Η Ταινιοθήκη των τριών ραδιοφώνων της ΕΡΤ-3 στο μεγάλο αφιέρωμά της Όταν ξέσπασε η βία (με αναφορές σε πολλών μορφών βίας) ενθέτει ένα τρίπτυχο αφιέρωμα στο ιταλικό πολιτικό σινεμά, που έχει σχέση με το θέμα.
Έτσι, τη Δευτέρα 15 Σεπτεμβρίου στις 21:00 στη θερινή «αίθουσα» της Αγγελάκη 14 με ελεύθερη είσοδο παρουσιάζει τη σπουδαία «μαύρη» πολιτική σάτιρα του Μάριο Μονιτσέλι Ο άνθρωπάκος (Un borghese piccolo piccolo, έγχρωμο, Ιταλία 1977, διάρκεια 117΄ ).
Η παρουσίαση της ταινίας γίνεται με τη συμπαράσταση και την καλλιτεχνική επιμέλεια του ΚΕΜΕΣ και θα την προλογίσει ο Αλέξης Ν. Δερμεντζόγλου. Μετά το τέλος της προβολής θα ακολουθήσει μακρά συζήτηση με το κοινό.
Ως μια πρωτοτυπία στους θεατές θα διανεμηθεί έντυπη διπλή κριτική ανάλυση: του Βασίλη Ραφαηλίδη και του Ιταλού Οριό Καλντιρόν
Αξίζει να σημειωθεί πως το φιλμ κέρδισε τέσσερα ιταλικά βραβεία «Όσκαρ» (David di Donatello) καλύτερης σκηνοθεσίας, α’ και β΄ ανδρικού ρόλου και γυναικείου. Παίζουν Αλμπέρντο Σόρντι, Σέλεϊ Γουίντερς.
Ο βασικός ήρωας, ένας τυπικότατος, υποταγμένος μικροαστός, ετοιμάζεται να βγει στη σύνταξη και σκοπεύει να διορίσει το γιο του στο Υπουργείο όπουεργάζεται . Ο γιος του θα σκοτωθεί από λάθος σε μια ληστεία τράπεζας. Τότε ο πατέρας θα ανακαλύψει το δολοφόνο και θα τον μεταφέρει σε ένα εξοχικό για να τον βασανίζει.
Η βία αυτή τη φορά αφορά στην αυτοδικία, στον καθημερινό φασισμό κάποιων μικροαστών, στη νοοτροπία και την ιδεολογία τους. Πρόκειται για μια πολύκροτη, συνταραχτική ταινία αλλά και έντονη κριτική των ιδεολογικών συμπεριφορών των μικροαστών.
Η κριτική του Ιταλού Οριό Καλντιρόν είναι η ακόλουθη:
«Η ταινία Ο ανθρωπάκος μοιάζει να είναι κατά κάποιο τρόπο μια ταινία χωρισμένη στα δύο: Από τη μια μεριά παρακολουθούμε μια σάτιρα των «μυστηρίων των υπουργείων», την αστεία μύηση στη μασονική στοά, τα μίζερα, ανιαρά και άχαρα άτομα που απαρτίζουν τον οικογενειακό κύκλο, την ανακάλυψη των θεμάτων των εξετάσεων- μια σκηνή που ταλαντεύεται μεταξύ μυστικισμού και εμπαιγμού. Από την άλλη, έχουμε τις ριπές που τυχαία σκοτώνουν το γιο την ημέρα των εξετάσεων, τον κλονισμό που εξουδετερώνει τη μητέρα, την αποκάλυψη του ενόχου σε μια από τις πολλές αναμετρήσεις που θυμίζουν αμερικανικό κινηματογράφο και τις λεπτομέρειες της εκδίκησης, για την επίτευξη της οποίας ο υπαλληλάκος παρακολουθεί το νεαρό δολοφόνο και τον φυλακίζει σε μια παράγκα, όπου τον αφήνει να αργοπεθαίνει.
Η αλήθεια είναι ότι ανάμεσα στα δύο μέρη υπάρχει ένα χάσμα. Στο πρώτο μέρος χαμογελάμε, γελάμε πολύ περισσότερο απ’ ότι στο δεύτερο. Αλλά η αρχική πρόθεση της ταινίας έγκειται σ’ αυτό το απότομο πέρασμα από το κωμικό στο τραγικό, σ’ αυτή τη μετάβαση από τη σάτιρα στην τραγωδία. Είναι η πρώιμη διαπίστωση μιας κοινωνικής κατάστασης που βρίσκεται σε πλήρη και οδυνηρή συμφωνία με την εποχή μας, όπου το χαμόγελο σβήνει απ’ τα χείλη και η καθημερινή ρουτίνα ανατρέπεται ξαφνικά από ξεσπάσματα βίας, όπου η αργοπορία σ’ ένα στοπ μπορεί να γίνει αιτία θανάτου και ο μηχανισμός της απρόβλεπτης αντίδρασης ελλοχεύει μέσα στους καθωσπρέπει κανόνες της καλής ανατροφής».
Προσφέρουμε στη συνέχεια το συγκεκριμένο σημείωμα του μέγιστου Βασίλη Ραφαηλίδη, που είναι η άλλη θέση, η άλλη ματιά, για μια συγκλονιστική ταινία. Θεωρούμε ότι πρέπει να δημοσιοποιούνται όλες οι απόψεις, ακόμα και οι αρνητικές, κάτι πολύ εποικοδομητικό για το διάλογο.
Στο Ένας μικροαστός (πρωτότυπος τίτλος) ο Μονιτσέλι, που έτσι κι αλλιώς δεν είναι μεγάλος, δείχνεται μικρότερος από κάθε άλλη φορά. Ίσως γιατί επαναπαύεται στο καλό θέμα και αδιαφορεί τόσο για τη σεναριακή του ανάπτυξη όσο και για τη σκηνοθετική του επεξεργασία. Η ταινία αυτοπροτείνεται σαν τυπική ιταλική ιλαροτραγωδία, που όμως δεν ξεπερνά το επίπεδο της ηθογραφίας. Το πορτρέτο του τυπικού μικροαστού, που προσπαθεί να συνθέσει ο καλός Αλμπέρτο Σόρντι, είναι γεμάτο τρύπες από τις αδέξιες πινελιές του Μονιτσέλι.
Πρέπει να εξαιρέσουμε ωστόσο δύο καλές σκηνές: Τη μύηση του δημόσιου υπαλλήλου-μικροαστού στον τεκτονισμό, δηλαδή σε τούτη τη φρικαλέα διεθνή συνομοσπονδία αριβιστών (ο σκηνοθέτης ισχυρίζεται πως αυτή η σκηνή είναι απολύτως αυθεντική) και τη σκηνή του κολοσσιαίου νεκροθαλάμου–νεκραποθήκης, όπου έχουν στοιβάξει το φέρετρο του -από λάθος σκοτωμένου απ’ τους ληστές μιας τράπεζας- γιου του μικροαστού, για χατίρι του οποίου υφίσταται μύριες ταπεινώσεις στη δημοσιοϋπαλληλική του καριέρα.
10 ΛΟΓΟΙ ΓΙΑ ΝΑ ΜΗΝ ΧΑΣΕΤΕ ΤΟΝ « ΑΝΘΡΩΠΑΚΟ»
Εξάλλου, 10 λόγοι για να μην χάσετε αυτή τη σπουδαία ταινία είναι:
1. Για τον εκπληκτικό και λεπτολόγο τρόπο που αποδίδεται η ιδεολογία του μικροαστού.
2. Γιατί είναι τόσο επίκαιρη ταινία και θυμίζει τόσο πολύ τον παντοτινό Έλληνα ώστε θα σας «τρομάζει» με τις αλήθειες της.
3. Γιατί παραμένει τόσο διαχρονική που λες και γυρίστηκε το 2014 και όχι το 1977.
4. Γιατί ο λεπτολόγος και λεπτομερής τρόπος με τον οποίο καταγράφονται οι συμπεριφορές του μικροαστού είναι τελικά σχεδόν ντοκιμαντερίστικος.
5. Για τον εκπληκτικό ρόλο του Αλμπέρντο Σόρντι που αποδίδει ένα συνδυασμό μιζέριας, δουλικότητας, καπατσοσύνης.
6. Για την εκπληκτική, «παγωμένη», ψυχρή φωτογραφία που καταγράφει έναν κόσμο νεκρό και αποστειρωμένο.
7. Για μια φοβερή υπόδυση της Αμερικανίδας Σέλεϊ Γουίντερς, που συμβολίζει πολλά ακόμα και την αφασία.
8. Για το συνταραχτικό, απειλητικό και επίφοβο ελλειπτικό τέλος
9. Γιατί ο Μονιτσέλι μάς δείχνει ξεκάθαρα πώς κυοφορείται αυτό που αποκαλούμε καθημερινό φασισμό.
10. Για την εκπληκτική φαινομενολογία μιας άχαρης ζωής χωρίς εξάρσεις αλλά με μονοτονία ρολογιού.
Υ.Γ. Σημειώνουμε πως τη Δευτέρα 22 Σεπτεμβρίου στις 21:00 στην Αγγελάκη 14 με ελεύθερη είσοδο θα παρουσιαστεί η δεύτερη πολιτική, ιταλική ταινία πάνω στη βία, το αριστούργημα του Τονίνο Βαλέρι Ο κυνηγός των επτά συμμοριών.