Η Ουκρανή προσφύγισσα Yuliia Leites γράφει στο Αυτολεξεί για την ταινία Ο όρκος του Παμφίρ που παίζεται στους κινηματογράφους της χώρας – μαθαίνουμε πως για λίγες μέρες ακόμη προβάλλεται στη Θεσσαλονίκη. (μτφρ. Ι.Μ. Μαραβελίδη)
Η ταινία Pamfir για την ιδεολογία, τον πολιτισμό και την (απο)αποικιοποίηση
Άκουσα για αυτή την ταινία το 2020-’21, όταν ακόμη ζούσα στο Κίεβο. Ο αγαπημένος μου φίλος ήταν μέλος του κινηματογραφικού συνεργείου. Συνήθιζε να ταξιδεύει για τα γυρίσματα στο δυτικό τμήμα της Ουκρανίας, στα Καρπάθια όρη.
Λίγα χρόνια αργότερα, κατέληξα κι εγώ σε αυτή την περιοχή. Στις 24.02.22, όταν άρχισε η πλήρους κλίμακας εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, υπήρχε μεγάλη απειλή να πέσει το Κίεβο. Έτσι, οι φίλοι μου και εγώ μπήκαμε στα αυτοκίνητά μας και οδηγήσαμε προς τα ρουμανικά σύνορα (αυτά που περνούν οι χαρακτήρες της ταινίας).
Πέρασα την πρώτη εβδομάδα της εισβολής σε ένα χωριό παρόμοιο με αυτό του Παμφίρ.
Με εξέπληξε πολύ το γεγονός ότι αυτή η ταινία προβάλλεται στους ελληνικούς κινηματογράφους, μαζί με το “Avatar” και ότι ο κόσμος έρχεται να τη δει. Φαντάζομαι πως για πολλούς Έλληνες, η πρώτη τους επαφή με τον ουκρανικό πολιτισμό θα είναι μέσα από την παρακολούθηση αυτής της ταινίας. Είναι σαν να ακούς για κάποιον από πολλούς ανθρώπους (στις ειδήσεις) και τελικά να τον συναντάς για πρώτη σου φορά στην πραγματική ζωή – να έχεις αυτή την ευκαιρία να σχηματίσεις τη δική σου γνώμη.
Οι χαρακτήρες της ταινίας μιλούν σκληρά ουκρανικά. Με δυσκολία κατάλαβα κάτι στα πρώτα δύο λεπτά, αλλά στη συνέχεια προσάρμοσα το αυτί μου και τα πράγματα κύλησαν ομαλά. Η γλώσσα του λαού στην ταινία αναμειγνύεται έντονα με τη ρουμανική, όχι λόγω ιδεολογίας αλλά λόγω γεωγραφίας.
ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ
Μιλώντας γενικά για την ιδεολογία, αυτή αποτελεί ένα πάρα πολύ δυτικό κατασκεύασμα. Δεν είδα να την υιοθετεί ούτε ο σκηνοθέτης ούτε το ουκρανικό κράτος.
Δεν υπάρχει ιδεολογία στην ταινία, αλλά υπάρχει η ηθική του Pamfir. Είναι συνεχώς αναγκασμένος να παλεύει γι’ αυτήν ενάντια στις συνθήκες που τον ξεπερνούν.
Μιλώντας γι’ αυτό, φανταστείτε τον εαυτό σας σαν μια από αιώνες αποικιοκρατούμενη και αόρατη χώρα στην περιφέρεια της Ευρώπης. Ένας γίγαντας-γείτονας σας επιτίθεται με πολλά όπλα και έναν τεράστιο στρατό. Κανείς δεν περίμενε ότι η αντίστασή σας θα εμφανιζόταν τόσο σθεναρή. Γίνεται απροσδόκητη ακόμη και για εσάς. Οι άλλοι αρχίζουν να στρέφουν την προσοχή τους, αλλά η προσοχή δεν χαρίζει τη νίκη.
Για να νικήσεις, για να υπερασπιστείς τον αγώνα σου, θα πρέπει 1) να γίνεις ορατός, 2) να γίνεις κατανοητός αλλάζοντας γρήγορα τις παρανοήσεις που έχουν κατασκευαστεί μέσα σε δεκαετίες κόκκινης προπαγάνδας της Αυτοκρατορίας, 3) να πάρεις όπλα και άλλη βοήθεια.
Υπό αυτές τις συνθήκες, θα στέλνατε έξω μια ταινία που θα έδειχνε την ωμή πραγματικότητα της χώρας σας – φτώχεια, λαθρεμπόριο, διαφθορά και σκληρότητα;
Το “Pamfir” έρχεται σε αντίθεση με όλους τους νόμους της ήπιας ισχύος του ύστερου καπιταλισμού με το σούπερ μάρκετ συμβόλων του. Ή τους ξεπερνά όλους.
Κατά τη γνώμη μου, η ίδια η πράξη της πρεμιέρας αυτής της ταινίας τώρα, θεωρώντας ότι θα μπορούσε να λειτουργήσει ως μία εισαγωγή στην Ουκρανία, αποτελεί μια αρκετά τολμηρή πράξη, μια αντι-αυτοαποικιακή πράξη ή απλώς μια αδαής πράξη, όπως είναι μερικές από τις πιο ιδιοφυείς κινήσεις.
Ωστόσο, αποφεύγοντας την επιθυμία να γυαλίσει τις αντιφάσεις και την ατέλεια της χώρας, αυτή η άρνηση στολισμού (απλά αναβάλλοντας την ημερομηνία κυκλοφορίας για ένα/δύο χρόνια) – είναι ένα εξαιρετικό παράδειγμα αυτού που μπορούμε να ονομάσουμε αναρχική πρακτική που εκτελείται από τους Ουκρανούς.
Είμαι σίγουρη ότι μια τέτοια ταινία δεν θα είχε ταξιδέψει ποτέ ως πολιτιστική διπλωματία της Αυτοκρατορίας. Η Κίνα στέλνει τα πάντα, η Ρωσία στέλνει τον Ντοστογιέφσκι και το μπαλέτο, και οι ΗΠΑ – υπερήρωες. Μια ταινία όπως το “Pamfir” μπορεί να έρθει μόνο από μια ελεύθερη χώρα που δεν προσπαθεί να μετατρέψει τον πολιτισμό της σε όπλο ή εμπόρευμα.
ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ
Μιλώντας για πολιτισμό, η Ουκρανία έχει πράγματι πολιτισμό. Είναι απίστευτα ζωντανός και ζωηρός, διατηρείται από τους αγρότες και τους εργαζομένους. Έχει ακόμη δύο αλληλένδετες αφηγήσεις: την παγανιστική και την εκκλησιαστική.
Η εκκλησία που απεικονίζεται στην ταινία δεν είναι μια κλασική ουκρανική εκκλησία, αλλά κάτι παρόμοιο με αυτή των Βαπτιστών, πιθανότατα διαδεδομένη στην περιοχή των Καρπαθίων. Ο σκηνοθέτης εκθέτει τον λαϊκισμό και τη συστηματική καταπίεση δείχνοντας έναν ιερέα που προδίδει τον πιστό ενορίτη του. Επιλέγει το χρήμα και την εξουσία του υλικού θεού (μαφιόζος Μόρντα) έναντι του αφηρημένου θεού που κηρύττει. Έτσι, ενημερώνει τους ληστές για τον γιο της Ωλένας και του Παμφίρ, προκαλώντας την τραγωδία στη γιορτή του πανηγυριού.
Η αφήγηση του καρναβαλιού της Malanka καταδεικνύει το παγανιστικό-ριζωμένο επίπεδο της ουκρανικής θρησκευτικότητας. Γιορτάζεται στις 13 Ιανουαρίου, παραμονή της Πρωτοχρονιάς, σύμφωνα με το Ιουλιανό ημερολόγιο, το οποίο είναι 13 ημέρες πίσω από το Γρηγοριανό.
Σύμφωνα με τον μύθο, η Malanka είναι το όνομα της κόρης δύο σλαβικών θεών, του Lada και του Lado. Ένα φίδι την έκλεψε στο βασίλειο των νεκρών (κάτι παρόμοιο με το μύθο του Άδη και της Περσεφόνης). Αλλά στη δική μας εκδοχή, δεν ήταν η μητέρα της που τη διέσωσε, αλλά ο ήρωας Vasyl.
Έτσι, η 13η Ιανουαρίου γιορτάζεται ως η γιορτή της Σελήνης – Malanka, και η επόμενη μέρα, 14 Ιανουαρίου, είναι αφιερωμένη στον Ήλιο – η ημέρα του Vasyl.
Τη νύχτα της 13ης προς 14η Ιανουαρίου, στο μεταίχμιο, ανάμεσα στο φεγγάρι και τον ήλιο, οι κάτοικοι της Ουκρανίας γιορτάζουν το Γενναιόδωρο Βράδυ (Shchedry Vechir). Είναι η νύχτα που τα κορίτσια λένε μαντείες για τον έρωτα και τα παιδιά τραγουδούν τα κάλαντα στη γειτονιά, τραγουδώντας τελετουργικά τραγούδια – Shchedrivky. Επίσης, σκορπίζουν σιτάρι γύρω από τα σπίτια για να κάνουν τη χρονιά γενναιόδωρη και ευτυχισμένη. Είναι συμβολικό ότι η κεντρική δράση του “Pamfir” πραγματοποιείται αυτή τη νύχτα.
Σύμφωνα με την πεποίθηση – το πώς θα περάσετε τη νύχτα θα καθορίσει ολόκληρο το έτος.
ΑΠΟΙΚΙΟΠΟΙΗΣΗ
Γυρισμένο πολύ πριν από τον πόλεμο, το “Pamfir” κοιτάζει στο μέλλον, προβλέποντας τους σκοτεινούς καιρούς της ουκρανικής αντίστασης – την πάλη μεταξύ του τρομερού φιδιού του άσχημου σοβιετικού λαϊκισμού (Morda) και του αντιφατικού αλλά ακόμη αγνόκαρδου Pamfir, που πεθαίνει για να κάνει τη ζωή του παιδιού του καλύτερη από τη δική του.
Ένα άλλο ερώτημα είναι, τι σημαίνει «καλύτερη» για τον λαό της Ουκρανίας; Ο αμόρφωτος Pamfir (ο γιος του διαβάζει γι’ αυτόν στην ταινία) πιστεύει στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, στον πολιτισμό και στην ευρωπαϊκή οικονομία της αγοράς.
Είναι αρκετά ειρωνικό το γεγονός ότι ο γιος του καταλήγει τελικά στην Ευρώπη έπειτα από τραγικές συνθήκες. Αυτή τη στιγμή υπάρχουν 8.000.000 Ουκρανοί που έχουν αναγκαστεί σε διεθνή ενσωμάτωση λόγω του πολέμου. Έχουν πια την ευκαιρία όχι να ονειρεύονται αλλά να ζουν το δυτικό σχέδιο – να το βιώνουν επιτελεστικά.
Ποιος ξέρει, ίσως υπάρξει ένα “Pamfir 2” ή ακόμα και ένα “Pamfir 3”, στο οποίο ο γιος θα επιστρέψει στην Ουκρανία και θα αγωνιστεί για τη ριζοσπαστική αυθεντικότητα, ενάντια σε όλες τις αποικιοκρατικές αυτοκρατορίες, για τα δικαιώματα των εργαζομένων, όπως έκανε κάποτε ο Νέστορ Μάχνο.
Πηγή: aftoleksi.gr
