Η οικονομική κρίση επηρεάζει κάθε πτυχή της ζωής μας και προφανώς αποτυπώνεται στον χώρο των πόλεων στις οποίες ζούμε και κινούμαστε. Η Αθήνα, λοιπόν, ως πρωτεύουσα της χώρας αποτελεί το κεντρικό σκηνικό αποτύπωσης της κοινωνικό-οικονομικής κρίσης. Ποια όμως είναι τα χαρακτηριστικά της περιθωριοποίησης κατά την διάρκεια της κρίσης;
Καθημερινά κάθε ένας από εμάς βιώνει την περιθωριοποίηση και την επισφάλεια. Με βάση τα στοιχεία που αναλύθηκαν στα προηγούμενα τμήματα του αφιερώματος ‘Κρίση και το δικαίωμα στην κατοικία’, τώρα θα επιχειρήσουμε να οργανώσουμε τις μορφές περιθωριοποίησης που παρατηρούνται στην Αθήνα κατά την διάρκεια της κρίσης κατοικίας και να δούμε πως ένα νέο σκηνικό εμφανίζεται στην Αθήνα και στις άλλες πόλεις της χώρας.
Ποιος είναι ο περιθωριοποιημένος πληθυσμός της Αθήνας;
Εκτός από τους ανθρώπους που ζούνε συνεχώς κάτω από τον φόβο της έξωσης ή του πλειστηριασμού του σπιτιού τους, δηλαδή με άλλα λόγια κάτω από τον διαρκή φόβο να μείνουν άστεγοι, ο περιθωριοποιημένος πληθυσμός της πρωτεύουσας μπορεί να διακριθεί σε 3 κατηγορίες. Αυτές είναι α. αυτοί που φιλοξενούνται προσωρινά σε φιλικά σπίτια ή που επιστρέφουν στα πατρικά τους, β. αυτοί που ζουν σε αμάξια, σκηνές ή τροχόσπιτα, γ. αυτοί που ζουν στον δρόμο, σε αεροδρόμια ή σταθμούς. Στόχος αυτής της διάκρισης είναι να γίνει πλέον κατανοητό πως ο περιθωριοποιημένος άνθρωπος δε είναι κάποιος μακρινός «’Αλλος» που πλήττεται από την κοινωνικό-οικονομική κρίση, αλλά είμαστε όλοι εμείς που στερούμαστε μια αξιοπρεπή ζωή.
Παρόλο που η ελληνική κοινωνία είναι από τις κοινωνίες που παγκοσμίως χαρακτηρίζεται από ισχυρούς οικογενειακούς δεσμούς, η κατάσταση κατά την διάρκεια της κρίσης παίρνει διαφορετικά χαρακτηριστικά. Σύμφωνα με μελετητές αλλά και με βάση την καθημερινή μας εμπειρία βλέπουμε πως άλλο και περισσότεροι νέοι ή και μεγαλύτεροι άνθρωποι επιστρέφουν στο πατρικό τους σπίτι λόγω της οικονομικής δυσχέρειας. Οι λεγόμενοι «αόρατοι άστεγοι» ολοένα και αυξάνονται, ωστόσο όπως είναι προφανές ο αριθμός τους δεν μπορεί να είναι ποτέ ακριβής.
Δεύτερον, στην Αθήνα φαίνεται να αναδύεται ένα νέο φαινόμενο, που ως σήμερα κάνεις το παρατηρούσε σε χώρες της Λατινικής Αμερικής. Οικογένειες και άτομα που παλεύουν να αποπληρώσουν το δάνειο του σπιτιού τους ή που έχουν διωχθεί από το σπίτι τους λόγω έξωσης ή πλειστηριασμού, επιλέγουν να ζήσουν στο τροχόσπιτο ή τη σκηνή που ως τώρα χρησιμοποιούσαν ως καλοκαιρινή επιλογή διακοπών. Σύμφωνα με άρθρα του τύπου πάνω από 300 οικογένειες ζουν προσωρινά σε τροχόσπιτα. Το ετήσιο κόστος ενοικίου ενός τροχόσπιτου ανέρχεται στα 1.600 ευρώ και περιλαμβάνει ένα μονό ή διπλό κρεβάτι, ένα WC, μια μικρή κουζίνα και έναν μικρό αποθηκευτικό χώρο.
Τέλος, ένα μεγάλο ποσοστό των νέων φτωχών, του αναδυόμενου περιθωριοποιημένου πληθυσμού της Αθήνας ζει στον δρόμο, μη έχοντας άλλη επιλογή. Ωστόσο, οι νέο-άστεγοι έχουν πολύ διαφορετικά χαρακτηριστικά από τους παραδοσιακά άστεγους, όπως αναλύθηκε και στο προγουμενά άρθρο.
Μια νέα κοινωνική τάξη αναδύεται στην Αθήνα εν μέσω της κρίσης;
Οι εξώσεις, οι πλειστηριασμοί κατοικιών, τα χαράτσια στο ρεύμα και το υψηλό κόστος θέρμανσης είναι μόνο λίγες από τις νέες καταστάσεις που εμφανίστηκαν μέσα στην κρίση. Ωστόσο, το κάθε ένα από αυτά δεν μπορουν να εξεταστούν ως μεμονωμένα φαινόμενα ούτε εξαιρέσεις στον κανόνα. Αντιθέτως, αποτελούν τμήματα ενός ευρύτερου σχεδίου κοινωνικής πόλωσης και άνισης ανάπτυξης, που στοχεύει να μετατρέψει τα μεσαία και χαμηλά στρώματα της κοινωνίας σε αόρατους και εντελώς αδύναμους πληθυσμούς.
Το κράτος ανασυντίθεται και αποκτά νέα χαρακτηριστικά κατά την διάρκεια της κρίσης. Στον τομέα της κατοικίας για παράδειγμα που μας ενδιαφέρει, δύο μπορούν να αναφερθούν ως εξαιρετικά σημαντικά στοιχεία. Πρώτον, ο ΟΕΚ που ως σήμερα αποτελούσε το μοναδικό όργανο άσκησης κοινωνικής πολιτικής στον τομέα της κατοικίας, όπως και αν το έκανε αυτό και ακόμα και αν πολλές φορές ήταν ανεπαρκής, καταργείται. Χαρακτηριστικά, συμφώνα με το Μνημόνιο, ο ΟΕΚ χαρακτηρίζεται ως ένας οργανισμός που προσφέρει κοινωνικές παροχές που δεν είναι πρώτης προτεραιότητας και καταργείται. Αυτό συνοπτικά σημαίνει 1. την παύση της κατασκευής κοινωνικών κατοικιών, 2. την απόσυρση των προγραμμάτων επιδότησης ενοικίων για 120.00 οικογένειες και 3. την παύση παροχής 10.000 δάνειων ετησίως για την αγορά ή την επισκευή κατοικιών. Δεύτερον, τα νοικοκυριά επιβαρύνονται λόγω των συνεχώς επιβαλλόμενων χαρατσιών. Έτσι, από την μία η φορολόγηση των ακίνητων και από την άλλη το χαράτσι της ΔΕΗ κάνουν αδύνατη την διάτρηση μιας αξιοπρεπούς κατοικίας για μεγάλο μέρος του πληθυσμού. Δημιουργείται με αυτόν τον τρόπο ένα τρομερό αδιέξοδο. Οι άνθρωποι δεν έχουν δουλειά, ασφάλεια, φαγητό. Και τώρα δεν έχουν και ένα ασφαλές σπίτι.
Αυτά όλα μαρτυρούν την διαμόρφωση νέων συνθηκών στις ελληνικές πόλεις. Το κράτος δεν υποχωρεί αλλά λαμβάνει νέα χαρακτηριστικά. Επισης, νέα χαρακτηριστικά δίνονται και στους κατοίκους οι οποίοι χωρίζονται σε δυο κατηγορίες. Από την μια πλευρά αυτοί που αξίζουν να ζουν στην πόλη και που συνδέονται με την οικονομική ανάπτυξη και από την άλλη αυτοί που δεν αξίζουν, μένουν περιθωριοποιημένοι και φτωχοποιούνται. Στο πλαίσιο αυτής της πολίτικης, που προφανώς δεν εμφανίζεται για πρώτη φόρα στην Ελλάδα της κρίσης, οι περιθωριοποιημένοι των πόλεων μένουν αόρατοι ή παρουσιάζονται ως επικίνδυνοι. Άνθρωποι στο περιθώριο, όπως εργάτριες του έρωτα, εργάτες μετανάστες και άστεγοι παρουσιάζονται ως απειλή στο μοντέλο της νεοφιλελεύθερης πόλης καθώς φέρνουν μαζί τους τον φόβο της κοινωνικής αταξίας, της υγειονομικής απειλής ή της απειλής για τις τιμές των ακίνητων.
Η ιδιότητα του κατοίκου της πόλης πλέον στερείται από αυτούς τους ανθρώπους, που όπως είπαμε δεν είναι πλέον κάποιοι μακρινοί και αόριστοι «Άλλοι», αλλά είναι η μεγάλη πλειοψηφία, είμαστε όλοι εμείς. Πλέον, η ανισότητα δεν χρειάζεται να δικαιολογηθεί ή να κρυφτεί. Δημιουργείται μια ομογενοποιημένη ομάδα πληθυσμού που παίρνει χαρακτηριστικά εγκληματικότητας κα έλλειψης επιχειρηματικότητας και που είναι επικίνδυνη για μια πόλη που αναζητά το κέρδος, την ανάπτυξη και την αποδοτικότητα.
* Φωτογραφία REUTERS/Yannis Behrakis
Τα στοιχεία του αφιερώματος βασίζονται στις μεταπτυχιακές διατριβές και στην έρευνα που έγινε το καλοκαίρι του 2013 απο τις αρχιτεκτόνισσες Μαρία Καραγιάννη και Ματίνα Καψάλη ενώ η επιπλέον επιτόπια έρευνα, το ρεπορτάζ και η επιμέλεια είναι των δημοσιογράφων του alterthess Σταυρούλας Πουλημένης και Κατερίνας Μπακιρτζή.
Διαβάστε επίσης:
Κρίση, φτώχεια και το δικαιώμα στη κατοικία: Όταν η περιθωριοποίηση γίνεται κανονας