Είναι κάποιος καιρός τώρα που τα κυρίαρχα μίντια σε ολόκληρο τον κόσμο διαχέουν μια εικόνα αισιοδοξίας για την παγκόσμια οικονομία. Η προφανώς γελοιωδέστατη ελλαδική εκδοχή –με το σαξές στόρι και την «έξοδο»- είναι τμήμα αυτής της καμπάνιας, με ειδικούς πάντα στόχους και μορφές έκφρασης.
Στη γενική της μορφή η εικόνα είναι πως τα κακά του 2008 βρίσκονται οριστικά πίσω στο χρόνο και ο παγκόσμιος καπιταλισμός έχει μπροστά του μια περίοδο επιστροφής στην ανάπτυξη.
Είναι, όμως, έτσι τα πράγματα;
Πριν από 5 μόλις χρόνια, κάθιδροι οι εκπρόσωποι του συστήματος απολογούταν αναρωτώμενοι και οι ίδιοι γιατί ο καλύτερος των δυνατών κόσμων τους είχε πέσει στο κεφάλι και τα διάφορα Νταβός συζητούσαν τα κακά του χρηματοπιστωτικού καπιταλισμού και των κοινωνικών ανισοτήτων (sic).
Συνέβη κάτι στο ενδιάμεσο που να δικαιολογεί την τωρινή αισιοδοξία; Συνέβη κάτι που να επιτρέπει τη λήθη;
Νομίζω, πράγματι, κάτι συνέβη. Κι αυτό είναι πως η επίθεση στην εργατική τάξη, πρώτη κίνηση του κεφαλαίου σε κάθε περίοδο καπιταλιστικής κρίσης, σε μεγάλο βαθμό έχει στεφθεί από επιτυχία. Αυτό είναι που κάνει τα συστημικά κέντρα «να γελούν και να χαίρονται». Αυτό, δηλαδή, που τους χαροποιεί δεν είναι παρά τα αποτελέσματα της ταξικής νίκης τους, την οποία θεωρούν, στην παρούσα περίοδο, οριστική και αναντίστρεπτη.
Θα εντοπίσω τα σχόλιά μου στις ΗΠΑ για δύο λόγους: Πρώτον, γιατί θεωρείται και διαρρέεται ευρέως πως οι ΗΠΑ αποτελούν το επιτυχέστερο παράδειγμα απάντησης στην Great Recession και, δεύτερον, ότι η πολιτική τους, τα Obanomics διαφοροποιούνται ριζικά από αυτήν, π.χ., της ΕΕ σε ό,τι αφορά τουλάχιστον τις κοινωνικές τους επιπτώσεις.
Ξεκινώντας από το δεύτερο η εικόνα είναι ολοκληρωτικά παραπειστική, στο όριο της κοινής προπαγάνδας. Η επίθεση στην αμερικανική εργατική τάξη και υπήρξε και είχε λαμπρά για το κεφάλαιο αποτελέσματα. Είναι χαρακτηριστικό πως το μερίδιο των αμοιβών της εργασίας στο ΑΕΠ έπεσε στο 52%, την ίδια στιγμή που το μερίδιο των εταιρικών κερδών εκτοξεύθηκε στο 13% (το υπόλοιπο, μέχρι το 100% αφορά διάφορα άλλα εισοδήματα από ιδιοκτησία). Και τα δύο ποσοστά αποτελούν μεταπολεμικά ρεκόρ: το μερίδιο των μισθών είναι το χαμηλότερο και το μερίδιο των κερδών το υψηλότερο από το 1947. Ας προσέξουμε: η ρηγκανική πολιτική δεν έφερε αντίστοιχα αποτελέσματα.
Που σημαίνει πως η τελευταία καπιταλιστική κρίση αποδείχθηκε προσώρας μια εξαιρετική ευκαιρία για το αμερικάνικο κεφάλαιο. Τα προηγούμενα στοιχεία δείχνουν πως η εκμετάλλευση της εργατικής τάξης επί Ομπαμικού «κεϋνσιανισμού» βρίσκεται στα ψηλότερα επίπεδα μετά το Δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο.
Ισχυρίζομαι, λοιπόν, πως η διάχυτη αισιοδοξία των συστημικών πυλώνων οφείλεται σε αυτό πρωτίστως. Οι μεγάλες εταιρίες κολυμπούν στα κέρδη, η μάζα των κερδών είναι κατά 20% αυξημένη σε σχέση με την προ κρίσης περίοδο, οι πλούσιοι τα πάνε περίφημα βασισμένοι στο γεγονός πως τα εισοδήματα από κεφάλαιο έχουν εκτοξευθεί.
Όλα καλά, λοιπόν, για τον αμερικάνικο καπιταλισμό; Παραδόξως, μετά από τα προηγούμενα, μάλλον όχι!
Γιατί, την ίδια στιγμή που η αισιοδοξία περισσεύει, δεν φαίνεται τα απτά αποτελέσματα αυτής της περίσσειας. Οι επενδύσεις δεν λένε να πάρουν μπρος, πράγμα που δηλώνει πως οι πραγματικές προσδοκίες για το σύστημα ξέρουν πως δεν είναι, όπως θέλουν να μας κάνουν να πιστέψουμε.
Ας δούμε μερικά στοιχεία.
Οι συνολικές, λοιπόν, επενδύσεις στην αμερικανική οικονομία είναι 32% κάτω από αυτές της περιόδου πριν από την κρίση. Ειδικά στις κατασκευές το νούμερο γίνεται 55% (!), στον εξοπλισμό 18% και στο λογισμικό 12% κάτω από την προ του 2008 εποχή.
Την ίδια, λοιπόν, στιγμή που τα κέρδη είναι σε επίπεδα ρεκόρ, όπως και η εκμετάλλευση, οι επενδύσεις βρίσκονται στο ναδίρ. Τα εισοδήματα του κεφαλαίου κατευθύνονται σε φορολογικούς παραδείσους, ενώ, υποτίθεται πως το σύστημα βρίσκεται μπροστά σε μια νέα περίοδο άνθησης. Το ίδιο το κεφάλαιο, με άλλα λόγια, φαίνεται να κάνει, εμπράκτως, δηλαδή με τα λεφτά του, με τον παρά του, διαψεύδει τη διαχεόμενη αισιοδοξία για τις πραγματικές προοπτικές.
Το λογικότερο, λοιπόν, είναι πως στα επόμενα λίγα χρόνια αντί για ανάπτυξη μάλλον μια νέα πτώση, ένα νέο slump επί το αμερικανικότερο, είναι πιθανή. Η αναβολή του μέσα από νέες φούσκες μόνο παροδικά μπορεί να λειτουργήσει.
Γιατί, όπως πολλοί μαρξιστές έχουν επισημάνει, η αύξηση της εκμετάλλευσης, η επίθεση στην εργασία είναι αναγκαίος όρος για την καπιταλιστική έξοδο από την κρίση όχι όμως ικανός, από μόνος. Όπως αποδεικνύει η θεωρία και όπως δείχνει η ιστορία, εξίσου αναγκαία προϋπόθεση είναι η καταστροφή του μη επαρκώς αξιοποιούμενου κεφαλαίου. Χωρίς την καταστροφή κεφαλαίου το σύστημα δεν μπορεί να αποκαταστήσει την «ισόρροπη» λειτουργία του.
Η τελευταία μαζική καταστροφή κεφαλαίου συνέβη με τον Δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο.
Η τωρινή, εξίσου αναγκαία από καπιταλιστική άποψη;