Η Αντεπανάσταση, γράφει ο Πάολο Βίρνο αναφερόμενος στο νεοφιλελευθερισμό, είναι μια θυελλώδης επινόηση: επινόηση τρόπων παραγωγής, μορφών ζωής και κοινωνικών σχέσεων υπό καπιταλιστική προσταγή· κι όπως το αντίθετό της, δεν αφήνει τίποτα που να μην το αλλάξει [1]. Στην Ελλάδα του ’90, όταν δηλαδή άρχισε αυτή η «θυελλώδης επινόηση» που σήμερα θριαμβεύει με τα Μνημόνια, η αλλαγή ξεκίνησε ως πόλεμος ενάντια σε δύο δαίμονες: το Δημόσιο και τα κόμματα. Υπήρχε βεβαίως καπνός, γιατί υπήρχε και φωτιά. Όμως οι νεοφιλελεύθεροι δεν ενδιαφέρονταν ούτε για καλύτερο Δημόσιο –το θέμα ήταν απλώς η επέκταση της ιδιοκτησίας των ιδιωτών–, ούτε για καλύτερα, πιο αυτόνομα δηλαδή και πιο δημοκρατικά κόμματα – ο στόχος τους ήταν κυβερνήσεις και «αποτελεσματικό» (καπιταλιστικό) κράτος, χωρίς αντιπολίτευση στις βασικές κατευθύνσεις.
Το 1991, λοιπόν, ένα 37.7% δήλωνε στις δημοσκοπήσεις ότι τα κόμματα δεν εκφράζουν τις ανάγκες της εποχής, ενώ στο επόμενο διάστημα, ο αριθμός όσων θα δήλωναν κεντρώοι σχεδόν διπλασιάζεται. Ήταν η εποχή της ηγεμονίας των «εκσυγχρονιστικών» πολιτικών και της αποϊδεολογικοποίησης, που έβρισκε την ιδανική της έκφραση στις «εκλογές του καναπέ» του ’96. Έτσι άρχιζε η εποχή Σημίτη – και από τότε το κρίσιμο θα ήταν ένα ρευστό εκλογικό σώμα που συνέκλινε προς το Κέντρο, ταύτιζε δηλαδή την πολιτική με την κρατική διαχείριση.
Η σύγκλιση αυτή είχε συνέπειες στην οργάνωση και τη λειτουργία των κομμάτων. Οι τοπικές οργανώσεις του ΠΑΣΟΚ και της ΝΔ θα μειώνονταν κατά 65% και 36% αντίστοιχα, ενώ τα κόμματα θα μετατρέπονταν χωρίς επιστροφή σε «καρτέλ» – στο εξής, δηλαδή, δεν θα εξασφάλιζαν την αναπαραγωγή τους ως εκπρόσωποι (πλειοψηφικών) κοινωνικών συμφερόντων, αλλά ως διαχειριστές της κρατικής εξουσίας. Στη θέση των οργανώσεων και των μελών που εξαφανίζονταν, το εκσυγχρονιστικό ΠΑΣΟΚ στρατολογούσε νέα στελέχη και παράγοντες της κυβέρνησης από τις τράπεζες, τις διοικήσεις επιχειρήσεων, τον ακαδημαϊκό χώρο και τον κόσμο του θεάματος. Τόσο δε στα (τότε) μεγάλα κόμματα, όσο και στην κυβέρνηση, ο κρίσιμος ρόλος θα ήταν πια αυτός των επικοινωνιολόγων, των δημοσκόπων και των κάθε λογής «ειδικών συμβούλων».
Με την «αντεπανάσταση» της δεκαετίας του ’90 να φτάνει σήμερα στο απόγειό της, οι βασικές (μετα)ιδεολογικές διακηρύξεις της διατυπώνονται με μεγαλύτερη επιθετικότητα. Το επιβεβαίωσε τον περασμένο Μάιο ο αντικομματισμός υπέρ των ακομμάτιστων (!) Μπουτάρη και Καμίνη· το έδειξε η θεσμική απαξίωση των κομμάτων, μέσω της εξαφάνισης της κρατικής χρηματοδότησης και της μετατροπής των βουλευτών σε λομπίστες ιδιωτικών συμφερόντων και κομιστές φωτογραφικών τροπολογιών· το θύμισε το προσκλητήριο στους οπαδούς της ΑΕΚ να συστρατευθούν ενάντια σε «κόμματα, κομματάρχες και κομματικούς στρατούς»· και το κάνουν παντιέρα από το Ποτάμι, που καταγγέλλει το «κράτος των κομμάτων», ως τη Χρυσή Αυγή, που γιγαντώθηκε ως κόμμα ενάντια στα «προδοτικά κομμάτα».
Ο πόλεμος ενάντια στα κόμματα συνεχίζεται – αλλά με μια σοβαρή διαφορά: την άνοδο ενός κόμματος που σήμερα διεκδικεί την κυβέρνηση με αξιώσεις αυτοδυναμίας, όντας το μόνο που κατάφερε να διατηρήσει τις οργανώσεις του, και παραμένοντας, για την ώρα τουλάχιστον, το μόνο που δεν συνέκλινε προς το Κέντρο, αλλά αντίθετα, πήρε θέση σε όλες τις κρίσιμες συγκρούσεις της δεκαετίας – απ” το άρθρο 16 και τα «Δεκεμβριανά», ως τις αντιμνημονιακές κινητοποιήσεις και το κίνημα των πλατειών.
Αν ο ΣΥΡΙΖΑ έφτασε ως εδώ, όντας μέρος των συγκρούσεων που προανέφερα, ήταν γιατί αναγνώρισε την απαξίωση των κομμάτων ως σύμπτωμα μιας κρίσης εκπροσώπησης που έχει τις ρίζες της στη δεκαετία του ’90: ως αδυναμία των κομμάτων του «Κέντρου» να εκπροσωπούν και να «εγγράφουν» στην κρατική πολιτική πλειοψηφικά κοινωνικά συμφέροντα. Σήμερα, με 6,3 εκατομμύρια ανθρώπους σε καθεστώς ή υπό την απειλή της φτώχειας, αυτή η κρίση εκπροσώπησης δεν θα τελειώσει την επομένη της ανάληψης της διακυβέρνησης από την Αριστερά· σήμερα, επιπλέον, η ιστορική εμπειρία και η διάταξη των αντιπάλων της εντός και εκτός Ελλάδας, πιστοποιούν ότι η υπόθεση της αριστερής κυβέρνησης θα βρει εμπόδια. Να γιατί ο ΣΥΡΙΖΑ ως κόμμα έχει στο εξής σοβαρότατο ρόλο να επιτελέσει: Όχι ως κόμμα-«μεσίτης» της κυβέρνησης προς την κοινωνία, με μέλη-χειροκροτητές προσχηματικών διαδικασιών: αυτό το έκαναν τα κόμματα που απαξιώθηκαν μέχρι εξαφάνισης. Αλλά ως εγγύηση ότι η κυβέρνηση της Αριστεράς θα τηρήσει τις δεσμεύσεις της και θα υπερασπιστεί τις κόκκινες γραμμές της.
***
Η αντεπανάσταση, λέει ο Βίρνο, δημιουργεί μια διαρκή κατάσταση έκτακτης ανάγκης: μια τέλεια δυσανεξία ακόμα και στην παραμικρή απόπειρα αντίστασης. Η πραγματικότητα αυτή είναι εξ ορισμού εχθρική για μια αριστερή κυβέρνηση – πολύ δε περισσότερο για ένα κόμμα της ριζοσπαστικής Αριστεράς. Το πρώτο που δοκιμάζει είναι τις αντοχές του μπροστά σ” ό,τι οι παλιοί έλεγαν «κοινοβουλευτικό κρετινισμό»: τον περιορισμό δηλαδή της παρέμβασης του κόμματος, και τελικά της ύπαρξής του, στο πλαίσιο του εκλογικού συστήματος και του κοινοβουλίου: την εγκατάλειψη της ανταγωνιστικής του θέσης μέσα (και ως προς) το κράτος, και τελικά την εγκατάλειψη μιας θεμελιώδους παραδοχής: ότι οι αγώνες διαπερνούν βεβαίως τη Βουλή, το κομματικό σύστημα και τους θεσμούς, όμως το ουσιώδες μέρος τους εκτυλίσσεται έξω από αυτόν τον μηχανισμό. Σε εποχές αντεπανάστασης και κρίσης, που οι «δυσανεξίες» του μηχανισμού αυτού είναι τουλάχιστον προβλέψιμες, σε εποχές ιστορικές –ποιος άραγε δεν το καταλαβαίνει;–, θυμάμαι εκείνη την ωραία φράση του Άγγελου Ελεφάντη για το ΕΑΜ: ότι κινητοποίησε χιλιάδες ανθρώπους «όχι σαν ψηφοφόρους εκλογικής εκστρατείας, αλλά σαν αυτόνομους φορείς της ιστορίας τους».
Σημείωση
Paolo Virno, «Do you remember counterrevolution?», στο: Hardt M., Virno P. (επιμ), Radical Thought in Italy, University of Minessota Press, 1996
πηγή: Rednotebook.gr