Ξεκίνησε η δεύτερη φθινοπωρινή έκθεση φωτογραφίας του Λεωνίδα Χαλκίδη στο παντοπωλείο «Εκλεκτίκ» στη Θεσσαλονίκη (Ελ. Βενιζέλου 59). Μετά το Αμβούργο και το Βερολίνο ο Λεωνίδας Χαλκίδης μας ταξιδεύει στη Ρώμη.
Κρυφοί θησαυροί στη Ρώμη. Η πρωτότυπη οπτική του Λεωνίδα Χαλκίδη.
Federico Bellentani και Daria Arkhipova
Το Sightsmap (www.sightsmap.com) είναι ένας διαδραστικός χάρτης θερμότητας που δημιουργήθηκε από την Google και δείχνει τις πόλεις με την μεγαλύτερη φωτογραφική δραστηριότητα. Η Ρώμη βρίσκεται στη δεύτερη θέση στον κόσμο μετά τη Νέα Υόρκη. Ο χάρτης βασίζεται σε δεδομένα tagging της γεωγραφικής τοποθεσίας και mashup κοινής χρήσης φωτογραφιών. Aκόμα κι αν το site δεν είναι απόλυτα ενημερωμένο, είναι λογικό να πιστεύουμε ότι η Ρώμη παραμένει μια από τις πιο φωτογραφημένες πόλεις στον κόσμο.
Από μια γρήγορη παρατήρηση στα δίκτυα κοινωνικής δικτύωσης κοινής χρήσης φωτογραφιών, μπορεί κανείς να προσδιορίσει τα κύρια θέματα και ισοτοπίες1 της φωτογραφικής δραστηριότητας που συμβαίνει στη Ρώμη. Την πρώτη θέση καταλαμβάνουν τα αξιοθέατα: το Κολοσσαίο, η Ρωμαϊκή Αγορά, το Πάνθεον, η Φοντάνα ντι Τρέβι, τα Ισπανικά Σκαλιά, ο Καθεδρικός Ναός Αγίου Πέτρου, η Πιάτσα Ναβόνα και ούτω καθεξής. Στη δεύτερη θέση μπορεί κανείς να βρει εικόνες που σχετίζονται με φαγητό, δείπνο και ποτό στα μπαρ και εστιατόρια της πόλης, πολύ συχνά στην πρόσφατα εξευγενισμένη γειτονιά του Τραστέβερε. Τέλος, υπάρχουν διάφορες εικόνες κρυφών μερών που θυμίζουν τη Ρώμη της δεκαετίας του 1960 με μια γεύση παλιού κινηματογράφου: ένα παλιό αυτοκίνητο FIAT 500 παρκαρισμένο σε ένα στενό σοκάκι, μια βέσπα που διασχίζει μια γέφυρα πάνω από τον Τίβερη, ένας ιερέας που οδηγεί ένα ποδήλατο ακριβώς όπως στις ταινίες του Fellini.
Πέρα από τα αντιπροσωπευτικά θέματα, οι εικόνες της Ρώμης ακολουθούν και κάποιες συγκεκριμένες – θα μπορούσαμε να πούμε ακόμη και στερεοτυπικές – αρχές σχετικά με τη γωνία λήψης, τα χρώματα, το φως, την υφή και τη σύνθεση. Συχνά προτιμάται το φως του ηλιοβασιλέματος. Οι εικόνες των αρχαίων μνημείων στοχεύουν στη συμμετρία, παρά την παρατυπία των κτισμάτων τους που χαρακτηρίζονται από τη φθορά του χρόνου. Οι περισσότερες από τις εικόνες του Κολοσσαίου παρμένες από την εξωτερική πλευρά δείχνουν το μέρος που βλέπει προς την Ρωμαϊκή Αγορά. Σπάνια έχουν φωτογραφηθεί οι άλλες πλευρές του.
Ο Λεωνίδας ξεπερνά αυτά τα εικονιστικά στερεότυπα προτείνοντας ασπρόμαυρες φωτογραφίες της Ρώμης. Παίζει με την κινηματογραφική αισθητική των σημαντικότερων σκηνοθετών του εικοστού αιώνα. Σκληρό φως, αντιθέσεις, σύνθεση – όλα δείχνουν την έμπνευση από τις ταινίες των Fellini, Godard, Rossellini. Όλα αυτά αναδημιουργούν το πνεύμα μιας χρυσής εποχής του ιταλικού κινηματογράφου. Το Κολοσσαίο αναπαριστάται σε ένα σφιχτό close-up σε μια απόσταση που έχει σχεδόν εξαλειφθεί, με το περιβάλλον να έχει τεθεί σε μια παγκόσμια αμεσότητα. Οι φωτογραφίες είναι τα κείμενα που λένε μόνο τις επιλεγμένες έννοιες σε έναν θεατή. Ο ασπρόμαυρος μινιμαλισμός βοηθά σε αυτή την απόπειρα. Οι φθορές του χρόνου γίνονται σαφώς ορατές, σε αντίθεση με τις στερεοτυπικές εικόνες που είδαμε παραπάνω, που επεξεργάζονται και εκτίθενται στο Instagram ή στο Facebook. Ο δημιουργός κόβει σκόπιμα τις λεπτομέρειες που σχετίζονται με το εδώ και τώρα, θέλει να δείξει τη Ρώμη ως μια διαχρονική οντότητα όπου ο λευκός ήλιος διατηρεί τις σκιές που σχηματίζονται σε μαύρα χρώματα.
Η πρωτοτυπία του βλέμματος του Λεωνίδα στη Ρώμη πηγαίνει πέρα από το Κολοσσαίο συμπεριλαμβάνοντας κάποια λιγότερα γνωστά κτίρια, όπως οι έντεκα κορινθιακές στήλες του ναού του Αδριανού, οι οποίες ενσωματώθηκαν σε ένα παλάτι του 19ου αιώνα που στεγάζει σήμερα το Εμπορικό Επιμελητήριο της Ρώμης. Η κάμερα καταγράφει μερικά ασυνήθιστα αγάλματα και όχι τα απόλυτα μαστ όπως το άγαλμα του έφιππου Μάρκου Αυρηλίου στο λόφο του Καπιτωλίου, το χάλκινο άγαλμα του Ιούλιου Καίσαρα κοντά στη Ρωμαϊκή Αγορά ή την Pietà του Μιχαήλ Άγγελου στην Βασιλική του Αγίου Πέτρου. Ανάμεσά τους βρίσκονται τα τμήματα του Κολοσσού του Κωνσταντίνου, ένα άγαλμα του Ρωμαίου αυτοκράτορα Μεγάλου Κωνσταντίνος, που προηγουμένως βρισκόταν σε μια βασιλική κοντά στη Ρωμαϊκή Αγορά: τμήματα αυτού του αγάλματος βρίσκονται τώρα στην αυλή των Μουσείων του Καπιτωλίου, όπως ήταν στη μεταφυσική ζωγραφική του Giorgio de Chirico ή του Carlo Carrà.
Αλλά το κύριο θέμα του portfolio του Λεωνίδα είναι οι τάφοι του Προτεσταντικού Νεκροταφείου (Cimitero acattolico di Roma), γνωστoύ και ως νεκροταφείου των Άγγλων, ένα κρυφό κόσμημα που σίγουρα δεν περιλαμβάνεται σε τουριστικούς οδηγούς του τύπου «Η Ρώμη σε τρεις ημέρες». Μπορούμε να δούμε τον Άγγελο της Θλίψης, ένα γλυπτό ενός αγγέλου που κλαίει, που δημιουργήθηκε το 1894 από τον William Wetmore Story για να διακοσμήσει τον τάφο της συζύγου του Έμιλι. Η δημιουργία του γλυπτού περιγράφηκε δύο χρόνια αργότερα στο περιοδικό Cosmopolitan, καθιστώντας τον τάφο αυτό έναν από τους πιο διάσημους σε όλο τον κόσμο. Πολλά γνωστά αντίγραφα βρίσκονται σε ολόκληρο τον κόσμο (π.χ. στο μνημείο Henry Lathrop στο Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ). Η εικόνα του χρησιμοποιήθηκε επίσης σε εξώφυλλο άλμπουμ για το metal συγκρότημα Nightwish και στην ταινία The Woman in Black (2012).
Το Προτεσταντικό Νεκροταφείο είναι ο τελευταίος χώρος ανάπαυσης για τους Άγγλους ποιητές John Keats και Percy Bysshe Shelley. Ο Keats πέθανε από φυματίωση στη Ρώμη το 1821 σε ηλικία 25 ετών. Ο τάφος του δεν περιλαμβάνει το όνομά του, μόνο έναν επιτάφιο που γράφτηκε από τους φίλους του Joseph Severn και Charles Armitage Brown:
Ο τάφος αυτός περιέχει ό,τι θνητό υπήρχε, ενός νεαρού Άγγλου ποιητή, ο οποίος στην επιθανάτια κλίνη του, με πικρία στην καρδιά του, χάρι στην κακόβουλη δύναμη των εχθρών του, εξέφρασε την επιθυμία τα λόγια αυτά να χαραχθούν στην ταφόπετρα του: Εδώ βρίσκεται κάποιος, που τ´ όνομα του γράφτηκε στο νερό.
Ο Percy Bysshe Shelley πνίγηκε το 1822 σε ένα ναυτικό δυστύχημα στα ανοιχτά της ιταλικής Ριβιέρας. Το σώμα του βρέθηκε και στη συνέχεια αποτεφρώθηκε στην παραλία κοντά στο Viareggio από τον λόρδο Byron και τον Edward John Trelawny, τον άγγλο τυχοδιώκτη. Η τέφρα του στάλθηκε στο βρετανικό προξενείο στη Ρώμη που την έβαλε στο νεκροταφείο των Προτεσταντών. Η ταφόπετρα του φέρει την επιγραφή Cor cordium (λατινικά για την καρδιά της καρδιάς), ακολουθούμενη από μια αναφορά στην Τρικυμία του Shakespeare
Τίποτα δικό του δεν ξεθωριάζει,
υπόκειται όμως σε μια της θάλασσας αλλαγή,
σε κάτι πλούσιο και παράξενο.
Στη Ρώμη υπάρχει επίσης το Μουσείο Keats – Shelley, που στεγάζει μια εκτεταμένη συλλογή αναμνηστικών σχετικά με τους Keats και Shelley καθώς και άλλους άγγλους ρομαντικούς ποιητές. Στεγάζεται στο κτίριο στη νότια βάση των Ισπανικών Σκαλιών, κοντά στο Babington’s Tea Room (του οποίου η επιγραφή φωτογραφίζεται). Η αίθουσα τσαγιού ιδρύθηκε από δύο νεαρές αγγλίδες κυρίες που έφτασαν στη Ρώμη το 1893 και έγινε αμέσως σημείο συνάντησης για αριστοκράτες και ευγενείς.
Το portfolio κλείνει με δύο εικόνες που αντιπροσωπεύουν δύο διαφορετικά στυλ μόδας, των οποίων η σύγκριση δημιουργεί ένα είδος ειρωνικού εφέ: από τη μία πλευρά, μια φανταχτερή γυναίκα με μεταξωτή φούστα με τη λέξη «Ρώμη» παντού και, από την άλλη, ένα άτομο με λευκό τζιν, αλλά χωρίς μπλουζάκι και χωρίς παπούτσια που λιάζεται σε ένα παγκάκι.
Αναφορές
Eco, U. 1984. Semiotics and the Philosophy of Language . Bloomington: Indiana University Press.
Eco, U. 1992. Interpretation and Overinterpretation . Cambridge, United Kingdom: Cambridge
University Press.
Greimas, A.J. 1987. On Meaning . Minneapolis: University of Minnesota Press.
Kourdis, E. 2012. Semantic isotopies in interlingual translation: Towards a cultural approach. Journal
of Theory & Criticism 20. 105-116.
Pozzato, M.P. 2001. Semiotica del Testo. Metodi, Autori, Esempi . Rome: Carocci.
1 Η ισοτοπία είναι μια επανάληψη βασικών χαρακτηριστικών που επαναλαμβάνουν το περιεχόμενό τους σε κείμενα και διασφαλίζουν έτσι συνοχή και ομοιογένεια στα κείμενα (Greimas 1987; Pozzato 2001; Kourdis 2012: 106-107). Ο Ουμπέρτο Έκο (1984: 189-190) επέκτεινε τον ορισμό της ισοτοπίας για να συμπεριλάβει «διαφορετικά σημειωτικά φαινόμενα γενικά προσδιορίσιμα ως συνοχή στα διάφορα επίπεδα κειμένου.» Ο Έκο (1992: 65) αντικατέστησε την έννοια της «επανάληψης» με την έννοια της «κατεύθυνσης» που ορίζει την ισοτοπία ως «σταθερότητα στην κατεύθυνση που δείχνει ένα κείμενο όταν υποβληθεί σε κανόνες ερμηνευτικής συνοχής.»
