Μέρα (περίπου) χωρίς αυτοκίνητο για τη Θεσσαλονίκη η Τετάρτη 22 Σεπτέμβρη, με τη συνεργασία πολλών ομάδων αλλά και φορέων όπως το ΑΠΘ, ο Εμπορικός Σύλλογος, ο Δήμος. Από αύριο επιστροφή στα ίδια υπερφορτωμένα λεωφορεία, στους ίδιους μποτιλιαρισμένους δρόμους. Αρκεί να κάνουμε άραγε υπομονή μέχρι την κατασκευή του Μετρό το 2014; Προβληματισμοί γύρω από μια γιορτή.
Ημέρα χωρίς αυτοκίνητα (για λίγο)…
Σήμερα η Θεσσαλονίκη γιορτάζει τη δική της «μέρα χωρίς αυτοκίνητο». Από το πρωί το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης παραμένει χωρίς αυτοκίνητα, ενώ για την εξυπηρέτηση φοιτητών και εργαζόμενων η Πρυτανεία ναύλωσε επιπλέον λεωφορεία. Αν και αναφέρθηκαν περιστατικά «αγανακτισμένων γιοταχήδων» που κόρναραν για να μπούνε μέσα, με το γνωστό ατράνταχτο επιχείρημα «και που θέλεις να το βάλω εγώ, ρε», η πρωτοβουλία έτυχε υποστήριξης και προβολής από όλη την πόλη. Σύμφωνα με τις πρυτανικές αρχές, είναι ενταγμένη σε ένα συνολικότερο σχέδιο για το «πρασίνισμα» του ΑΠΘ, με περιορισμό της αυτοκίνησης, εγκατάσταση πράσινων στεγών, ολοκληρωμένη διαχείριση απορριμάτων, βελτίωση της ποιότητας διατροφής κα.
Πιο τσιγγούνης ήταν ο Δήμος Θεσσαλονίκης, ο οποίος περιορίστηκε σε μια τετράωρη πεζοδρόμηση του κέντρου της πόλης, από τις 6 ως τις 10. Ο ΟΑΣΘ συνεισφέρει με δωρεάν μετακίνηση του επιβατικού από τις 4 το απόγευμα ως τα μεσάνυχτα.
Αντίθετα, ο Εμπορικός Σύλλογος Θεσσαλονίκης δεν ήταν καθόλου φειδωλός με τις ώρες των εργαζομένων, και αποφάσισε να γιορτάσει τη μέρα χωρίς αυτοκίνητο κρατώντας τα καταστήματα ανοικτά ως τις 9 το βράδυ. Για τους περισσότερους εμποροϋπαλλήλους αυτό θα σημαίνει απλήρωτη υπερεργασία εκτός ωραρίου, αλλά αυτά είναι ψιλά γράμματα για το εορταστικό κλίμα της ημέρας.
Το τοπίο συμπληρώνεται από μια σειρά εκδηλώσεων που θα διαρκέσουν όλη την ημέρα, κάτω από το συντονισμό της «Παράλλαξης» και την ομπρέλα του θεσμού «Η Θεσσαλονίκη αλλιώς». Μεταξύ άλλων θα οργανωθούν δράσεις για τα παιδιά στην Προξένου Κορομηλά, εκθέσεις και πορεία ποδηλάτων στην Μητροπόλεως, μουσικές εκδηλώσεις στην Τσιμισκή κα. Η Ένωση Πεζών θα ζωγραφίζει διαβάσεις, το Δίκτυο Κινήσεων θα κάνει δεντροφυτεύσεις, το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος θα στήσει θέατρο δρόμου.
…κάθε μέρα χωρίς ανάσα
Από την άλλη, πολλοί και πολλές από αυτή την πόλη φοβούνται ότι η βιτρίνα αυτών των εκδηλώσεων, σε συνεργασία μάλιστα με το Δήμο Θεσσαλονίκης, δεν μπορεί να ωραιοποιήσει την ανυπόφορη καθημερινότητα που ζούμε στους δρόμους της πόλης μας. Μιας πόλης, όπου ένα εκατομμύριο κάτοικοι καλούνται να μετακινηθούν, αν δεν έχουν ή δεν θέλουν να πάρουν ΙΧ, μόνο με τα λίγα λεωφορεία του ΟΑΣΘ. Πολλές φορές μάλιστα, τέτοιες συνεργασίες μεταμορφώνουν τα προβλήματα μετακίνησης που αντιμετωπίζουμε καθημερινά σε ένα είδος «φυσικής καταστροφής», για την οποία είμαστε υπεύθυνοι όλοι, και άρα κανείς.
Η φρικτή κατάσταση όμως των μετακινήσεων στη Θεσσαλονίκη δεν έχει να κάνει μόνο με την κουλτούρα του ΙΧ, αλλά και με πολύ συγκεκριμένες επιλογές που κάνουν καθημερινά οι υπεύθυνοι φορείς, κρατικοί και ιδιωτικοί. Να θυμίσουμε για παράδειγμα ότι ο Εμπορικός Σύλλογος και ο Δήμος Θεσσαλονίκης δίνανε από κοινού τη μάχη για την αλήστου μνήμης Υποθαλάσσια Αρτηρία, αυτό το μνημείο πίστης στην παντοδυναμία του Ι.Χ. Μια μάχη που ευτυχώς για την πόλη χάθηκε, είτε λόγω των αντιδράσεων των λογικών κατοίκων, είτε λόγω έλλειψεις κονδυλίων.
Στριμωγμένοι στα λεωφορεία
Ας ξεκινήσουμε από τον ΟΑΣΘ: άλλωστε, προς το παρόν τουλάχιστον, μόνο αυτόν έχουμε. Όσοι και όσες παίρνουν λεωφορείο μοιράζονται τα ίδια παράπονα: αραιά δρομολόγια – κυρίως στις περιφερειακές γραμμές, υπερφορτωμένα λεωφορεία – κυρίως στις κεντρικές, και, πάνω από όλα, τεράστιες καθυστερήσεις, οι οποίες βέβαια οφείλονται στους μόνιμα μποτιλιαρισμένους δρόμους του κέντρου. Παρόλα αυτά, οι επιβάτες του ΟΑΣΘ αυξάνονται: από το 2003 ώς το 2008 οι επιβάτες αυξήθηκαν από 134 εκατομμύρια σε 177. Η μέση ετήσια πληρότητα σε όλες τις λεωφορειακές γραμμές το 2008 ανήλθε σε 42% έναντι 35% το 2003. Η ολοένα αυξανόμενη ανάγκη του κόσμου για μετακίνηση όμως δεν δίνει κανένα δικαιώμα στον πρόεδρο του Συμβουλίου Αστικών Συγκοινωνιών Θεσσαλονίκης (ΣΑΣΘ), Γιάννη Τόσκα να δηλώνει πώς τους «χαροποιεί το γεγονός ότι τελευταία το επιβατικό κοινό μένει όλο και πιο ικανοποιημένο και θα συνεχίσουμε την προσπάθεια για ποιοτικότερη, ασφαλέστερη και φτηνότερη αστική μετακίνηση».
Ούτε φυσικά δίνει το δικαιώμα στον ΟΑΣΘ να αυξάνει τις τιμές των εισιτηρίων. Θυμίζουμε άλλωστε ότι μόλις πριν από μερικούς μήνες, ο Οργανισμός αποπειράθηκε να επιβάλει αυξήσεις πάνω από 100%, συνδυάζοντας τις μεγαλύτερες τιμές με την κατάργηση των διαδοχικών διαδρομών. Μόνο μετά από κινητοποιήσεις πολιτών, ο ΟΑΣΘ αναγκάστηκε να πάρει πίσω το δεύτερο μέτρο.
Περιμένοντας το Μετρό (;)
 |
| Η μοναδική γραμμή μετρό που κατασκευάζεται |
Σε κάθε περίπτωση είναι σαφές ότι τα λεωφορεία δεν είναι αρκετά για τη Θεσσαλονίκη. Το κατασκευαζόμενο Μετρό όμως μπορεί να δόσει την απάντηση; Για να το μάθουμε καταρχάς, θα χρειαστεί να περιμένουμε πολλά – πολλά χρόνια. Ο χρονικός ορίζοντας του έργου έχει μεταφερθεί ήδη επίσημα από το 2012 στο 2014 και, καθώς οι καθυστερήσεις αυξάνονται, αναμένεται να ξεφύγει και παραπέρα. Μέχρι τότε, τα έργα του Μετρό επιδεινώνουν ακόμα περισσότερα το κυκλοφοριακό της Θεσσαλονίκης. Αυτό είναι βέβαια αναπόφευκτο, αλλά ο τρόπος που χειρίζονται το πρόβλημα οι αρχές δεν είναι αναπόφευκτος. Είναι σαφές για παράδειγμα ότι οι προσωρινές αλλαγές στην πορεία των δρόμων έχουν προσανατολιστεί στην εξυπηρέτηση των αυτοκινήτων και όχι των πεζών, γεγονός βέβαια που πολλαπλασιάζει και τις επιπτώσεις στα καταστήματα. Είναι χαρακτηριστικό ότι ακόμα και αυτές οι λεωφορειολωρίδες, το μόνο μέτρο που πάρθηκε για να βοηθήσει τα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς, στην πράξη ακυρώθηκε με αφορμή τα έργα του Μετρό, αφού αποφασίστηκε να επιτραπεί στα Ταξί να κυκλοφορούν μέχρι το πέρας των εργασιών, ενώ οι έλεγχοι που γίνονται είναι έτσι και αλλιώς συμβολικοί.
Πόσο όμως θα αλλάζει το τοπίο όταν επιτέλους, το 2014, 15 ή 16 ολοκληρωθεί το Μετρό; Καταρχάς, να μην ξεχάμε ότι δεν μιλάμε για κάποιο δίκτυο, αλλά για μόνο γραμμή μήκους 9,6 χλμ., με 13 σταθμούς, ενώ οι επεκτάσεις σχεδιάζονται για το πολύ απόμακρο μέλλον. Σίγουρα θα σηκώσει μεγάλο βάρος, το οποίο βέβαια σε συνθήκες κρίσης θα εξαρτηθεί και από το ύψος του εισιτηρίου, αλλά από μόνη της είναι αδύνατο να εξυπηρετήσει την πλειοψηφία των κατοίκων και ιδιαίτερα αυτούς που μένουν στις εργατικές δυτικές συνοικίες, αλλά ακόμα και στις πιο μακρινές πλευρές του κέντρου. Η αξιοποίησή του προϋποθέτει το συνδυασμό με άλλα μέσα μεταφοράς, τα οποία όμως παραμένουν υποανάπτυκτα.
Το τραμ που χάσαμε
Οι προβληματισμοί αυτοί φέρνουν στο μυαλό την παλιά διαμάχη της Θεσσαλονίκης για την επιλογή ανάμεσα στο μετρό και το τραμ. Μια μάχη που έδωσαν κυρίως τα οικολογικά κινήματα της πόλης, προβάλλοντας τη λύση του τραμ ως πιο συμβατό με τις ανάγκες της πόλης, λιγότερο ενεργοβόρο, σαφώς φθηνότερο στην κατασκευή και τη λειτουργία. Το 1,1 δις ευρώ του αρχικού προϋπολογισμού του μετρό, ο οποίος φυσικά θα ξεπεραστεί κατά πολύ, θα έφτανε για την κατασκευή ενός πολύ ευρύτερου δικτύου τραμ που θα εξυπηρετούσαν πολλές περισσότερες συνοικίες. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των αρμοδίων, το τραμ στοιχίζει 14,7 εκατ. ευρώ/χλμ.ενώ το μετρό 88, δηλαδή πέντε ώς έξι φορές περισσότερο από το τραμ. Συνολικά εκτιμάται πως με τα χρήματα που δαπανώνται για το μετρό θα μπορούσε να κατασκευαστεί ένα δίκτυο τραμ για όλο το πολεοδομικό συγκρότημα με μήκος γραμμών 40 χλμ.
Η τελική επιλογή του Μετρό, μια επιλογή που στηρίχτηκε δυστυχώς από το σύνολο των επισήμων φορέων της πόλης, δεν ήταν άσχετη με τη διαμάχη γύρω από το Ι.Χ. Όπως υποστήριζε τότε το οικολογικό κίνημα, το τραμ, ως επιφανειακό μέσο σταθερής τροχιάς, είναι ευθέως ανταγωνιστικό με το Ι.Χ., αφού του αφαιρεί «ζωτικό χώρο». Το μετρό αντίθετα λειτουργεί μάλλον συμπληρωματικά: για αυτό και οι σταθμοί του μετρό συνδυάζονται πολλές φορές με πάρκινγκ.
Η πίστη η πίστη στην Ιερή Αγελάδα του ΙΧ, και συνολικά η κυρίαρχη αντίληψη για την πόλη, ήταν οι λόγοι που οδήγησαν και το 1957 στο ξήλωμα του τραμ από την τότε κυβέρνηση Καραμανλή. Οι ίδιοι λόγοι ωθούν σήμερα το Δήμο, τη Νομαρχία, τον Εμπορικό Σύλλογο να «διεκδικούν» για τη Θεσσαλονίκη «μεγάλα έργα» όπως νέες περιφερειακές, υποθαλλάσιες αρτηρίες, υπόγεια πάρκινγκ, όλα προσανατολισμένα στην εξυπηρέτηση των διαρκώς αυξανόμενων Ι.Χ. Σήμερα όμως, είναι μέρα γιορτής και δεν κάνει να στενοχωριόμαστε. Ας πάμε να πάρουμε μέρος στην κλήρωση του ΟΑΣΘ για 80 εισιτήρια λεωφορείου. Κι αν σου κάτσει;