Εδώ και μερικά χρόνια έχει ανοίξει νομοθετικά ο δρόμος για την επιβολή διδάκτρων για μεταπτυχιακές σπουδές στη χώρα μας. Ατυχώς, το Συμβούλιο της Επικρατείας έχει δεχθεί στο μεταξύ ως συνταγματικά επιτρεπτή την επιβολή διδάκτρων για μεταπτυχιακές σπουδές. Παρ’ όλα αυτά, παραμένουν στο ακέραιο οι λόγοι της αντίθεσης σε παρόμοια δυνατότητα των ελληνικών πανεπιστημίων. Αξίζει να δούμε γιατί.
Σύμφωνα με την επιταγή του άρθρου 16 παρ. 4 του Συντάγματος, «Όλοι οι Έλληνες έχουν δικαίωμα δωρεάν παιδείας, σε όλες τις βαθμίδες της, στα κρατικά εκπαιδευτήρια». Η ανώτατη παιδεία χρηματοδοτείται πρωτίστως από το Κράτος (άρθ. 16 παρ. 5). Αλλά το Κράτος, προκειμένου να χρηματοδοτεί, μεταξύ άλλων, τη δημόσια παιδεία, αντλεί πόρους από το σύνολο των φορολογουμένων πολιτών (άρθ. 4 παρ. 5 Συντ.) και όχι μονάχα από τους πλουσιότερους εξ αυτών.
Παρά ταύτα, με την επιβολή διδάκτρων για μεταπτυχιακές σπουδές, μικρό μέρος μόνο των φορολογουμένων θα έχει πραγματικά την οικονομική δυνατότητα να καταβάλλει δίδακτρα για μεταπτυχιακές σπουδές των παιδιών του. Κατ’ ουσίαν θα πρόκειται κατ’ εξοχήν για οικογένειες με υψηλότερο ετήσιο εισόδημα. Τούτο όμως ισοδυναμεί με ένα εν τοις πράγμασιν προνόμιο των ευπορότερων κοινωνικών στρωμάτων έναντι της υπόλοιπης κοινωνίας. Εν προκειμένω, συνεπώς, παραβιάζεται η συνταγματική αρχή της ισότητας και συνάμα απομειώνεται το δικαίωμα δωρεάν πρόσβασης όλων των Ελλήνων σε όλες τις βαθμίδες όπου παρέχεται δημόσια εκπαίδευση.
Εάν επιβληθούν δίδακτρα στον μεταπτυχιακό κύκλο σπουδών, τότε εν πολλοίς θα καταστεί απαγορευτική πλέον η πρόσβαση σε μεταπτυχιακές σπουδές για νέους ανθρώπους που θα προέρχονται από τα πολυπληθή κοινωνικά στρώματα των οικονομικά ασθενεστέρων. Ακόμη περισσότερο, μέσω του συστήματος δημόσιας φορολογίας, οι οικογένειες του φτωχότερου τμήματος της κοινωνίας κατ’ αποτέλεσμα θα χρηματοδοτούν εμμέσως τις μεταπτυχιακές σπουδές νέων ανθρώπων που θα προέρχονται από τα ευπορότερα στρώματα της κοινωνίας!
Η αιτία είναι ευεξήγητη. Διότι οι εν λόγω μεταπτυχιακές σπουδές με δίδακτρα θα συνεχίσουν να παρέχονται με τη χρήση δημόσιων εκπαιδευτικών υποδομών και με εντατική απασχόληση δημόσιων λειτουργών. Αλλά η χρηματοδότηση αυτών έχει καταστεί εφικτή επί σειρά δεκαετιών χάρη στη συμβολή όλων των Ελλήνων στα δημόσια βάρη, συμπεριλαμβανομένων φυσικά των κοινωνικά ασθενέστερων πολιτών. Κατά συνέπεια, θα έπρεπε και αυτών επίσης τα τέκνα να έχουν ευχερή πρόσβαση σε μόρφωση μεταπτυχιακής περιωπής, όπως και σε εκπόνηση διδακτορικής διατριβής ακολούθως. Τούτο αποτελεί επιχείρημα συνταγματικά θεμελιωμένο και συνάμα θέση αρχής αδιαπραγμάτευτη.
Επιπλέον όμως αυτού του επιχειρήματος αρχής, θα ήταν ακόμη περισσότερο ανάλγητη η επιλογή να υιοθετηθούν δίδακτρα σε περίοδο οξύτατης κοινωνικής κρίσης, δίχως ορατή προοπτική επιστροφής στην προ της κρίσης κατάσταση. Κατ’ αρχάς, ας μη διαφεύγει ότι η δυνατότητα διδάκτρων για μεταπτυχιακές σπουδές καθιερώθηκε σε εποχή πριν από τη ραγδαία εξελισσόμενη ύφεση της ελληνικής οικονομίας. Σημειωτέον ότι, σύμφωνα με οικονομικούς υπολογισμούς, κατά την τελευταία τετραετία (2010-2014) η ελληνική κοινωνία σε ποσοστό 96% έχει δει να μειώνεται το οικογενειακό εισόδημά της από λίγο έως πάρα πολύ.
Έτσι, όμως, η προκύπτουσα αδικία εξαιτίας ανισότιμης μεταχείρισης γίνεται διπλή και πασίδηλη εις βάρος της μεγάλης πλειονότητας της κοινωνίας. Οικογένειες που στενάζουν ανάμεσα στην αβάσταχτη έλλειψη πόρων και στις ανάγκες τους που μένουν ανικανοποίητες, πώς θα καταφέρνουν στο εξής να παράσχουν στα παιδιά τους μόρφωση μεταπτυχιακή; Ανάμεσα σε πολλά άλλα, το κοινωνικό αγαθό της δημόσιας εκπαίδευσης και το αντίστοιχο κοινωνικό δικαίωμα των ανθρώπων τσαλακώνονται αγρίως από τον αρπακτικό νεοφιλελεύθερο καπιταλισμό.
* Ο Κ. Σταμάτης είναι καθηγητής Φιλοσοφίας του Δικαίου στο Τμήμα Νομικής του ΑΠΘ