Karim Amellal, Μπλε άσπρο μαύρο (μτφρ.: Μιχάλης Μητσός), Πόλις 2017, σσ.: 435
Στη Γαλλία –πολύ περισσότερο απ’ ό,τι στην Ουγγαρία ή την Πολωνία– βλέπουμε εικόνες από το πιθανό μέλλον μας. Εδώ και χρόνια, η εξιδανικευμένη εκδοχή της γαλλικής πολιτικής μοιάζει εκτός πραγματικότητας. Η Γαλλία δεν είναι μόνο 1789: είναι και Βανδέα. Δεν είναι μόνο Παρίσι, Κομμούνα και Ζολά: είναι και Βερσαλλίες, Μωρίς Μπαρές και Σαρλ Μωράς, εχθρότητα για την «αντι-Γαλλία», υπόθεση Ντρέιφους. Δεν είναι μόνο Λαϊκό Μέτωπο: είναι και Νταλαντιέ και Πεταίν και Βισύ. Δεν είναι μόνο ’68: είναι σφαγές Αλγερινών και «Οργάνωση Μυστικός Στρατός». Απ’ τη μια, η χώρα που έδωσε νόημα στη διαίρεση «Αριστερά-Δεξιά»: από την άλλη, η χώρα που την αρνείται – με τον αναθεωρητισμό, με τους διανοούμενους που μισούν τον «ισλαμο-αριστερισμό», με το κόμμα των Λεπέν. Εταιρείες δημοσκοπήσεων και εταιρείες στοιχημάτων καθησυχάζουν: «παρόλα αυτά», ιδίως μετά και το χτεσινό ντιμπέιτ, ο Μακρόν θα αποτρέψει την Κυριακή τα χειρότερα. Όμως, από το 82-18 του 2002, και το 66-34 με το οποίο είχε χάσει η Ακροδεξιά το 2017, οι Λεπέν είναι φέτος πιο κοντά στην εξουσία από ποτέ. Το ίχνος αυτό θα μείνει και μετά τις εκλογές. Ως τότε, όμως; Τι γίνεται αν οι δημοσκοπήσεις υποτιμούν το φιλοφασιστικό ρεύμα;
Στα μέσα του ’80, η δημοσιογράφος Αν Τριστάν παρακολουθούσε το μικρό «Εθνικό Μέτωπο» του πατριάρχη Λεπέν ως «μέλος» μιας κομματικής οργάνωσής του στη Μασσαλία. Σχεδόν σαράντα χρόνια μετά, ο «Εθνικός Συναγερμός» της Λεπέν διεκδικεί την προεδρία σε μια γαλλική Δημοκρατία βγαλμένη από το 1938 του Φεσέλ: η Γαλλία δεν φοβάται πια «τόσο» την Ακροδεξιά – λες και της έριξαν κάτι στο ποτό. Ο Γαλλοαλγερινός συγγραφέας Καρίμ Αμελάλ, επικεφαλής του ψηφοδελτίου του Μακρόν στο 10ο διαμέρισμα του Παρισιού το 2020, προειδοποιεί για την εξέλιξη αυτή από το 2016: ως προειδοποίηση έγραψε εκείνη τη χρονιά το μυθιστόρημα Μπλε άσπρο μαύρο. Αλλά και ως απάντηση σε δύο άλλα μυθιστορήματα: την Υποταγή, του Μισέλ Ουελμπέκ, και το 2084, του επίσης Γαλλοαλγερινού Μπουαλέμ Σανσάλ – δύο βιβλία που κράδαιναν, νωρίτερα, τον κίνδυνο του ισλαμισμού, απηχώντας την εξωφρενικά ευρεία συναίνεση που δημιουργούν στη χώρα οι ιδέες της γαλλικής Ακροδεξιάς. Ο Αμελάλ γράφει το Μπλε άσπρο μαύρο σε δύσκολη στιγμή, ενώ η Γαλλία μετρά νεκρούς: απ’ τη μια, στις αποτρόπαιες επιθέσεις των τζιχαντιστών στο Σαρλί και το Μπατακλάν, το 2015, απ’ την άλλη στις τρομοκρατικές ενέργειες φασιστών, που στοχοποιούν ό,τι θυμίζει Ισλάμ. Το αποτύπωμα των επιθέσεων αυτών είναι διπλό: οι τζιχαντιστικές κινητοποιούν μια πανεθνική συγκίνηση και φέρνουν τους πολιτικούς στα σημεία του θανάτου – οι φασιστικές είναι ευκαιρίες τα θύματα να παρουσιάζονται ως θύτες, και η κοινή γνώμη να εξοικειώνεται με την ιδέα του πολέμου κατά των αρνητών της «κοσμικότητας».
Ρατσισμός και κεντρώος οικουμενισμός
Πρωταγωνιστής, στο βιβλίο του Αμελάλ, είναι ένας 40άρης Γαλλοαλγερινός αφηγητής (όπως ακριβώς ο συγγραφέας που τον επινόησε), ανώτερο τραπεζικό στέλεχος με διασυνδέσεις στο υπουργείο Εσωτερικών, χαλαρές σχέσεις με την οικογένεια και απόσταση από τις αλγερινές «ρίζες». Η κοσμοθεωρία του είναι απλή:
Ο κόσμος αυτός βασίζεται αποκλειστικά στο χρήμα που, όπως όλοι ξέρουμε, το χρήμα δεν έχει ούτε μυρωδιά, ούτε χρώμα. Είναι οικουμενικό. Ο χρηματοπιστωτικός κόσμος είναι οικουμενικός και ο ρατσισμός μόνο να τον επιβραδύνει μπορεί, να σταθεί εμπόδιο στη ρευστότητα των συναλλαγών, ένα όριο χωρίς λόγο ύπαρξης, τουλάχιστον στους τομείς όπου η αγορά δεν σε υποχρεώνει να είσαι ορατός (σ. 18).
«Δεν είχαμε ενέργεια»
Ο αφηγητής είναι πολύ απασχολημένος με το επαγγελματικό του μέλλον, και η σύντροφός του, η Ανιές, εξίσου απασχολημένη με το παρελθόν: με τις κλασικές σπουδές της και τις μεταπτυχιακές διαλέξεις της για τη ζωή των γυναικών στην αρχαία Αθήνα. Η Ανιές θεωρεί τον κόσμο των τραπεζών επιφανειακό και αντιπνευματικό. Ο αφηγητής ειρωνεύεται την αντίφασή της: είναι αριστερή, θυμώνει με την ισλαμοφοβία, αλλά έχει για την πολιτική μια αντίληψη τελείως ελιτίστικη, κλεισμένη στα βιβλία, άσχετη με οτιδήποτε λαϊκό.
Ήμασταν –λέει και για τους δύο ο αφηγητής– τρομοκρατημένοι με τις ιδέες που διατύπωναν η Μιρέιγ Λεφέκ (σ.σ.: η Μαρίν Λεπέν) και η ακολουθία της, αλλά δεν διαθέταμε πια ούτε ενέργεια ούτε ελπίδα για να τις πολεμήσουμε αποτελεσματικά. Αρκούμασταν έτσι σε μάταιες επικρίσεις και στείρες προειδοποιήσεις. Και παρακολουθούσαμε το θέαμα (σ. 39).
Φιλελεύθερη μακαριότητα
Ο Αμελάλ καταλαβαίνει σε βάθος γιατί ανεβαίνει η Ακροδεξιά. Στην αλυσίδα των ισοδύναμων ελπίδων και απογοητεύσεων που εκπροσωπεί η Λεφέκ/Λεπέν, η εχθρότητα για το Ισλάμ είναι ο συνδετικός κρίκος. Δεν είναι, όμως, ο μόνος. Κάποιες γυναίκες θα την ψηφίσουν γιατί θέλουν γυναίκα στο ανώτατο αξίωμα. Στα προάστια και στην αγροτική επαρχία, γιατί θέλουν να «τιμωρήσουν» τις πολιτικές ελίτ του Παρισιού. Κάποιοι θέλουν απλά «αλλαγή». Πολλοί νέοι απλά δεν ελπίζουν σε τίποτα. Και άλλοι, που φοβούνται ή μισούν την Ακροδεξιά, προτιμούν την αποχή. Στον αντίπαλο πόλο, όσοι τρομοκρατούνται ή απεχθάνονται την Λεφέκ/Λεπέν, όπως ο αφηγητής, λένε στον εαυτό τους οτιδήποτε, αρκεί να μη βγουν από τη βολή τους:
-Η Λεφέκ/Λεπέν αποκλείεται να βγει.
-Ακόμα και να βγει, δεν θα αλλάξει τίποτα.
-Αφού βγήκε, ας περιμένουμε ως τις βουλευτικές εκλογές, να δούμε αν όντως θα εφαρμόσει το πρόγραμμά της.
-Όταν πια το εφαρμόζει, κάποια μέτρα είναι αναγκαία για να προλάβουμε τρομοκρατικές επιθέσεις και νεκρούς.
-Ακόμα κι αν τα «προληπτικά» μέτρα είναι δυσανάλογα και άγνωστης διάρκειας, πρέπει να σεβαστούμε τη λαϊκή βούληση που εκφράστηκε στις κάλπες.
Η πίστη στη «συνέχεια» του κράτους, στις «κανονικότητες» του κοινοβουλευτισμού και στους «νόμους» της διεθνοποιημένης καπιταλιστικής οικονομίας είναι το απόλυτο ηρεμιστικό, σε μια κοινωνία όπου καθένας βρίσκεται στο δικό του cluster: και να βγει, η Λεφέκ/Λεπέν
[…] δεν θα έχει την απόλυτη πλειοψηφία· χρειάζονται τα ¾ των βουλευτών και των γερουσιαστών για να αλλάξει το Σύνταγμα […] Ο προστατευτισμός της Μιρέιγ Λεφέκ θα προσέκρουε γρήγορα στην πραγματικότητα της αλληλεξάρτησης των οικονομιών. Η έξοδος της Γαλλίας από το ευρώ ήταν πρακτικά αδύνατη. Στη χειρότερη περίπτωση, αν κέρδιζε την εξουσία, θα ασκούσε την ίδια πολιτική με τους προκατόχους της, γιατί δεν θα είχε άλλη επιλογή (σ. 100 και 117).
«Τι μπορεί να αλλάξει;»
Ο Αμελάλ δείχνει ότι το πρόβλημα με μια νίκη της Ακροδεξιάς ήταν αλλού. Σοσιαλιστές και τα ΜΜΕ εξοικείωσαν τη γαλλική κοινωνία με τη φρενίτιδα της ασφάλειας και, κυρίως, με μια εθνικιστική, ιεραρχική αντίληψη για την κοσμικότητα, πλήρως συμβατή με την Ακροδεξιά: οι επικίνδυνες τάξεις για την εθνική ασφάλεια εξισώνονταν με τον «ριζοσπαστισμό», ο «ριζοσπαστισμός» με τα γαλλικά προάστια, κι όλα αυτά μαζί, με την ισλαμιστική τρομοκρατία. Οι αλλαγές θα αξιοποιούσαν αυτόν τον καμβά: το θέμα δεν ήταν το Frexit – η έξοδος από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Τι θα μπορούσε, όμως, να αλλάξει η Λεπέν, εφόσον αυτές οι εξισώσεις ένωναν ήδη δεξιούς και αριστερούς; Το μυθιστόρημα συνοψίζει τις πρώτες μέρες της Λεφέκ/Λεπέν στην εξουσία (σ. 205 και 230):
-παράταση της κατάστασης έκτακτης ανάγκης
-σημαντική αύξηση του προϋπολογισμού του Υπουργείου Άμυνας και της Υπηρεσίας Πληροφοριών
-εφαρμογή της «εθνικής προτίμησης» στα επιδόματα κοινωνικής πρόνοιας, υγείας και εκπαίδευσης (το «πρώτα οι Γάλλοι» φτάνει να σημαίνει «έξω οι ξένοι» στα νοσοκομεία)
-αναστολή του δικαιώματος στη διαδήλωση «για όσο κριθεί απαραίτητο»
-αυξημένη επιτήρηση στις πρώην ευαίσθητες αστικές ζώνες, που είχαν μετονομαστεί σε Ζώνες Προστασία και Ασφάλειας,
-διπλασιασμός της αστυνομικής παρουσίας γύρω από οικισμούς όπου η εγκληματικότητα ήταν μεγαλύτερη από τον μέσο όρο
-ενημέρωση των φακέλων που αφορούν «ευαίσθητα άτομα»
-συστηματοποίηση των αστυνομικών ελέγχων
-κάλεσμα να δημιουργηθούν πολιτοφυλακές.
Εκτός από σκιάχτρο που κουνάει το Κέντρο για να εκβιάζει την προσαρμογή της Αριστεράς –να την εθίζει στη λογική του κεντρώου «μικρότερου κακού»–, η Ακροδεξιά είναι και μια απολύτως πραγματική απειλή. Έτσι την αντιμετωπίζουν οι διαδηλώσεις και οι καταλήψεις στη Γαλλία. Και ως τέτοια, σύμφωνα με τις δημοσκοπήσεις, τη βλέπουν οι μισοί σχεδόν απ’ όσους ψήφισαν Μελανσόν στον πρώτο γύρο, και την Κυριακή θα πάνε στις κάλπες για να μη βγει η Λεπέν.
