Πρόσφατα κάποιος φίλος με παρέπεμψε σε ένα βίντεο στην ισπανική γλώσσα με ελληνικούς υποτίτλους: Pedro Olalla: ¿Por qué Grecia? – YouTube. Θέμα του οι οφειλές των Ισπανών -αλλά και της Δύσης γενικότερα- στον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό. Η ιδέα, η παραγωγή και η φωνή ανήκουν στον Πέντρο Ολάγια, διακεκριμένο φιλόλογο, με πολλά ενδιαφέροντα και ιδιαίτερες σχέσεις με τον τόπο μας.
Το βίντεο συγκινεί βαθιά. Αξίζει να καταλάβουμε γιατί.
Κατ’ αρχάς, αυτό αναγνωρίζει κατηγορηματικά μια οφειλή. Και η αναγνώριση συγκινεί πάντα. Άλλωστε, σημαντικοί στοχαστές έχουν αναγάγει το αίτημα για αναγνώριση σε κινητήρια δύναμη του ίδιου του ανθρώπινου βίου.
Αλλά γιατί να μας συγκινεί σήμερα η αναγνώριση οφειλής ειδικά στον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό; Τι έχουν να κάνουν τα τωρινά μας βάσανα με εκείνον;
Η απάντηση δεν είναι απλή. Γιατί οι σχέσεις μας με την αρχαία Ελλάδα παραμένουν πολλαπλά αμφιλεγόμενες.
Γνωρίζουμε ότι το νεοελληνικό κράτος οφείλει εν πολλοίς τη γέννησή του στο αποτέλεσμα της ναυμαχίας του Ναβαρίνου. Όπου η παρέμβαση των “ξένων” δεν προσδιοριζόταν μόνο από τα τότε γεωπολιτικά δεδομένα. Αλλά και από το κίνημα του “φιλελληνισμού” που έβλεπε τον αγώνα εδώ ως αναβίωση των ιδανικών της Γαλλικής Επανάστασης. Και μάλιστα με φορείς εκείνους που ο τότε ρομαντισμός αντιμετώπιζε ως τους απευθείας κληρονόμους του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού. Της μήτρας του δυτικού πολιτισμού εν γένει.
Κάπως από εκεί, τόσο το χρέος προς τους “ξένους” όσο και ο “φιλελληνισμός” καθαυτός εισχώρησαν στον πυρήνα της ιδεολογίας που άρχισε να επικρατεί, δηλαδή στη συγκρότηση της ίδιας της “νεοελληνικής” ταυτότητας: ως “νεοέλληνες” είμαστε καταστατικά υπόχρεοι στους “ξένους” που όχι μόνο συνέβαλαν αποφασιστικά στην απελευθέρωσή μας αλλά και ανέδειξαν τη σχέση με τους “προγόνους”. Είμαστε “Έλληνες με τρισχιλιετή ιστορία”, αφού κάποιοι εξέχοντες “ξένοι” υπήρξαν ενεργά “φιλέλληνες”. Με αποτέλεσμα ο “νέος ελληνισμός” να υπόκειται εκ γενετής στον “φιλελληνισμό”, ο “νεοέλληνας” στον “φιλέλληνα”. Ιδού η διαλεκτική υποτακτικού (“δούλου”) και αφέντη. Η διαλεκτική της αναγνώρισης αυτοπροσώπως. Η συγκίνησή μας ίσως μπορεί να εξηγηθεί σε αυτή τη βάση.
Αλλά δεν τελειώσαμε.
Κατά την ακμή του ναζισμού, οι άνθρωποι δεν διακρίνονταν σε “νεοέλληνες”, “ξένους” και “φιλέλληνες”. Αλλά σε συντρόφους (με τη λέξη μεταφρασμένη σε όλες τις γλώσσες) και αντιπάλους. Εκείνες τις σκληρότερες εποχές δεν κυριαρχούσε η διαλεκτική της αναγνώρισης. Αλλά η σύγκρουση μέχρι θανάτου μεταξύ εχθρών και φίλων. Άλλωστε, ο ίδιος ο Χίτλερ ήταν “φιλέλληνας”, ενώ οι “ξένοι” που έσπευσαν στην Ισπανία για να συγκροτήσουν τις Διεθνείς Ταξιαρχίες δεν διαμόρφωσαν κίνημα “φιλοϊσπανισμού”. Απλώς αποτέλεσαν μαχητική έκφραση δημοκρατικής αλληλεγγύης.
Οπότε η συγκίνησή μας απαιτεί και δεύτερο επίπεδο εξήγησης. Συνειδητοποιώ λοιπόν ότι προσέλαβα το βίντεο του Ολάγια ως ειλικρινή απορία που απευθύνεται στους Έλληνες αριστερούς ευθέως και σχεδόν προσωπικά. “Ιδού συγκεκριμένα πώς εμείς οι σημερινοί Ισπανοί αντιμετωπίζουμε τη δική μας σχέση με τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό. Εσείς οι Έλληνες αριστεροί πώς την αντιμετωπίζετε; Για ποιους λόγους την έχετε αφήσει στη διαχείριση υποτακτικών’εθνικοφρόνων’; Και μάλιστα όταν οι καλλιτέχνες σας την παλεύουν διαρκώς;”
Η συγκίνησή μας εκβάλλει έτσι στη διατύπωση μιας ζωτικής απορίας. Που οφείλει να μας απασχολήσει σοβαρά.