Σε μια χώρα που η ανεργία εξοβελίζει ένα μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού στο περιθώριο η κοινωνική οικονομία και τα συνεργατικά εγχειρήματα προσπαθούν να δώσουν απαντήσεις για ένα νέο μοντέλο εργασίας το οποίο βασίζεται στην ισότητα μεταξύ των συμμετεχόντων. Οι συνεταιρισμοί και τα ποικίλα εγχειρήματα αλληλέγγυας οικονομίας που έχουν ξεπηδήσει τα τελευταία χρόνια έχουν ανοίξει ήδη έναν δρόμο, δύσκολο αλλά και γοητευτικό για τον μετασχηματισμό της παραγωγής αλλά και της κοινωνίας συνολικότερα προς έναν διαφορετικό τρόπο οργάνωσης της ζωής.
Το ζήτημα αυτό έθιξαν με αναλυτικό τρόπο- απαντώντας παράλληλα σε ερωτήματα που έχουν τεθεί ως προς την βιωσιμότητα και τον κοινωνικο-ιδεολογικό προσανατολισμό των εγχειρημάτων -ο Γιώργος Σταθάκης, βουλευτής ΣΥΡΙΖΑ, η Σοφία Αδάμ, δρ. κοινωνικής οικονομίας και ο Πέτρος Λινάρδος Ρυλμόν, οικονομολόγος και επιστημονικός συνεργάτης της “Αλληλεγγύης για όλους” στην εκδήλωση που διοργάνωσε ο ρ/σ στο Κόκκινο σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Νίκος Πουλαντζάς χθες στο Κέντρο Πολιτισμού στην Τούμπα. Στην εκδήλωση τοποθετήθηκαν μέλη συνεταιρισμών και εγχειρημάτων αλληλέγγυας οικονομίας απ`όλη την Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας (ΒΙΟΜΕ, συναιτερισμός “Μούσες”, αγροτικό παντοπωλείο Καλαμαριάς κ.α)
Ο Γ. Σταθάκης αναφέρθηκε στην ιστορική παράδοση της χώρας μας στην κοινωνική οικονομία, ιδιαίτερα στον αγροτικό κόσμο, η οποία διατηρήθηκε για μεγάλο διάστημα μέχρι τον πόλεμο. Μία παράδοση που στην συνέχεια εξαφανίστηκε με συνέπεια την «απώλεια μνήμης» σχετικά με τους μηχανισμούς αλληλεγγύης που λειτουργούσαν διάχυτα εκείνο το χρονικό διάστημα και καθορίζονταν από την ανάγκη για διαφορετικού τύπου εργασίες. Την εξαφάνιση της παράδοσης αυτής ακολούθησε η πλήρης καταστροφή των σχέσεων που είχαν δομηθεί, με την κουλτούρα της κατανάλωσης και τον ιεραρχικό τρόπο εργασίας να επικρατεί για κάποιες δεκαετίες μέχρι και σήμερα που βλέπουμε ξανά ένας νέος διαφορετικός τρόπος οργάνωσης της παραγωγής και της κατανάλωσης να βρίσκει ιδιαίτερη απήχηση στην Ελλάδα αλλά και σε όλο τον κόσμο.
Η άνθηση της αλληλέγγυας και κοινωνικής οικονομίας στην ζωή μας έρχεται, σύμφωνα με τον ίδιο, ως αποτέλεσμα τόσο των ρευμάτων ιδεολογικοπολιτικής κριτικής στην μαζική κατανάλωση και την μαζική παραγωγή αλλά και ως ανάγκη που προκύπτει από το γεγονός ότι χιλιάδες πολίτες έχουν βρεθεί λόγω της τεράστιας ανθρωπιστικής κρίσης που βιώνουμε εκτός του συστήματος εργασίας.
Ήδη τα τελευταία χρόνια έχουν αναπτυχθεί δεκάδες τοπικά δίκτυα κοινωνικής οικονομίας που λειτουργούν με δημοκρατικές δομές με σεβασμό προς το περιβάλλον και ξεκινούν από την υιοθέτηση εναλλακτικών τοπικών νομισμάτων μέχρι τις ανταλλαγές αγαθών και υπηρεσιών.
Μετά την πλήρη στοίχιση της Ελλάδας στο παγκοσμιοποιημένο μοντέλο της κυριαρχίας της αγοράς και με ρεκόρ ιδιωτικοποιήσεων, με σοβαρά πλήγματα στην αγροτική παραγωγή και στον τομέα της μεταποίησης ξεκινά, σύμφωνα με τον βουλευτή του ΣΥΡΙΖΑ μία συζήτηση για το πώς μπορούμε να «κερδίσουμε αυτό που χάσαμε» σε ένα πλαίσιο διαφορετικών ιδεολογικών αξιών συμβατών με την Αριστερά.
«Δεν έχουμε να κάνουμε με την αναβίωση των παραδοσιακών συνεταιρισμών αλλά με νέες μορφές συνεργατικής οικονομίας που χαρακτηρίζονται από πολυμορφία και οι οποίες λειτουργούν περισσότερο η λιγότερο εξισωτικά» δήλωσε ο Γ. Σταθάκης ενώ παράλληλα αναφέρθηκε σε παραδείγματα άλλων χωρών στις οποίες λειτουργούν ήδη θεσμοί χρηματοδότησης των εγχειρημάτων αυτών που είναι προσδεμένοι στην κοινωνική οικονομία (ηθική τράπεζα κ.α)
«Η κοινωνική οικονομία δεν αναπτύσσει μόνο έναν διαφορετικό τρόπο οργάνωσης της παραγωγής και της κατανάλωσης αλλά μετασχηματίζει τον τρόπο που προσεγγίζουμε την εργασία και αξίες όπως η ισότητα» κατέληξε.
Η αλληλέγγυα οικονομία πρέπει να μπολιάσει όλα τα πεδία της ζωής μας
Ιδιαίτερη έμφαση στην δυνατότητα των εγχειρημάτων κοινωνικής οικονομίας να μετασχηματίσουν την παραγωγή σε ένα μοντέλο που να απομακρύνεται από την αγορά και τον ανταγωνισμό έδωσε η δρ. Κοινωνικής Οικονομίας Σοφία Αδάμ.
«Οι πρακτικές που αναπτύσσονται στα πλαίσιο της κοινωνικής οικονομίας βρίσκονται σε ένταση με τους μηχανισμούς της αγοράς» ανέφερε συγκεκριμένα η Σ. Αδάμ τονίζοντας το γεγονός ότι ένας μεμονωμένος συναιτερισμός δεν μπορεί να «δραπετεύσει» εύκολα από την ηγεμονία του εμπορεύματος και της αγοράς. Για να απαντήσει στο ερώτημα πως θα μπορούσαμε να ξεφύγουμε από το δίπολο κράτος -αγορά η Σ. Αδάμ αναφέρθηκε στα θετικά και τα αρνητικά παραδείγματα δύο χωρών που ανέπτυξαν την συνεταιριστική οικονομία, την Γιουγκοσλαβία και την Βενεζουέλα. Ενώ λοιπόν στην Γιουγκοσλαβία το παράδειγμα της αυτοδιαχείρισης ήταν εκτεταμένο και κατάφερε να ανασυστήσει ένα ρημαγμένο τοπίο, δεν κατάφερε να λειτουργήσει εξισωτικά με τις ανισότητες να αναπτύσσονται σε πολλαπλά επίπεδα και την ουσιαστική περιχαράκωση της παραγωγής σε μικροσυλλογικά συμφέροντα. Παρ`όλα αυτά το παράδειγμα της Γιουγκοσλαβίας , όπως είπε, έχει αφήσει σημαντικά θετικά στοιχεία τα οποία πρέπει να εξετάσουμε.
Ακόμη όμως και στην Βενεζουέλα όπου τα συνεταιριστικά εγχειρήματα εδραιώθηκαν ουσιαστικά από την κυβέρνηση των φτωχών, υπήρξαν δηλαδή βασική κατεύθυνση της στρατηγικής του Τσάβες για την οικονομία και υποστηρίχθηκαν από μία μεγάλη αναδιανομή πλούτου, παρατηρήθηκαν αρνητικά φαινόμενα. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρθηκε η ταχεία προσπάθεια δημιουργίας συνεταιρισμών προκάλεσε τόσο την δημιουργία ανενεργών συνεταιρισμών όσο και φαινομένα διαπλοκής.
Όσον αφορά στην Ελλάδα η προσπάθεια λειτουργίας συνεταιρισμών αναπτύσσεται κυρίως στον χώρο του επισιτισμού, πράγμα που δικαιολογείται καθώς δεν απαιτείται μεγάλο κεφάλαιο για την έναρξή τους . Στην Ελλάδα δεν έχει υπάρξει μέχρι στιγμής θεσμικό πλαίσιο υποστήριξης των εγχειρημάτων αυτών και όπως χαρακτηριστικά τόνισε η Σ. Αδάμ οι όποιες ρυθμίσεις γίνονται από την πλευρά της κυβέρνησης έχουν ως στόχο μια επιφανειακή μείωση του ποσοστού ανεργίας στην χώρα με φτηνό τρόπο.
Η Σοφία Αδάμ επεσήμανε ακόμη την ανάγκη μιας κριτικής υποστήριξης και όχι εξιδανίκευσης των εγχειρημάτων αλληλέγγυας οικονομίας η οποία πρέπει να μπολιάσει πολλά πεδία της κοινωνικής ζωής ενώ η ενίσχυσή της δεν πρέπει να έχει ως μοναδικό στόχο την καταπολέμηση της ανεργίας. «Πρέπει να ζητάμε τα εγχειρήματα αυτά να τεκμηριώνουν το κοινωνικό, να επιδιώκουν σχέσεις με άλλα συνεργατικά εγχειρήματα, να λειτουργούν εξισωτικά αλλά και να παίρνουν θέση σχετικά με την προστασία του περιβάλλοντος» τόνισε και ξεκαθάρισε ότι η πρόκληση της εποχής μας είναι ότι δεν υπάρχει ιδανικό μοντέλο που να μπορούμε να το πάρουμε αυτούσιο από το παρελθόν για να το αναπαράγουμε αλλά πρέπει να το εφεύρουμε.
Σχετικά με τον ρόλο μιας μελλοντικής Κυβέρνησης της Αριστεράς στην ανάπτυξη της κοινωνικής οικονομίας δήλωσε ότι αυτός πρέπει να είναι διευκολυντικός και όχι διαμορφωτικός.
Τα εγχειρήματα αλληλέγγυας οικονομίας εφευρίσκουν νέους τρόπους δικτύωσης
Στις προϋποθέσεις ανάπτυξης της αλληλέγγυας οικονομίας αναφέρθηκε ο Πέτρος Λινάρδος-Ρυλμόν, οικονομολόγος και επιστημονικός συνεργάτης της «Αλληλεγγύης για όλους» τονίζοντας ότι απαραίτητη είναι μία σημαντική αναδιανομή του εισοδήματος και του πλούτου ενώ παράλληλα απαιτείται η δημοκρατική οργάνωση των δομών έτσι ώστε τα εγχειρήματα να μην ακολουθούν τάσεις διαφθοράς.
Το τεράστιο πλεονέκτημα της χώρας μας για την άνθηση της αλληλέγγυας οικονομίας είναι, σύμφωνα με τον ίδιο, το υψηλό μορφωτικό επίπεδο του πληθυσμού. Ως κινητήρια δύναμη του μετασχηματισμού της παραγωγής λειτουργεί το γεγονός ότι λόγω των μνημονίων ένα μεγάλο κομμάτι του πληθυσμού βρίσκεται σε καθεστώς επισφάλειας και αδήλωτης εργασίας.
Παράλληλα η εξασθένιση των παλαιότερων συνδικαλιστικών δομών καθώς και η διάλυση κάθε τύπου κοινωνικού συμβολαίου μεταξύ κεφαλαίου και κόσμου της εργασίας αναγκάζει τους πολίτες να εφεύρουν νέες μορφές δικτύωσεις και να αναπτύξουν νέες διεκδικήσεις.
«Τα αλληλέγγυα εγχειρήματα είναι αναγκασμένα να θέτουν ζητήματα με έναν καινούριο τρόπο και ζητούν την επέκταση της παρέμβασής τους πέρα από το ζήτημα της απασχόλησης» τόνισε συγκεκριμένα ο Π. Λινάρδος-Ρυλμόν
Ο κ. Ρυλμόν αναφέρθηκε τέλος στην νέα κουλτούρα που δημιουργεί η ανάπτυξη κοινωνικών ιατρείων στα πλαίσια του κινήματος για την υπεράσπιση της Υγείας δηλώνοντας ότι με τον τρόπο αυτά τίθεται το ζήτημα ενός διαφορετικού τρόπου καταμερισμού της εργασίας.
Σύμφωνα με τον ίδιο πρέπει να προσπαθήσουμε να στηρίξουμε τα εγχειρήματα αλληλέγγυας οικονομία γιατί συν τοις άλλοις δημιουργούν έναν νέο τρόπο αξιοποίησης της αξίας χρήσης της εργατικής δύναμης και δίνουν διαφορετική απάντηση στο ποιος θα καθορίζει τι θα παράγεται, πως και για ποιον.
Στην “Αλληλεγγύη για όλους” γίνεται ήδη μια προσπάθεια δημιουργίας δομών υποστηρικτικών προς τέτοια εγχειρήματα έτσι ώστε να ξεκινήσει ο σχεδιασμός ενός μοντέλου για το ποια θα μπορούσε να είναι η κρατική παρέμβαση για τον παραγωγικό μετασχηματισμό της χώρας.
Σταυρούλα Πουλημένη