Με αφορμή την παρουσία του στην εκδήλωση “Τι θέλει η Αριστερά στην Ευρώπη;” ο Θόδωρος Παρασκευόπουλος απαντάει στις ερωτήσεις του Alterthess για την Αριστερά, την Ευρώπη, την στρατηγική του ΣΥΡΙΖΑ και τους κοινωνικούς αγώνες.
Συνέντευξη στην Σταυρούλα Πουλημένη και στον Βασίλη Στόλη
Το ερώτημα «τι επιδιώκει η Αριστερά στην Ευρώπη» απασχολεί εδώ και δεκαετίες τα κόμματα της ελληνικής Αριστεράς με την συζήτηση όμως να περιορίζεται τα τελευταία χρόνια στο ζήτημα του νομίσματος. Ποια ερωτήματα οφείλουμε να θέτουμε στη συζήτηση για την παρέμβαση της Αριστεράς σε ευρωπαϊκό επίπεδο;
Κατά τη γνώμη μου, όσοι στην Αριστερά θέτουν σήμερα το ζήτημα του νομίσματος βρίσκονται εκτός χρόνου και αναπαράγουν τη συζήτηση της εποχής που ο Συνασπισμός είχε ψηφίσει τη Συνθήκη του Μάαστριχτ, στάση για την οποία αργότερα τοποθετήθηκε αυτοκριτικά σε συνέδριό του. Όσοι και όσες τότε ήμαστε κατά της Συνθήκης λέγαμε ότι η Οικονομική και Νομισματική Ένωση, όπως σχεδιαζόταν τότε, εφαρμόστηκε και επιδεινώθηκε στη συνέχεια, υπηρετούσε τα συμφέροντα των μεγάλων καπιταλιστικών συγκροτημάτων (μαζί και των ελληνικών) και ήταν αντίθετη με τα συμφέροντα των λαϊκών τάξεων. Αυτό δεν άλλαξε. Όμως άλλο πράγμα να απορρίπτεις μια ένωση εν τη γενέσει της και άλλο η έξοδος από μια νομισματική ένωση 12 χρόνια αργότερα, ιδίως σε περίοδο οικονομικής και δημοσιονομικής κρίσης. Το ζήτημα του νομίσματος σήμερα αποσπά την προσοχή από την κρίση και την πολιτική διεξόδου καθώς και από την πολιτική ανόρθωσης του ευρωπαϊκού Νότου – άλλωστε, το ζήτημα αλλαγής νομίσματος τέθηκε πρώτα από τις μνημονιακές δυνάμεις στην Ελλάδα και από την ηγεσία της Ευρωζώνης και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, και τέθηκε εκβιαστικά, προκειμένου να μην συζητηθούν άλλες λύσεις για το χρέος. Σε αυτή την παγίδα έπεσε και μέρος, ευτυχώς μικρό, της Αριστεράς, επηρεασμένο από αστικές θεωρίες νομισματικής πολιτικής.
Σήμερα, που ολόκληρο το οικοδόμημα της ενωμένης Ευρώπης βρίσκεται σε κρίση, η Αριστερά οφείλει και μπορεί να μιλήσει για την ανάγκη της επαναθεμελίωσής της, να θέσει τα μεγάλα ζητήματα του οικολογικού μετασχηματισμού της παραγωγής, της υποδοχής και της ένταξης των μεταναστών και των μεταναστριών στις ευρωπαϊκές κοινωνίες και το ζήτημα της δημοκρατίας: την ενίσχυση των θεσμών της λαϊκής κυριαρχίας που υπάρχουν σε εθνικό επίπεδο και του ρόλου τους στα κράτη μέλη και σε ενωσιακό επίπεδο. Και τα τρία αυτά ζητήματα επείγουν και οι κυρίαρχες δυνάμεις δεν μπορούν να τα αντιμετωπίσουν, πόσο μάλλον να τα λύσουν, ούτε από την άποψη των κοινωνικών δυνάμεων που ενδιαφέρονται ούτε από την άποψη των πολιτικών δυνάμεων που μπορούν να τα σκεφτούν και να σχεδιάσουν τη λύση τους. Στο πλαίσιο της απάντησης αυτών των ερωτημάτων επιβάλλεται να δούμε τα επιμέρους προβλήματα των κρατών μελών, ιδίως των κρατών του Νότου.
Ακόμα και το ζήτημα του χρέους, στην παγίδα του οποίου βρίσκεται η Ελλάδα, μόνο ως προϋπόθεση της λύσης αυτών των τριών μεγάλων ζητημάτων μπορεί να εξεταστεί: δηλαδή, για να προχωρήσει η ενωμένη Ευρώπη πρέπει να απαλλαγεί από το βάρος του χρέους των κρατών της. Αν είναι να προχωρήσει ενωμένη, θα πρέπει να πάρει τις σχετικές πολιτικές αποφάσεις και να προχωρήσει στις τεχνικές λύσεις.
Ο πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ σε συνέντευξή του στο Έθνος δήλωσε ότι «η Ευρώπη θα αλλάξει και θα `ναι ντάλα μεσημέρι» και σε αυτό θα συμβάλει αποφασιστικά μία κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ στην Ελλάδα. Τι είναι αυτό που δυσκολεύει μέχρι σήμερα την αλλαγή πολιτικών συσχετισμών στην Ευρώπη και τι θα προκαλέσει μια ενδεχόμενη εκλογική νίκη του ΣΥΡΙΖΑ;
Το μεγάλο εμπόδιο είναι ο φόβος μπροστά στο νέο. Παρά τη μεγάλη δυσαρέσκεια, παρά τη γνώση ότι σε όλες τις χώρες η ζωή των λαϊκών τάξεων έχει χειροτερέψει, οι πολίτες των κρατών της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν διακρίνουν στην Αριστερά τη δύναμη που θα μπορέσει να ηγηθεί μιας μεγάλης πορείας αλλαγής και να φέρει εις πέρας αυτό το έργο. Μια κυβέρνηση με κορμό και ηγεσία τον ΣΥΡΙΖΑ στην Ελλάδα θα επιδράσει απελευθερωτικά, εάν πολιτευτεί έτσι που να αποδείξει ότι υπάρχει διαφορετικός δρόμος: ο δρόμος της χειραφέτησης των λαϊκών τάξεων, των ανθρώπων που ζουν από δουλειά τους υπό καθεστώς εκμετάλλευσης. Η νίκη του ΣΥΡΙΖΑ στην Ελλάδα μπορεί να δείξει ότι είναι δυνατό οι εργαζόμενοι άνθρωποι να αναλάβουν την ηγεσία των ευρωπαϊκών κοινωνιών και να τις απαλλάξουν από τα δεσμά του παλιού καθεστώτος.
Ας μη γελιόμαστε: η επανάσταση στην Ευρώπη δεν θα γίνει παντού ταυτόχρονα. Μπορεί να υπάρξει μόνο ως κύμα που θα ξεκινήσει από μια χώρα – και στην Ελλάδα έλαχε ετούτη τη στιγμή να είναι αυτή η χώρα – και να παρασύρει μία μία τις κοινωνίες της ηπείρου μας, να τις συνδέσει με όσα γίνονται σήμερα στη Λατινική Αμερική. Αυτό για τον ΣΥΡΙΖΑ σημαίνει ότι δεν αρκεί να κερδίσει τις εκλογές, αλλά χρωστάει στους Ευρωπαίους και τις Ευρωπαίες να πετύχει. Με άλλα λόγια οφείλει να ασκήσει μια πολιτική ρεαλιστική και ριζοσπαστική ταυτόχρονα, αποτέλεσμα της οποίας θα είναι να διαπιστώνουν συνεχώς οι «από κάτω» ότι βελτιώνεται η ζωή τους, αλλά και ότι όλο και περισσότερο θα μπορούν οι ίδιοι να αποφασίζουν για την τύχη τους.
Για να πετύχει ο ΣΥΡΙΖΑ θα χρειαστεί να αναπτύξει ο ίδιος σε συνεργασία με πολλούς ανθρώπους παντού στην Ευρώπη ένα κίνημα αλληλεγγύης, το οποίο θα υπερβαίνει την Αριστερά. Συνδικάτα, εκκλησίες, πρωτοβουλίες πολιτών, οργανώσεις νεολαίας, και βέβαια τα κόμματα της Αριστεράς μπορούν να κινητοποιήσουν εκατομμύρια ανθρώπων, ώστε να αναχαιτιστεί η αναμενόμενη λυσσαλέα αντίδραση εναντίον αυτού του νέου «βήματος των ανθρώπων προς τα άστρα» (είναι ο χαρακτηρισμός του Μαρξ για την Κομμούνα του Παρισιού) που έχει αρχίσει σε μια μικρή χώρα των Βαλκανίων στις αρχές του 21ου αιώνα. Ένα τέτοιο κίνημα αλληλεγγύης, που πρέπει να σχεδιαστεί και να αρχίσει να οικοδομείται τώρα, θα αναζωογονήσει και την ευρωπαϊκή Αριστερά
Η Ευρώπη τα τελευταία χρόνια έχει στραφεί προς τον ακραίο νεοφιλελευθερισμό και τα μέτρα λιτότητας έχουν πάρει την μορφή εξόντωσης εργαζομένων και ανέργων. Πως μπορεί ένα «σύστημα» να δουλέψει χωρίς τους στοιχειώδεις όρους συντήρησης της εργατικής δύναμης; Υπάρχει όριο σε αυτήν την διαδικασία καταστροφής ανθρώπινου δυναμικού;
Καμία κοινωνία δεν μπορεί να επιβιώσει εφόσον καταστρέφει την πλειονότητα των μελών της. Σήμερα, προπάντων στη Δυτική Ευρώπη, ισχύει απολύτως η ρήση του Έρικ Χόμπσμπάουμ ότι «οι καπιταλιστές δεν φοβούνται πια». Ο αχαλίνωτος καπιταλισμός της εποχής μας έχει ήδη αρχίσει να προσκρούει στα όρια της αντοχής των κοινωνιών, κι αυτή είναι η μεγάλη του αντίφαση: οι καπιταλιστές χρειάζονται τη μισθωτή εργασία και το σύστημά τους την καταστρέφει. Ακόμα και απολογητές του καπιταλισμού αρχίζουν να βλέπουν με δέος αυτό που διαδραματίζεται και να ανησυχούν. Ο καπιταλισμός ο ίδιος δεν μπορεί να αναστρέψει αυτή την πορεία – η αναστροφή αντίκειται στη λογική του. Πάντοτε, όποτε υπήρξαν αλλαγές και διορθώσεις αυτές ήταν εξωγενείς: ο φόβος μπρος στο ανερχόμενο εργατικό κίνημα στα τέλη του 19ου αιώνα, η Οκτωβριανή Επανάσταση, ο Κόκκινος Στρατός στην καρδιά της Ευρώπης μετά την ήττα του ναζισμού, η κινέζικη και κουβανέζικη επανάσταση.
Στην Ελλάδα, σήμερα και πάλι έπειτα από πολλά χρόνια, η Αριστερά είναι το κόμμα της εργατικής τάξης, των εργαζόμενων ανθρώπων, αλλά με τελείως διαφορετικούς όρους. Τίθεται λοιπόν το ερώτημα, αν θα μπορέσει να ανακόψει αυτή την πορεία της καταστροφής και να επιβάλει τη σωτηρία της κοινωνίας. Ακριβώς το ίδιο ισχύει για τη δημοκρατία. Ο καπιταλισμός τη χρειάζεται: η δημοκρατία είναι το πολιτικό σύστημα που του επιτρέπει να νομιμοποιείται, να συμβιβάζει τις ενδοκαπιταλιστικές αντιθέσεις και να αναπτύσσει την επιστήμη (που χωρίς ελευθερία βαλτώνει). Αλλά δεν την αντέχει, γιατί στη δημοκρατία βγαίνουν οι λαϊκές τάξεις στο προσκήνιο και τον αμφισβητούν. Αυτή η θεμελιώδης πολιτική αντίφαση του αστικού κόσμου βρίσκεται στη βάση της συρρίκνωσης της δημοκρατίας που ζούμε σήμερα. Και για την Αριστερά το ερώτημα είναι, αν θα μπορέσει να αναπτύξει τη δημοκρατία στο έπακρο, χωρίς τα όρια που θέτει η αναπαραγωγή του κεφαλαίου. Η Ρόζα Λούξεμπουργκ έλεγε σε συνέδριο των γερμανών Σοσιαλδημοκρατών, αρχές του περασμένου αιώνα, ότι σοσιαλισμός σημαίνει «απεριόριστη δημοκρατία». Από αυτή την άποψη η Αριστερά είναι η δημοκρατική παράταξη της εποχής μας.
Παράλληλα με την πολιτική της λιτότητας στην Ευρώπη παρατηρείται άνοδος της ακροδεξιάς. Μία αλλαγή στην πολιτική αυτή θα οδηγούσε αυτόματα στον περιορισμό της δύναμης των ακροδεξιών κομμάτων;
Όχι, τέτοιοι αυτοματισμοί δεν υπάρχουν. Η ακροδεξιά, ιδίως ο ναζισμός, έρχονται από πολύ μακριά, είναι «παλιμπαιδισμός», έλεγε ο Αντόρνο, είναι η αναβίωση υπό αστικές συνθήκες φόβων, προκαταλήψεων και ενορμήσεων που φιλοδόξησε να εξαλείψει η καλλιέργεια του ανθρώπινου είδους, ιδίως από την εποχή του υστερομεσαιωνικού και αναγεννησιακού ανθρωπισμού και του Διαφωτισμού κατόπιν. Η πολιτική που ακολουθείται σήμερα ενισχύει και αξιοποιεί το φαινόμενο, δεν το γέννησε. Ο Φρόυντ, στην αλληλογραφία του με τον Αϊνστάιν, απαντά στο ερώτημα, γιατί οι άνθρωποι συμπεριφέρονται στον πόλεμο σαν θηρία, ότι βγαίνουν στην επιφάνεια ενορμήσεις που τις καταπίεσε η καλλιέργεια πολλών αιώνων πολιτισμού. Και στην ερώτηση του συνομιλητή του, “τι μπορεί να γίνει”;, απαντά: “περισσότερος πολιτισμός”, περισσότερη καλλιέργεια. Θέλω να πω ότι, εκτός από την αναγκαία καταπίεση της εγκληματικής δραστηριότητας των ναζιστών, χρειάζονται πολύ μεγάλες προσπάθειες στην Παιδεία, στην ανάπτυξη του πολιτικού λόγου, στην πολιτισμική παραγωγή και στην εφαρμογή μέτρων για την ειρηνική συμβίωση των ανθρώπων, προκειμένου να επανέλθουν η ακροδεξιά και ο ναζισμός στην κατάσταση μια μικρής ομάδας ψώνιων που φαντασιώνουν την επιστροφή στην αρχαία Σπάρτη.
Από αυτή την άποψη, η υποδοχή και η ένταξη των ανθρώπων που χτυπούν την πόρτα μας στην ανάγκη, των μεταναστών και μεταναστριών, των προσφύγων και η μετατροπή των κοινωνιών μας σε χωνευτήρια γλωσσών και ηθών, είναι η μεγάλη συμβολή για να περιοριστούν αυτά τα φαινόμενα που απειλούν τον πολιτισμό.
Για ποιον λόγο να στηρίξουν οι λαοί της Ευρώπης αριστερά κόμματα; Προτάσσει η Αριστερά ένα διαφορετικό μοντέλο για την οργάνωση της κοινωνίας;
Η Αριστερά είναι το κόμμα του σοσιαλισμού, δηλαδή της κατάργησης της καπιταλιστικής ιδιοκτησίας και μιας κρατικής συγκρότησης, στην οποία οι εργαζόμενοι άνθρωποι με τους δικούς τους θεσμούς θα υπερασπίζονται, θα αναπαράγουν και θα διευρύνουν τον νέο τρόπο παραγωγής, τον σοσιαλιστικό. Αλλά ο σοσιαλισμός δεν είναι «όραμα». Χρειάζεται να αποδείξει ότι αυτή η νέα οργάνωση της κοινωνικής ζωής δεν είναι απλώς μια ευγενής ουτοπία, αλλά ο τρόπος με τον οποίο οι κοινωνίες μας μπορούν καλύτερα να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις του παρόντος. Η Αριστερά δεν έχει μπορέσει να συνδέσει ακόμα πειστικά τους δικούς της τρόπους με τα προβλήματα της εποχής μας. Η κυβέρνηση της Αριστεράς στην Ελλάδα θα δώσει τη μεγάλη δυνατότητα να αντιμετωπίζονται προβλήματα με αριστερό τρόπο και να εμφυτεύονται στους αρμούς της προσπάθειας για οικονομική, κοινωνική και οικολογική ανόρθωση θεσμοί και τρόποι οργάνωσης της κοινωνίας από το μέλλον.
Όμως, η Αριστερά θα ακύρωνε τον εαυτό της, εάν δεν πρόβαλλε διαρκώς μεγάλα σχέδια, σαν τα τρία για τα οποία αναφέρθηκα απαντώντας στην πρώτη σας ερώτηση. Με τέτοια σχέδια μπορεί να κατακτήσει τον νου και την καρδιά των ανθρώπων. Μπορεί και να ενθουσιάσει. Για σκεφτείτε, ας πούμε, πώς θα έβλεπαν οι άνθρωποι την ένωση της Ευρώπης, αν ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Άμυνας, που επιβλέπει, έτσι λένε οι Συνθήκες, τη διαρκή αύξηση της «αμυντικής ικανότητας», δηλαδή του εξοπλισμού των κρατών μελών της Ένωσης, μετατρεπόταν σε Ευρωπαϊκό Οργανισμό Αφοπλισμού που θα διοχέτευε τα μέσα που θα εξοικονομούσε, μειώνοντας τους εξοπλισμούς, σε κοινωνικές δαπάνες και σε βοήθεια για τις φτωχές χώρες του πλανήτη; Τέτοια σχέδια αρμόζουν στην Αριστερά, η οποία μερικές φορές μοιάζει να τρομάζει μπρος στην ίδια της την τόλμη και το κουράγιο της.