η εταιρεία αξιώνει αποζημίωση 225.000 ευρώ από τον ίδιο και την εφημερίδα και 1.000 ευρώ για κάθε επιπλέον αναφορά στο όνομά της, καθώς και να απαγγελθεί προσωρινή κράτηση δώδεκα (12) μηνών στο δημοσιογράφο και στον πρόεδρο του Δ.Σ. της εταιρείας που εκδίδει την εφημερίδα, ως μέσο εκτέλεσης της απόφασης που θα εκδοθεί. Μάλιστα, η εταιρεία δεν δίστασε να στείλει ηλεκτρονικό εξώδικο στην Ε.Σ.Η.Ε.Α. για σχετική ανακοίνωση αλληλεγγύης στις 29/12/2021 εν όψει της εκδίκασης της αγωγής στις 10 Φεβρουαρίου, με την οποία ζητούσε «να σταματήσει επιτέλους η βιομηχανία διώξεων κατά δημοσιογράφων και Μ.Μ.Ε.».
Κοινή συνισταμένη των αγωγών αυτών, είτε αφορούν τη δήθεν βλάβη επιχειρηματικών συμφερόντων είτε γίνονται με πρόσχημα την προστασία των προσωπικών δεδομένων, είναι ο εκφοβισμός των δημοσιογράφων που διώκονται. Στόχος τους δεν είναι τόσο η καταβολή της αιτούμενης αποζημίωσης όσο η εξάντληση, οικονομική και ψυχολογική, των εναγομένων. Ακόμη περισσότερο, όμως, στόχος τέτοιων αγωγών είναι να λειτουργήσουν αποτρεπτικά προς άλλους δημοσιογράφους, συλλόγους και κινήματα πολιτών, ώστε να μην ασχολούνται με τον έλεγχο της δραστηριότητας εταιρειών που θίγουν με οποιονδήποτε τρόπο το δημόσιο συμφέρον.
Μάλιστα, όσον αφορά το περιβάλλον, η αποψίλωση των δημόσιων μηχανισμών ελέγχου στη χώρα μας δημιουργεί ένα τοπίο ασυδοσίας εκ μέρους εταιρειών, οι οποίες, παράλληλα, μπορούν να τρομοκρατούν ανενόχλητα όποιον θέτει ερωτήματα γύρω από τη δραστηριότητά τους. Αυτό, σε συνδυασμό με την καθιερωμένη πρακτική των διαφημίσεων ή πληρωμένων καταχωρήσεων σε πολλά Μ.Μ.Ε., συγκροτεί σταδιακά μία συνθήκη λογοκρισίας και ακόμη χειρότερα προληπτικής λογοκρισίας. Και αυτό είναι εύκολο να γίνει κατανοητό, αν αναλογιστεί κανείς την αυξημένη δυσκολία και τον δισταγμό των δημοσιογράφων να ασχοληθούν με ένα θέμα που αφορά επιχειρηματικά συμφέροντα όταν θα γνωρίζουν ότι υπάρχει μεγάλο ενδεχόμενο να δεχτούν εξώδικα και αγωγές και να υποστούν τις συνέπειες μίας εξαντλητικής ενασχόλησης με την επικείμενη δίκη τους και με μία ενδεχόμενη καταδίκη.
Το βαθύτερο ερώτημα, λοιπόν, που προκύπτει είναι πώς θα μπορούμε να γράφουμε και τι τελικά θα λέμε στο ασφυκτικό, πλέον, πλαίσιο που δημιουργείται στον χώρο του Τύπου… Αν δεν μπει ένας φραγμός στην εξέλιξη αυτή, σε βάθος χρόνου, θα μιλάμε, ίσως, για το τέλος της δημοσιογραφίας ως μέσου προάσπισης των κοινωνικών συμφερόντων και των ατομικών και πολιτικών ελευθεριών. Θέλουμε μία δημοσιογραφία υπηρέτη των εκάστοτε κέντρων εξουσίας και των οικονομικά και πολιτικά ισχυρών; Θέλουμε μία δημοσιογραφία διαμορφωμένη πάνω στα διαφημιστικά πρότυπα των εκάστοτε επιχειρήσεων ή των κυβερνητικών εντολών; Ποια θα είναι τα περιθώρια μίας ανεξάρτητης δημοσιογραφίας; Πώς η δημοσίευση θα αποτελεί, όπως αναγράφεται στην κεντρική αίθουσα της Ε.Σ.Η.Ε.Α. «την ψυχή της δικαιοσύνης» και όχι ένα ολοένα και συρρικνούμενο μέσο επιβίωσης;
Η ανάγκη θέσπισης μιας anti-SLAPP νομοθεσίας και στη χώρα μας είναι παραπάνω από αναγκαία. Ακόμη περισσότερο, όμως, αναγκαία είναι η συλλογική υπεράσπιση της συνταγματικά κατοχυρωμένης Ελευθερίας του Τύπου, ως δικαίωμα όλων και ως πυρήνας μιας δημοκρατικής κοινωνίας!
*Η Σταυρούλα Πουλημένη είναι δημοσιογράφος και απόφοιτη του Τμήματος Δημοσιογραφίας και Μέσων Επικοινωνίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στο περιοδικό του Τμήματος Δημοσιογραφίας και ΜΜΕ του ΑΠΘ «εΜΜείς»
