Του Γιάννη Γκλαρνέτατζη
«Μετ’ αφάτου θλίψεως πληροφορούμεθα τον θάνατον του εν Μελίτη βαθυπλούτου ομογενούς Ιωάννου Παπάφη. Καθ’ α διαδίδεται, ο αείμνηστος και μεγάθυμος συμπολίτης ημών διέθεσε μεγάλα ποσά δι’ αγαθοεργούς σκοπούς».[1] Αυτό που δεν αναφέρεται στο δημοσίευμα του «Φάρου της Μακεδονίας» είναι πως ο αποβιώσας ήταν, εκτός από βαθύπλουτος, και «πλήρης ημερών» (94 ετών) και άτεκνος. Η πληροφορία, όμως, περί αγαθοεργιών θα αποδειχθεί σωστή, όπως πολύ καλά γνωρίζουμε.
Ο Παπάφης γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το1792. Η οικογένειά του ζούσε στην ενορία του Αγίου Αθανασίου κι ο πατέρας του Δημήτριος ήταν έμπορος. Σε ηλικία δεκάξι ετών ο Ιωάννης βρέθηκε στη Σμύρνη, όπου και παρέμεινε για δυο χρόνια μέχρι τον θάνατο του πατέρα του, μαζί με τον οποίο είχε εγκατασταθεί εκεί. Τότε, λοιπόν, πήγε στην Αλεξάνδρεια κοντά στον θείο (αδελφό της μητέρας του) Ιωάννη Δ’ Αναστάση.[2] Ο θείος ήταν έμπορος που αργότερα εξελίχθηκε σ’ έναν από τους πλουσιότερους ανθρώπους στην Αίγυπτο. «Στα 1836 και 1837», γράφει ο Στρατής Τσίρκας, «μοναχός του ο Δ’ Αναστάσης είχε δικά του τα μισά πλοία που μπαινόβγαιναν στο λιμάνι της Αλεξάντρειας, σκάφος και φορτίο», ενώ παράλληλα ήταν πρόξενος της Σουηδίας και τραπεζίτης που συνεργαζόταν με τον Μωχάμετ Άλυ, τον ηγεμόνα της ημιανεξάρτητης Αιγύπτου. Έτσι κατέχει εξέχουσα θέση μεταξύ των «καθαυτό πρωτοκλασάτων», όπως χαρακτηρίζονται τα μέλη της παλιάς ελληνικής μεγαλοαστικής τάξης στην Αίγυπτο, για να ξεχωρίζουν από τους νεόπλουτους συμπατριώτες τους που επικράτησαν οικονομικά μετά την αύξηση του εξωτερικού δανεισμού και τη χρεοκοπία της Αιγύπτου.[3]
Στα 1822 τον βρίσκουμε εγκατεστημένο στη Μάλτα (Μελίτη στα αρχαία ελληνικά), σταλμένο από τον θείο του. Εκεί αναλαμβάνει, μεταξύ άλλων, και την τροφοδοσία του βρετανικού στόλου στη Μεσόγειο.[4] Εκεί θα παραμείνει για όλα το υπόλοιπο διάστημα της ζωής του. Μετά, μάλιστα, μια μακρόχρονη ασθένεια το 1836 θα ασχοληθεί ιδιαίτερα με τις επενδύσεις και τα χρεόγραφα, συνεργαζόμενος με τις χρηματιστηριακές εταιρίες Baring Brothers & Co (Λονδίνο) και Hottinguer & Co (Παρίσι) κι ήταν από τους πρώτους μετόχους της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος.[5] Αποτελεί, θα λέγαμε, χαρακτηριστικό δείγμα κοσμοπολίτη κεφαλαιοκράτη της εποχής: Ελληνορθόδοξος Οθωμανός υπήκοος, εγκατεστημένος σε βρετανική αποικία στο κέντρο της Μεσογείου, ασχολούμενος με εμπορικές και χρηματοπιστωτικές δραστηριότητες, αφού έχει περάσει από τρία βασικά λιμάνια της ανατολικής πλευράς της λεκάνης.
Ο Παπάφης είναι γνωστός για τις φιλανθρωπίες του πολύ πριν τον θάνατο του. Είχε δώσει, μεταξύ άλλων, στον Καποδίστρια, στο Οικουμενικό Πατριαρχείο, στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, αλλά και σε ορφανοτροφεία στην Ελλάδα. Επίσης, είχε ενισχύσει σχολεία και νοσοκομεία της Θεσσαλονίκης, ενώ το πιο γνωστό του κληροδότημα είναι το ορφανοτροφείο «Ο Μελιτεύς» (ο Μαλτέζος, δηλ.), που μας είναι ευρύτερα γνωστό ως Παπάφειο. Η αρχική του ιδέα, ήταν να χρηματοδοτήσει την ίδρυση γηροκομείου, αλλά στην τελική του διαθήκη, αυτό άλλαξε σε ορφανοτροφείο. Το οικόπεδο αγοράστηκε το 1893 από τον Χαμντί μπέη (ντονμέ μεγαλοκτηματία και επιχειρηματία που διετέλεσε επανειλημμένα δήμαρχος Θεσσαλονίκης), ο θεμέλιος λίθος τέθηκε στις 12.3.1895 και το ορφανοτροφείο άρχισε να λειτουργεί το 1903.[6]
Παραπομπές:
[1] Φάρος της Μακεδονίας, 19.2.1886, όπως παρατίθεται στο Κώστας Τομανάς, Χρονικό της Θεσσαλονίκης (1875-1920), Νησίδες, Θεσσαλονίκη 1995, σ. 71.
[3] Στρατής Τσίρκας, Ο Καβάφης και η εποχή του, 12η έκδ., Κέδρος, Αθήνα 1983, σ. 42, 75, 188.
[4] http://el.wikipedia.org/wiki/Ιωάννης_Παπάφης.
Το Αφιέρωμα 2012 του alterthess μπορείτε να το βρείτε εδώ