“Απαγορεύεται να πας σχολείο!” Αυτό ακούνε χιλιάδες παιδιά-πρόσφυγες που δεν έχουν μπει-Φλεβάρη μήνα- ακόμα σε σχολική αίθουσα. Υπάρχουν ποινικές ευθύνες στέρησης δικαιώματος στην εκπαίδευση; Αυτό είναι που θα έπρεπε να αναρωτηθούμε για κάθε προσφυγόπουλο που στερείται του δικαιώματος στη βασική εκπαίδευση. Αντίθετα, ένα πέπλο σιωπής απλώνεται πάνω από το θέμα, καθώς κανείς δεν ξέρει ποιανού τελικά ευθύνη είναι και για ποιον λόγο δεν πηγαίνουν χιλιάδες εγγεγραμμένα προσφυγόπουλα στα σχολεία και αυτή τη σχολική χρονιά.
Ειδικά φέτος, με πρόσχημα την πανδημία και τη μεγαλύτερη διασπορά της στα προσφυγικά καμπ (αυθαίρετο συμπέρασμα ορισμένων διοικητών ΚΥΤ[1]), απαγορεύεται στους μαθητές και τις μαθήτριες να φοιτήσουν στο σχολείο. Βέβαια σε άλλες περιπτώσεις, ορισμένες Περιφέρειες δεν έχουν ακόμα- έξι σχεδόν μήνες μετά την έναρξη της σχολικής χρονιάς- ναυλώσει λεωφορεία για τη μεταφορά μαθητών και μαθητριών από και προς το σχολείο και τα ΚΥΤ. Οι προσλήψεις σε ΔΥΕΠ[2] και ΤΥ-ΖΕΠ[3] άργησαν περισσότερο από κάθε άλλη χρονιά και φαίνεται ότι και το Υπουργείο Παιδείας εσκεμμένα δεν αναζητά και δεν προνοεί για τη φοίτηση των προσφυγόπουλων που είναι εγγεγραμμένα και για όσα περιμένουν ακόμα να εγγραφούν έχοντας όλα τα απαραίτητα έγγραφα (εμβόλια, ΑΔΥΜ, τρίπτυχο). Έτσι, ο καθένας από το μετερίζι του κάνει ό,τι μπορεί για να μη φοιτήσουν τα προσφυγόπουλα στα ελληνικά σχολεία. Το κλίμα δυναμιτίζεται από γονείς που φοβούνται μη μολυνθούν τα ελληνόπουλα παιδιά τους-με τι άραγε;- και διαμαρτύρονται ενάντια των προσφύγων μαθητών και μαθητριών. [4]
Όταν η πανδημία άλλαξε τις ζωές όλων των ανθρώπων στον πλανήτη, οι ζωές των προσφύγων μαθητών και μαθητριών επηρεάστηκαν διπλά: ένας ακόμα αποκλεισμός προστέθηκε στους ήδη υπάρχοντες, το ταξικό εμπόδιο της τηλεκπαίδευσης, που πετάει τα προσφυγόπουλα και πρακτικά εκτός εκπαιδευτικής διαδικασίας[5], όπως και πολλά ελληνόπουλα. Η καραντίνα που επιβλήθηκε σε πολλά ΚΥΤ και οι αυθαίρετες εντολές διοικητών για απαγόρευση εξόδου των μαθητών και μαθητριών προσφύγων από τα ΚΥΤ και προς το σχολείο, κατάφεραν να περάσει η μισή και παραπάνω σχολική χρονιά και τα παιδιά να μην έχουν μπει σε τάξη.
Αυτή η κατάσταση δεν είναι εξ ολοκλήρου ελληνικό φαινόμενο. Τα παιδιά πρόσφυγες έχουν a priori μεγαλύτερες πιθανότητες αποκλεισμού από τη βασική εκπαίδευση λόγω των συχνών μετακινήσεων, των νομικών διατάξεων για την εκπαίδευση στην κάθε χώρα που μπορεί να βρεθούν, την διαμονή τους σε στρατόπεδα συγκέντρωσης/ προσφυγικούς καταυλισμούς/ αποκομμένα μέρη από αστικούς ιστούς και χωρίς σχολεία. Σύμφωνα με την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, στην Ελλάδα έχει εγγραφεί στο σχολείο το 66% των προσφύγων παιδιών. Το 77% των παιδιών θέτει ως βασική προτεραιότητα τη σχολική φοίτηση και 1 στους 3 πρόσφυγες γονείς θεωρεί την ευκαιρία στην εκπαίδευση ως βασικό λόγο μετανάστευσης[6].
Αυτό που είναι ελληνικό φαινόμενο είναι α)οι συχνές μετακινήσεις μεταξύ δομών (πχ από ΚΥΤ νησιού σε ΚΥΤ ενδοχώρας) που δυσχεραίνουν πολύ την ύπαρξη συνέχειας στη σχολική φοίτηση, β) η νομοθεσία και τα δικαιολογητικά που απαιτούνται για εγγραφή, ειδικά το ΑΜΚΑ που καθυστερεί να εκδοθεί και μένουν τα παιδιά χωρίς εμβόλια, άρα και χωρίς ΑΔΥΜ, γ)η μακρά διαμονή σε ΚΥΤ και οι εξοντωτικά αργές διαδικασίες χορήγησης ασύλου και ταξιδιωτικών εγγράφων[7]. Ειδικά το τελευταίο, επηρεάζει το μαθησιακό κίνητρο των προσφύγων μαθητών και μαθητριών για την εκμάθηση της ελληνικής γλώσσας, αφού θεωρούν ότι θα φύγουν σύντομα από την Ελλάδα[8].
Η εκπαίδευση των προσφύγων και μεταναστών στην Ελλάδα δεν ήταν ποτέ υποδειγματική. Πέρα από φωτεινά παραδείγματα δασκάλων και συντονισμένες προσπάθειες ΣΕΠΕ και ΕΛΜΕ για να μην αποκλειστούν τα παιδιά από το σχολείο, το Υπουργείο Παιδείας ποτέ δεν έκανε τίποτα ουσιαστικό, πέρα από μερικές ημερίδες των κατά τόπους Διευθύνσεων Εκπαίδευσης σε συνεργασία με κάποια ΜΚΟ ή κάποιο Δήμο.
H δημιουργία των ΤΥ-ΖΕΠ στην Ελλάδα έγινε με το ν. 3879/2010 με κυβέρνηση ΠΑΣΟΚ και εφαρμόστηκε αρχικά πιλοτικά σε σχολεία της Αττικής τη σχολική χρονιά 2010-2011. Πρώτη φορά εμφανίστηκαν τέτοια τμήματα υποδοχής στην Αγγλία (1968-1971) με στόχο την αντιστάθμιση των μαθησιακών αποτελεσμάτων μεταξύ «αδύναμων» και «δυνατών» μαθητών, τη γεφύρωση των κοινωνικών ανισοτήτων και την παροχή ίσων ευκαιριών. Παρότι απέτυχαν παταγωδώς, εμφανίστηκαν ξανά στη Γαλλία το 1982 κι έπειτα στη Λευκή Βίβλο της Ευρωπαϊκής Ένωσης και να εφαρμοστούν σε πολλά κράτη- μέλη της, ως ευρωπαϊκή δέσμευση[9]. Στα ΤΥ-ΖΕΠ φοιτούν όσα παιδιά έχουν την ελληνική ως δεύτερη/ξένη γλώσσα με σκοπό να ενισχυθούν γλωσσικά για το κυρίως πρόγραμμα της τάξης που φοιτούν. Τα απογευματινά τμήματα των ΔΥΕΠ λειτούργησαν πρώτη φορά το 2016 με απόφαση της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ, εν μέσω αντιδράσεων εξαιτίας τεράστιων μεταναστευτικών ρευμάτων προς την Ελλάδα. Η ίδρυση των ΔΥΕΠ ήταν μια άκρως αντιπαιδαγωγική λύση σε ένα βαθιά πολιτικό πρόβλημα, το ρατσισμό και την ξενοφοβία[10]. Στις ΔΥΕΠ φοιτούν αποκλειστικά και μόνο προσφυγόπουλα και όχι άλλα παιδιά με αποτέλεσμα να μην έρχονται σε επαφή με ελληνόπουλα και να χάνουν σημαντικό κομμάτι της κοινωνικοποίησης με συνομήλικους.
Καμία από τις δύο δομές εκπαίδευσης δεν έχει αναλυτικό πρόγραμμα, παρά μόνο κάποια απαρχαιωμένα διαγνωστικά τεστ που κατατάσσουν τους μαθητές σε επίπεδα γλωσσομάθειας. Τα σχολικά εγχειρίδια που προτείνονται είναι σχεδιασμένα για την εκπαίδευση μουσουλμανοπαίδων που έχουν τελείως διαφορετικές εκπαιδευτικές ανάγκες στην εκμάθηση της ελληνικής ως δεύτερης/ξένης γλώσσας. Έτσι, οι εκπαιδευτικοί προσπαθούν να κάνουν ό,τι μπορούν σε αυτές τις δομές, χωρίς επιμόρφωση πέραν των βασικών σπουδών στα Παιδαγωγικά Τμήματα[11], ενώ έχουν απέναντί τους την κρατική και κυβερνητική αδιαφορία για την εκπαίδευση των προσφυγόπουλων.
Γιατί λοιπόν κάποια θρανία στις τάξεις μας μένουν άδεια; Ο αποκλεισμός των προσφυγόπουλων από τα ελληνικά σχολεία είναι μια μακρόχρονη κι επίμονη προσπάθεια κυβερνήσεων, υπουργών, δήθεν αγανακτισμένων γονιών και τοπικών κοινωνιών που φαντασιώνονται τα «ολόλευκα μα πένθιμα σχολεία των Δυτικών». Τα σχολεία μας όμως θέλουμε να είναι ασφαλής χώρος και να χωράνε όλα τα παιδιά. Να είναι πολύχρωμα, γεμάτα ήλιο και τρανταχτά γέλια, χαρούμενα ποδοβολητά μόλις ακούγεται το κουδούνι για διάλειμμα, παιδικά βλέμματα τη θολούρα της απορίας και με τη σπίθα της ιδέας.
*Η Ειρήνη Γεωργάκη Κόλλια είναι αναπληρώτρια δασκάλα.
Σημειώσεις
[1] https://sidonistikoanapliroton.blogspot.com/2021/01/blog-post_31.html
[2] Δομή Υποστήριξης και Εκπαίδευσης Προσφύγων
[3] Τμήμα Υποδοχής- Ζώνη Εκπαιδευτικής Προτεραιότητας
[5] https://www.unhcr.org/gr/16321-unhcr-report-coronavirus-dire-threat-refugee-education.html σελ.3
[6] https://www.unhcr.org/gr/12765-ekpaideusi_twn_paidiwn_prosdyfwn_metanastwn.html
[7] https://www.unhcr.org/gr/12765-ekpaideusi_twn_paidiwn_prosdyfwn_metanastwn.html στο ίδιο, σελ 12
[8] Η Ελλάδα δεν αποτελεί, για την πλειοψηφία των προσφύγων, χώρα προορισμού αλλά μεταβατική χώρα στην οποία-δυστυχώς για αυτούς- μένουν πολύ παραπάνω από όσο υπολόγιζαν. Παρόμοια συνθήκη αντιμετωπίζουν και στην Τουρκία, πριν έρθουν στην Ελλάδα.
[9]https://amitos.library.uop.gr/xmlui/bitstream/handle/123456789/2991/%CE%A3%CF%85%CE%B3%CE%BA%CF%81.%20%CE%BC%CE%B5%CE%BB%CE%AD%CF%84%CE%B7%20%CE%96%CE%95%CE%A0%20-%20pdf.pdf?sequence=1&isAllowed=y
[10] Ενδεικτικά, οι ΔΥΕΠ σε μέρη όπως η Κως δε λειτούργησαν καν τη σχολική χρονιά 2019-2020, ούτε φυσικά τη φετινή, εξαιτίας των ρατσιστικών φωνών.
