Η Ιστορία των ανθρώπων διατρέχει τα βιβλία μου – αυτά για τα οποία φωνάζουμε «Ποτέ ξανά!» και «Δεν ξεχνώ!»

Η Μαρίζα Ντεκάστρο μιλά στην Ιωάννα Γιαννακοπούλου

Στα βιβλία της Μαρίζας Ντεκάστρο, βιβλία γνώσης για παιδιά και εφήβους σε θέματα ιστορίας και τέχνης, συχνά προστρέχουμε εμείς, οι εκπαιδευτικοί, λόγω της ιδιαίτερης φροντίδας και της ενδιαφέρουσας ματιάς της που απέχει από τον διδακτισμό. Η αλήθεια είναι ότι υπηρετεί τον λόγο και τη γραφή από πολλά μετερίζια, καθώς μοιράζεται ανάμεσα στη συγγραφή, τη μετάφραση και την κριτική.

Αφορμή γι’ αυτή τη συνομιλία στάθηκε το βιβλίο της 2651 Ημέρες Δικτατορίας, σε εικονογράφηση του Βασίλη Παπαγεωργίου, ένα βιβλίο στο οποίο συμπλέκονται η επταετία στην Ελλάδα, κινήματα, ιδέες και γεγονότα που σημάδεψαν τον κόσμο και η πορεία της αφηγήτριας προς την ενηλικίωση. Έτσι, η ατομική και η συλλογική μνήμη τροφοδοτούν η μία την άλλη, και η ιστορία συνομιλεί με την προσωπική μαρτυρία σε μια αφήγηση που έχει στοιχεία Bildungsroman, καθώς η γράφουσα, δεκατεσσάρων χρόνων το 1967, καθορίζεται από τα ιστορικά γεγονότα, ωριμάζει μέσα σε αυτά και συνειδητοποιεί τη θέση της στον κόσμο.

Μοιράζεστε ανάμεσα στη συγγραφή παιδικών κι εφηβικών βιβλίων, την κριτική παιδικών βιβλίων και τη μετάφραση λογοτεχνίας για νέους και ενηλίκους. Πώς καταλήξατε να πάρετε αυτούς τους δρόμους; Θα ξεχωρίζατε ως ιδιαίτερη αγάπη κάποια από αυτές τις ενασχολήσεις;

Παρότι καθεμιά από αυτές τις ασχολίες είναι ξεχωριστή και αυτόνομη, η μια δένεται με την άλλη και όλες μαζί με τη γλώσσα και τις ιδέες, τη γραφή και την ανάγνωση. Δεν νοείται συγγραφέας, μεταφραστής, κριτικός που δεν είναι αναγνώστης. Η ανάγνωση είναι πρώτα απόλαυση, αλλά και μοίρασμα. Το ίδιο η συγγραφή και η κριτική. Ξεκίνησα λοιπόν ως αναγνώστρια και κάπως με το πέρασμα του χρόνου ήρθε πρώτα η συγγραφή, κι έπειτα τα άλλα δύο. Ως αναγνώστρια είμαι απαιτητική: ψάχνω τα κείμενα είτε μεταφράζοντας, είτε γράφοντας τα δικά μου, είτε εκφέροντας γνώμη για τα έργα άλλων δημιουργών.

Ποια είναι η πορεία που ακολουθείτε, πρώτα διαβάζετε ένα βιβλίο και αν σας συγκινεί ιδιαίτερα, γράφετε κριτική γι’ αυτό; Το να διαβάζετε με γνώμονα να γράψετε κριτική, μειώνει την απόλαυσή σας ως αναγνώστριας που περιπλανιέται στο βιβλίο χωρίς σκοπό;

Τα τελευταία χρόνια, η βιβλιοπαραγωγή είναι πολύ μεγάλη. Βγαίνουν συνεχώς εξαιρετικά ενδιαφέροντα βιβλία αλλά και άλλα, απείρως περισσότερα, εντελώς αδιάφορα. Προσπαθώ λοιπόν να ανταποκριθώ όπως μπορώ. Να φροντίσω τα δικά μου διαβάσματα και να σκύψω με προσοχή σ’ εκείνα τα βιβλία που λαμβάνω για ενημέρωση και πιθανή κριτική. Δεν διαβάζω τα βιβλία για να κάνω οπωσδήποτε κριτική. Τα διαβάζω για να μάθω τι προτείνεται στους αναγνώστες, ποιες είναι οι τάσεις στα περιεχόμενα, στην εικονογράφηση, κλπ. Απολαμβάνω και ξεχωρίζω εκείνα που κατά την άποψή μου έχουν κάτι να πουν, που δεν επαναλαμβάνουν στερεότυπα και κοινοτυπίες κάθε είδους. Επίσης, διαβάζω συστηματικά, κι εδώ βοηθάει τρομερά το facebook, ό,τι γράφεται σε έντυπα και ηλεκτρονικά μέσα για παιδικά βιβλία που έχω λάβει αλλά και κείμενα κριτικών λογοτεχνίας ενηλίκων για να ενημερωθώ και να δω τις προσεγγίσεις τους.

Γράφετε βιβλία γνώσεων δείχνοντας μεγάλη φροντίδα στον εκπαιδευτικό χαρακτήρα του έργου σας. Τι σας ωθεί σε αυτό; Πώς επιλέγετε τα θέματά σας;

Κατά βάθος είμαι δασκάλα! Ωστόσο, ενώ είμαι δασκάλα και από την εμπειρία μου ξέρω πώς να μεταδώσω γνώσεις, φροντίζω τα βιβλία μου να μην είναι στενά «σχολικά». Είναι γραμμένα αφενός με τρόπο ώστε να γίνουν κατανοητές από παιδιά διαφορετικών ηλικιών, για παράδειγμα, δύσκολες έννοιες και αφετέρου προσπαθώ να είναι πολλαπλών αναγνώσεων. Που σημαίνει ότι οι αναγνώστες θα πάρουν τις πληροφορίες που είναι για την ηλικία και τα ενδιαφέροντά τους. Χαρισματικοί εκπαιδευτικοί διάβασαν με τους μαθητές τους, του δημοτικού, το «2651 ημέρες…» και βρήκαν κομμάτια που μιλούσαν στα παιδιά τους. Το ίδιο συνέβη με το βιβλίο για τα Δικαιώματα, που ως φόρμα ταιριάζει σε μικρά παιδιά. Το περιεχόμενο όμως με παρεμβάσεις από άλλους χαρισματικούς δασκάλους και δασκάλες ταίριαξε σε μαθητές της Ε’ και της ΣΤ’. Πώς επιλέγω θέματα; Γράφω για ό,τι με ενδιαφέρει, χωρίς συγκεκριμένο «συγγραφικό» πρόγραμμα.

Λένε πως οι συγγραφείς πάντα γράφουν το ίδιο βιβλίο με άλλον τρόπο. Θεωρείτε πως υπάρχει ένα κεντρικό νήμα που συνδέει όλα τα βιβλία σας;

Η Ιστορία των ανθρώπων διατρέχει τα βιβλία μου. Όχι μόνο των κατακτήσεων του μυαλού και των πρωτοπόρων που άνοιξαν δρόμους σε κάθε τομέα της ζωής, αλλά και των ιδεολογιών που οδήγησαν σε δραματικά φαινόμενα τα οποία σημάδεψαν τη ζωή της ανθρωπότητας. Αυτά για τα οποία φωνάζουμε «Ποτέ ξανά!» και «Δεν ξεχνώ!» Όλα ακουμπούν σε ένα αξιακό πλαίσιο που ορίζεται από τον σεβασμό της ζωής, την ελευθερία, τα δικαιώματα του πολίτη. Πρέπει να ξέρουμε, εμείς οι ενήλικοι, τα «γιατί» τους ώστε να τα μεταδώσουμε στα παιδιά. Αυτός είναι ο ρόλος της ιστορικής μνήμης που καλλιεργεί την κριτική σκέψη και προτρέπει σε ενεργητικές στάσεις απέναντι σε φαινόμενα και γεγονότα.

Τα βιβλία σας δείχνουν μια ιδιαίτερη έγνοια για την πολιτική με μια ευρεία έννοια. Θα μας πείτε δυο λόγια γι’ αυτό;

Το «Πού κρύβονται τα δικαιώματα» και «Τι είναι Δημοκρατία», απευθύνονται σε μικρά παιδιά, το «2651 Ημέρες Δικτατορίας» σε έφηβους. Και τα τρία κινούνται στον ίδιο άξονα, αλλά το κάνουν με διαφορετικό τρόπο. Τα δυο πρώτα μένουν κοντά στη χρονολογική εξέλιξη, από την αρχαιότητα μέχρι το σήμερα, ώστε να γίνει κατανοητή η ιστορική συνέχεια, ενώ το «2651 ημέρες…» εστιάζει σε συγκεκριμένη, πρόσφατη περίοδο που έχει κι αυτή περάσει με τη σειρά της στην Ιστορία. Παρουσιάζει πώς έβλεπε μια έφηβη όσα συνέβαιναν στη χώρα κατά τη διάρκεια της χούντας, σχολιάζοντας την καθημερινότητα της, και την πορεία της μέχρι την ενηλικίωση η οποία διαμορφώθηκε από το περιβάλλον στο οποίο είχε την τύχη να βρεθεί. Υπ’ αυτή την έννοια υπάρχει πολιτική κατεύθυνση και στα τρία βιβλία. Είναι προφανές ότι κάθε συγγραφέας έχει ιδεολογία και πολιτικές θέσεις, κι αυτό φαίνεται όταν διαβάζουμε τα βιβλία του. Όμως, άλλο πολιτική θέση και άλλο προπαγάνδα, η οποία δεν επιτρέπεται στα βιβλία των παιδιών!

Το βιβλίο σας «2651 Ημέρες Δικτατορίας» δεν αναφέρεται μόνο στη δικτατορία αλλά αποπειράται να μας μεταφέρει σε μια ολόκληρη εποχή –στις μουσικές, τα διαβάσματα, τα ρεύματα και τα κινήματα της παγκόσμιας ιστορίας. Αποτιμώντας το τότε, υπάρχουν πράγματα που νοσταλγείτε;

Δεν είναι μόνο για εκπαιδευτικούς λόγους που μπαίνει ζωντανά η εποχή ’67-’74. Συνέβησαν κοσμοϊστορικά γεγονότα που επηρέασαν τους πάντες. Άλλωστε όλα, οι-μουσικές, τα διαβάσματα, τα κινήματα, μας διαμόρφωσαν! Πώς θα μπορούσαν να λείπουν; Αναπολώ λοιπόν την εποχή γιατί μού έφτιαξε την ταυτότητά μου, αλλά δεν πολυνοσταλγώ. Νομίζω πώς η νοσταλγία έχει κάτι παθητικό- αχ, πώς ήμασταν τότε… Στα χρόνια που ακολουθήσαν τα πάντα προχώρησαν. Εμείς είμαστε πλέον διαφορετικοί, ίσως και κάποιες από τις ιδέες μας. Με όσους πορεύτηκα την εποχή εκείνη παραμένουν σημαντικό κεφάλαιο στη ζωή μου.

Όταν ήσασταν παιδί, πώς ονειρευόσασταν τη ζωή σας;

Σίγουρα όχι ως συγγραφέας!

 *γεννήθηκε στην Αθήνα * Σπούδασε στη Σορβόννη Παιδαγωγικά και Λογοτεχνία για Παιδιά και Νέους *Έχει γράψει βιβλία γνώσεων για παιδιά, σε θέματα ιστορίας και τέχνης * μεταφράζει λογοτεχνία για νέους και ενηλίκους *γράφει κριτική παιδικού και εφηβικού βιβλίου στον τύπο και σε ηλεκτρονικά μέσα *Είναι μέλος της Εταιρείας Ελλήνων Συγγραφέων, της IBBY-Ελληνικό τμήμα και της Συντακτικής Επιτροπής του ηλεκτρονικού περιοδικού Ο ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΣ *Βιβλία της έχουν τιμηθεί με το Κρατικό Βραβείο Βιβλίου Γνώσεων (2006, 2018, 2020), το Βραβείο Βιβλίου Γνώσεων της IBBY- Ελληνικό Τμήμα (2012, 2016) και το Βραβείο Μετάφρασης Νεανικού Βιβλίου της Ελληνικής Εταιρείας Μεταφραστών Λογοτεχνίας (2014) *Αναγράφηκε στον Τιμητικό Πίνακα της IBBY 2016 για τη μετάφραση στα ελληνικά του νεανικού βιβλίου Θαύμα *Bιβλία της περιλαμβάνονται στον κατάλογο White Ravens 2017 και 2018 της Νεανικής Βιβλιοθήκης του Μονάχου *Αναλυτική εργογραφία και κριτικογραφία: www.biblionet.gr/author/1625/Ντεκάστρο,_Μαρίζα