Μεθοδικά και μέχρι πρότινος εν κρυπτώ προωθούνται τα συμφέρονται της ιδιωτικής εταιρείας Cisco από την κυβέρνηση, η οποία διατράνωνε διά στόματος της υπουργού Παιδείας ότι χάρη στη «δωρεά» της πλατφόρμας τηλεκπαίδευσης κατάφερε να κρατηθεί η εκπαιδευτική διαδικασία ζωντανή τον έναν χρόνο της πανδημίας.
Τις υποψίες όλων όσων αντιλαμβάνονται πως στον καπιταλισμό τίποτα δεν προσφέρεται δωρεάν ήρθε να επιβεβαιώσει εμμέσως η ίδια η υπουργός Νίκη Κεραμέως καταθέτοντας χθες στη Βουλή έγγραφα 172 σελίδων, με τα οποία ομολογεί επί της ουσίας ότι απέτυχε παταγωδώς να διαχειριστεί με επάρκεια τα ζητήματα της τηλεκπαίδευσης, εκθέτοντας μάλιστα τα προσωπικά δεδομένα εκατομμυρίων φυσικών προσώπων προς όφελος ιδιωτικών συμφερόντων.
Το ιστορικό
Για να πάρουμε, όμως, τα πράγματα από την αρχή επιτρέψτε μας ένα σύντομο «ιστορικό»:
■ Μέσα Μαρτίου 2020: Ξεκινά η προαιρετική τηλεκπαίδευση, με πολλά τεχνικά και οργανωτικά προβλήματα.
■ 8/5/2020 ψηφίζεται νομοθετική ρύθμιση για σύγχρονη αναμετάδοση μαθήματος μέσω κάμερας στην τάξη. Ξεκινάει η δημόσια συζήτηση σχετικά με προσωπικά δεδομένα μαθητών και εκπαιδευτικών.
■ 14/5/2020 η ΟΙΕΛΕ καταθέτει αναφορά στην Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα (ΑΠΔΠΧ) για την προστασία προσωπικών δεδομένων μαθητών και εκπαιδευτικών.
■ 16/5/2020 εκδίδεται η Απόφαση Υπουργού για σύγχρονη αναμετάδοση μαθήματος μέσω κάμερας στην τάξη.
■ 18/5/2020 η ΑΠΔΠΧ ζητά με επείγον έγγραφο διευκρινίσεις από το υπουργείο για παραλείψεις και σφάλματα που θέτουν σε κίνδυνο τα προσωπικά δεδομένα. Η ΔΟΕ ζητά εγγράφως από το υπουργείο να της δοθεί η Εκτίμηση Αντικτύπου (κατά GDPR).
■ 10/7/2020: Δημοσιεύεται η από 15.05.2020, σύμφωνα με το υπουργείο, Μελέτη Εκτίμησης Αντικτύπου, εκδοθείσα παράτυπα, ανυπόγραφη και χωρίς αριθμό πρωτοκόλλου.
■ 7/9/2020: Γνωμοδότηση υπ’ αριθ. 4/2020 της ΑΠΔΠΧ. Εντοπίζονται σοβαρά κενά και δίνεται 3μηνη προθεσμία συμμόρφωσης και κανονικής διαδικασίας έκδοσης Εκτίμησης Αντικτύπου. Διαψεύδει την ύπαρξη Εκτίμησης Αντικτύπου στις 15/5/2020.
■ 12/9/2020: Εκδοση Απόφασης Υπουργού για τηλεκπαίδευση για το σχολικό έτος 2020-2021.
■ 30/9/2020: Εφαρμογή της τηλεκπαίδευσης σε κατειλημμένα σχολεία, έπειτα από ψήφιση σχετικής τροπολογίας στις 15/9/2020.
■ 5/10/2020: Νέα καταγγελία της ΟΙΕΛΕ στην ΑΠΔΠΧ.
■ 7/11/2020: Ξεκινά η υποχρεωτική τηλεκπαίδευση-φιάσκο σε όλα τα Γυμνάσια και Λύκεια της χώρας και το σύστημα «πέφτει» από τις πρώτες ώρες.
■ 12/11/2020: Η υπουργός δηλώνει ότι πρόκειται για δωρεά από τη Cisco και καλεί τα κόμματα στο γραφείο της για να δουν τη σύμβαση.
■ 27/11/2020: Η υπουργός απαντά στη Βουλή ότι πρόκειται για αποδοχή δωρεάς και πως δεν την καταθέτει στη Βουλή, αλλά καλεί τα κόμματα στο γραφείο της για να τη δουν.
■ 8/12/2020: Το υπουργείο δημοσιεύει τη νέα Εκτίμηση Αντικτύπου που εκπονήθηκε από τη Νομική του ΕΚΠΑ. Εκκρεμεί η απόφαση της ΑΠΔΠΧ σχετικά με αυτήν. Το περιεχόμενό της αφήνει έκθετη την υπουργό και αποκαλύπτει ότι έχουν συναφθεί δύο συμβάσεις δωρεάς (11/9/2020 και 9/11/2020) και μία τροποποίηση της δεύτερης στις 4/12/2020.
Τα σχετιζόμενα με τις συμβάσεις έγγραφα που κατατέθηκαν χθες στη Βουλή, στο πλαίσιο της συζήτησης της επίκαιρης ερώτησης του τομεάρχη Παιδείας ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ. Νίκου Φίλη για την τηλεκπαίδευση, είναι άκρως αποκαλυπτικά τού τι ακριβώς διημείφθη. Ολοι θυμούνται την κοινοβουλευτική εκτροπή της υπουργού Παιδείας, η οποία, ενώ σχεδόν σύσσωμη η αντιπολίτευση της ζητούσε από τον Νοέμβριο του 2020 να δώσει στη δημοσιότητα τη σύμβαση δωρεάς της Cisco, έλεγε «την έχω στο γραφείο μου, ελάτε να τη δείτε». Βέβαια, από τα έγγραφα που κατέθεσε χθες, προκύπτει όχι μόνο ότι η δωρεά αφορούσε συνδέσεις δοκιμαστικής περιόδου, περιορισμένου μάλιστα αριθμού, αλλά ότι η κυβέρνηση αποφάσισε να πληρώσει τη Cisco για την υποτιθέμενη «δωρεά» της, βάζοντάς την από το παράθυρο.
Πληρώσαμε «χρυσάφι»
Την επιστολή του διευθυντή του υπουργού Κυριάκου Πιερρακάκη στην Κοινωνία της Πληροφορίας στις 28/12/2020, με την οποία ζητούσε να αγοραστούν 154.000 άδειες Cisco Webex for Education ετήσιας χρήσης για τις ανάγκες του υπουργείου Παιδείας, ακολούθησε η απόφαση (ΑΔΑ: Ω5ΑΗ469Η4Σ-ΨΧΟ 04/01/2021) του διευθύνοντος συμβούλου της ΚτΠ για τροποποίηση των από 7/12/2020 και 10/12/2020 εκτελεστικών συμβάσεων που είχαν υπογραφεί με τη «Logicom Solutions LTD» και την ένωση εταιρειών «ΟΤΕ Α.Ε. – SPACE HELLAS A.E. – UNISYSTEMS MAE», αντίστοιχα, χωρίς προηγούμενη επίσημη διαβούλευση, διαγωνισμό ή διαπραγμάτευση με εταιρείες. Ετσι, η πλατφόρμα της Huawei και ενός ακόμη προϊόντος με την ονομασία «Desktop Conf Clients» αντικαθίστανται από τις πλατφόρμες Webex (for Education) και Jabber της Cisco στις εκτελεστικές συμβάσεις υλοποίησης του Εθνικού Δικτύου Δημόσιου Τομέα «ΣΥΖΕΥΞΙΣ ΙΙ».
Το έργο ΣΥΖΕΥΞΙΣ ΙΙ, που παραδόθηκε συμβασιοποιημένο από την κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ, παρέχει ευρυζωνικές υπηρεσίες στο σύνολο των φορέων της Γενικής Κυβέρνησης (για τρία συνεχόμενα έτη) καλύπτοντας 34.000 κτίρια και υλοποιείται από την Κοινωνία της Πληροφορίας Α.Ε. (ΚτΠ Α.Ε.), που είναι εποπτευόμενος φορέας του υπουργείου Ψηφιακής Πολιτικής, Τηλεπικοινωνιών και Ενημέρωσης. Μάλιστα, ενώ εκτιμάται ότι σε ετήσια βάση εξοικονομούνται τηλεπικοινωνιακά τέλη ύψους 150 εκατομμυρίων ευρώ, το έργο δεν αξιοποιήθηκε στο μέγιστο αλλά «εργαλειοποιήθηκε» εν προκειμένω για να δοθεί ακόμη μία απευθείας ανάθεση, στη Cisco αυτή τη φορά.
Αναφορικά με το κόστος της αντικατάστασης των παραπάνω εκτελεστικών συμβάσεων, αυτό παραμένει σταθερό (2.564.970 ευρώ), ωστόσο υπάρχει η εξής διαφορά: Οι αρχικές συμβάσεις παρείχαν στο Δημόσιο άδειες (licenses) χρήσης της πλατφόρμας της Huawei και του προϊόντος «Desktop Conf Clients» για χρονικό διάστημα 36 μηνών (όσο και το διάστημα του έργου), ενώ για την πλατφόρμα Webex Meetings (for education) της Cisco -για την πληρωμή της οποίας προορίζεται το 84% του συνολικού κόστους, δηλαδή 2.156.000 ευρώ- το χρονικό διάστημα περιορίζεται στους 12 μήνες (όχι απαραίτητα συνεχόμενους). Για την πλατφόρμα Jabber, για την πληρωμή της οποίας προορίζεται το υπόλοιπο 16% του συνολικού κόστους, το χρονικό διάστημα παραμένει 36 μήνες. Πρέπει να σημειωθεί ότι το έργο είναι τριετούς διάρκειας, που σημαίνει ότι για 24 μήνες δεν θα δύναται να χρησιμοποιείται η πλατφόρμα Webex Meetings (for education).
Με λίγα λόγια, η «δωρεά» τής Cisco ξεπέρασε τελικά σε κόστος τα 2 εκατ. ευρώ, αφού το κράτος αγόρασε από την εταιρεία λογισμικό αντίστοιχης αξίας, ενώ μείζον θέμα αποτελεί και το γεγονός ότι η υπουργός δεν προέβλεψε τη δημιουργία δημόσιας, δωρεάν πλατφόρμας τηλεκπαίδευσης, η οποία θα «κούμπωνε» στο αυτόνομο Πανελλήνιο Σχολικό Δίκτυο, προκειμένου να απεξαρτηθεί σταδιακά από τους ιδιώτες παρόχους μέσω της δημιουργίας ισχυρής εθνικής υποδομής.
Δημόσιος διαγωνισμός
Επιπλέον, στην επιστολή συμφωνίας σχετικά με την εφαρμογή επιπλέον όρων για την προστασία των προσωπικών δεδομένων που υπέγραψε το υπουργείο Παιδείας με τη Cisco την 1/2/2021 αναφέρεται ότι οι 154.000 άδειες τηλεδιασκέψεων που θα παρέχει η Cisco στο Δημόσιο προέκυψαν «μετά τη διεξαγωγή δημόσιου διαγωνισμού» χωρίς να δίνονται περαιτέρω στοιχεία. Πότε προκηρύχθηκε ο διαγωνισμός; Πότε πραγματοποιήθηκε; Ηταν ανοιχτός διεθνής μειοδοτικός διαγωνισμός ή με κατάθεση προσφορών; Αυτά είναι μερικά βασικά ερωτήματα που παραμένουν αναπάντητα και δημιουργούν σκιές σχετικά με τη διαδικασία που ακολουθήθηκε και κατά πόσο τηρήθηκαν οι γενικές αρχές που διέπουν τη σύναψη των δημόσιων συμβάσεων και οι διατάξεις της κείμενης εθνικής νομοθεσίας για την ενίσχυση της διαφάνειας στον τομέα των δημόσιων συμβάσεων.
Μελετώντας τις συμβάσεις της δωρεάν παραχώρησης της πλατφόρμας Webex παρατηρούμε επίσης ότι οι συνδέσεις που διατέθηκαν δωρεάν στο πλαίσιο δοκιμαστικής περιόδου είναι μόλις 30.000 τον αριθμό, με τη Cisco να δηλώνει ρητά ότι «Η τυπική εγγύηση της Cisco δεν ισχύει για τέτοιες δοκιμές και, στον βαθμό που επιτρέπεται από τον νόμο, η Cisco αποποιείται ρητά όλες τις εγγυήσεις, ρητές ή σιωπηρές, συμπεριλαμβανομένων, χωρίς περιορισμό, ικανοποιητικής ποιότητας, καταλληλότητας σκοπού ή ως προς την εύλογη ικανότητα και φροντίδα». Με απλά λόγια, όταν το σύστημα κράσαρε δεν ήταν επειδή «έπεσε ο κεντρικός σέρβερ στο Λονδίνο» αλλά απλούστατα γιατί οι δωρεάν άδειες δεν έφταναν να καλύψουν τις ανάγκες των εκατοντάδων χιλιάδων μαθητών της επικράτειας.
Προσωπικά δεδομένα
Ενα άλλο εξαιρετικά σοβαρό ζήτημα που προκύπτει είναι η πρόσβαση και η δυνατότητα αξιοποίησης των προσωπικών δεδομένων εκατομμυρίων μαθητών και εκπαιδευτικών από την εταιρεία Cisco, η οποία διατηρεί το δικαίωμα να επεξεργάζεται προσωπικά δεδομένα για επιχειρηματικούς σκοπούς και όχι για «στατιστικούς σκοπούς», όπως υποστήριζε το υπουργείο Παιδείας.
Και δεν είναι τόσο τα προσωπικά δεδομένα που αφορούν στοιχεία αναγνώρισης (ονοματεπώνυμο, διεύθυνση, ΑΦΜ κ.λπ.), που μικρή σημασία έχουν στον ψηφιακό κόσμο, όσο τα μεταδεδομένα, δηλαδή εκείνα τα δεδομένα που προσδιορίζουν συμπεριφορές και προτιμήσεις, ενώ υπό προϋποθέσεις δύνανται να χρησιμοποιηθούν ακόμη και για συμπεριφορική ανάλυση και τα οποία όποιος έχει στη διάθεσή του μπορεί να τα εκμεταλλευτεί για εμπορικούς σκοπούς, είτε κάνοντας χρήση ο ίδιος είτε μεταπωλώντας τα σε τρίτους. Η Cisco, λοιπόν, έχει στα χέρια της μεταδεδομένα 1,5 εκατομμυρίου φυσικών προσώπων, τα οποία μπορεί να εκμεταλλευτεί για απροσδιόριστο χρονικό διάστημα, με όποιον τρόπο επιθυμεί.
«Με αυτόν τον τρόπο η κυβέρνηση και η κ. Κεραμέως εκμεταλλεύονται με απύθμενο θράσος τη δραματική κατάσταση που βιώνουν έναν χρόνο τώρα οι μαθητές και οι γονείς τους και κάνουν την πανδημία ευκαιρία πλουτισμού για τους αρεστούς τους» σχολιάζει ο ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ. σε σχετική ανακοίνωσή του ενώ ο βουλευτής Θεσπρωτίας – ΣΥΡΙΖΑ Π.Σ/ Τομεάρχης Ψηφιακής Διακυβέρνησης Μάριος Κάτσης τονίζει: «Το σκάνδαλο που την αφήνει έκθετη είναι ότι αντί εξαρχής να αξιοποιήσει τα ευρωπαϊκά κονδύλια του ΣΥΖΕΥΞΙΣ ΙΙ που βρήκε έτοιμα και να απευθυνθεί σε όλους τους παρόχους επέλεξε σκανδαλωδώς την ad hoc διαπραγμάτευση με τη Cisco εντελώς εξωθεσμικά με ιδιωτικό συμφωνητικό, μεθοδεύοντας εν τέλει ότι θα είναι αυτή ο ανάδοχος». Το υπουργείο επιτίθεται στο ΣΥΡΙΖΑ λέγοντας ότι επί κυβερνήσεώς του υπεγράφησαν επιμέρους συμβάσεις της Συμφωνίας Πλαίσιο του Εργου ΣΥΖΕΥΞΙΣ ΙΙ, που περιλαμβάνουν προϊόντα της εταιρείας Cisco.
Πιο επιτακτικά από ποτέ η υπουργός Παιδείας και η κυβέρνηση της Ν.Δ. οφείλουν να δώσουν άμεσα απαντήσεις στα ερωτήματα που προκύπτουν από τις ενέργειες που ακολουθήθηκαν το διάστημα της πανδημίας αναφορικά με τη στήριξη των συμφερόντων συγκεκριμένης ιδιωτικής εταιρείας, ενώ αναφορικά με το ζήτημα της επισφάλειας των προσωπικών δεδομένων εκατομμυρίων πολιτών θα πρέπει να τοποθετηθεί η αρμόδια Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα.
