Μας έστειλαν και δημοσιεύουμε την απάντηση του Αλέξανδρου Μιχαήλ και της Αναστασίας Κουλιακιώτη με αφορμή το δημοσίευμα μας με τίτλο «Αόρατες χορηγίες από το γερμανικό ΥΠΕΞ με στόχο… την επεξεργασία της μνήμης».
Ακολουθεί ολόκληρη η απάντηση:
Αναπαράσταση /Χορτιάτης: Όλα αυτά που μένουν
Απάντηση σε δημοσιεύματα σχετικά με την καλλιτεχνική δράση που προτείναμε στην κοινότητα του Χορτιάτη
Πρόσφατα, με την ιδιότητα του καλλιτέχνη και της ψυχολόγου-συστημικής ψυχοθεραπεύτριας αντίστοιχα, καλέσαμε τους κατοίκους του Χορτιάτη σε συμμετοχή σε μια ομάδα, η οποία, με εργαλεία την τέχνη και την επιστήμη, μέσα από προσωπικές και συλλογικές αφηγήσεις, θα συνδιαμόρφωνε ένα καλλιτεχνικό δρώμενο με θέμα το τραύμα από το ολοκαύτωμα του μαρτυρικού Χορτιάτη κατά τη διάρκεια της ναζιστικής κατοχής. Στο κείμενο της πρόσκλησης, μεταξύ άλλων, καθίστατο σαφές ότι η δράση αυτή είχε την υποστήριξη του Δήμου Πυλαίας-Χορτιάτη και χρηματοδοτούνταν από το Ελληνογερμανικό Ταμείο για το Μέλλον. Στόχος της συγκεκριμένης δράσης ήταν να ενθαρρύνουμε τη λεκτικοποίηση του τραύματος, μέσα σε ένα ασφαλές ομαδικό πλαίσιο, ώστε να αναπτυχθεί ένας δημιουργικός διάλογος στην κοινότητα του Χορτιάτη, όσον αφορά την επίδραση του ολοκαυτώματος στη μεταγενέστερη προσωπική, οικογενειακή και κοινοτική ζωή των κατοίκων.
Όμως, εκτός από τις δηλώσεις συμμετοχής δεχθήκαμε και μια σειρά επιθέσεων από προσβλητικά δημοσιεύματα και αναφορές στον τύπο και το ραδιόφωνο που παρερμηνεύουν τόσο τις προθέσεις μας όσο και το περιεχόμενο της πρόσκλησής μας και περιέχουν άστοχες γενικεύσεις και ανακρίβειες. Τα δημοσιεύματα, λίγο έως πολύ, φαίνεται να ισχυρίζονται ότι η δράση που προτείναμε αποτελεί μέρος ενός συγκαλυμμένου και καλά οργανωμένου σχεδίου από το γερμανικό κράτος, το οποίο «χρηματίζει» (και μάλιστα αδρά) ιδιώτες σαν εμάς προκειμένου να «ξαναγράψουν» την ιστορία του Χορτιάτη υπέρ της γερμανικής πλευράς και ότι εξυπηρετούμε τα συμφέροντα του γερμανικού κράτους στην προσπάθειά του να σπάσει το μέτωπο διεκδίκησης των γερμανικών αποζημιώσεων.
Το κείμενο που ακολουθεί αποσκοπεί στη διευκρίνιση και αποσαφήνιση των προθέσεων μας και των στόχων της δράσης που προτείναμε.
Καταρχήν, η πρότασή μας δεν ενείχε καμία πολιτική θέση ή στίξη πάνω στο θέμα των γερμανικών αποζημιώσεων. Η διεκδίκηση των τελευταίων είναι ένα πολιτικό ζήτημα μεταξύ του ελληνικού και του γερμανικού κράτους και ταυτόχρονα δικαίωμα των μαρτυρικών δήμων και των εκάστοτε δικαιούχων, που διέπεται από κανόνες διεθνούς δικαίου και ανήκει στην αρμοδιότητα εθνικών ή διεθνών δικαστηρίων και, εφόσον βρίσκει νομικό έρεισμα σε κανόνες δικαίου, δεν κινδυνεύει από καμία πρωτοβουλία γερμανικής χρηματοδότησης καλλιτεχνικών δράσεων στην Ελλάδα. Θεωρούμε, δηλαδή, τη συσχέτιση των δύο όχι μόνο σημειολογικά αλλά και νομικά αβάσιμη. Δεν ήταν ποτέ στις προθέσεις μας να εμποδίσουμε ή να αποδυναμώσουμε τη διεκδίκηση των γερμανικών αποζημιώσεων και θεωρούμε τη δράση μας τελείως ασύνδετη με αυτό το θέμα. Λυπούμαστε που η πρότασή μας παρερμηνεύτηκε και έχει βρεθεί εν μέσω πυρών λόγω συγκεκριμένων πολιτικών σκοπιμοτήτων και συγκυριών.
Η σύλληψη και η πρωτοβουλία για τη δράση στο Χορτιάτη, καθώς και η ίδια η επιλογή του μαρτυρικού αυτού Δήμου, ανήκουν αποκλειστικά σε εμάς. Το Ελληνογερμανικό Ταμείο για το Μέλλον είναι απλά ο φορέας που δέχτηκε να χρηματοδοτήσει αυτή τη δράση και δεν έχει καμία απολύτως ανάμιξη στη διαμόρφωση και στο περιεχόμενό της. Εμείς και το Ελληνογερμανικό Ταμείο είμαστε δύο τελείως ανεξάρτητα μεταξύ τους υποκείμενα, το καθένα υπόλογο (εάν και εφόσον οφείλει να είναι) αποκλειστικά για τις δικές του προθέσεις και δράσεις. ΔΕΝ είμαστε λοιπόν διορισμένοι εντολοδόχοι του ούτε και στην υπηρεσία συμφερόντων που κάποιοι δείχνουν να φαντάζονται.
Η δράση μας αυτή δεν έκρυβε καμία πολιτική ατζέντα και καμία από μέρους μας προσδοκία συγκεκριμένης έκβασης. Ήταν εξαρχής σχεδιασμένη έτσι ώστε να επιτρέψει στην ίδια την ομάδα της κοινότητας του Χορτιάτη να αναδείξει, να ορίσει και να διαμορφώσει το τελικό περιεχόμενο του καλλιτεχνικού μας εγχειρήματος. Αν, για παράδειγμα, μέσα από την αλληλεπιδραστική διαδικασία η ομάδα αναδείκνυε ως κυρίαρχο αίσθημα αυτό της ανάγκης για διεκδίκηση των γερμανικών αποζημιώσεων, αυτό θα αποτυπωνόταν και στο μήνυμα του τελικού δρώμενου.
Όσον αφορά το ύψος της χρηματοδότησης, αρκεί μόνο για να καλύψει τα έξοδα της διεξαγωγής του εγχειρήματος. Παρότι είμαστε επαγγελματίες, δε ζητήσαμε προσωπικές αμοιβές, λόγω του καλλιτεχνικού και επιστημονικού ενδιαφέροντός μας για το σημερινό αποτύπωμα του τραύματος στο Χορτιάτη και λόγω της προσωπικής μας σύνδεσης με την ιστορία της κοινότητας. Η μία από τους δύο εμπνευστές της δράσης κατάγεται από τη μητρική της γραμμή από το Χορτιάτη και είναι η ίδια απόγονος θυμάτων του ολοκαυτώματος του Χορτιάτη. Η πληροφορία αυτή φαίνεται, δυστυχώς, να πέρασε εντελώς απαρατήρητη. Μέσα από τη μελέτη της δικής της γενεαλογίας και την οπτική που συνδέεται με τον επαγγελματικό της ρόλο (ως ψυχολόγου και συστημικής-οικογενειακής ψυχοθεραπεύτριας) κατανοεί πολύ καλά πώς ένα τραύμα μπορεί να μεταβιβαστεί διαγενεακά, να αναπαραχθεί μέσα από επαναλαμβανόμενες αλληλεπιδράσεις και να αποτελεί τμήμα της ευρύτερης προσωπικής, οικογενειακής και κοινωνικής ταυτότητας. Με τη δράση που προτείναμε θέλαμε εξαρχής να προσφέρουμε στην κοινότητα μια δημιουργική ευκαιρία αναστοχασμού πάνω στην ίδια της την ταυτότητα, με σκοπό όχι την αλλαγή ή την αλλοίωση της, αλλά την ευρύτερη κατανόηση της. Το Ελληνογερμανικό Ταμείο για το Μέλλον ήταν ο φορέας που δέχτηκε να αναλάβει το κόστος για την υλοποίησή αυτής της δράσης, χωρίς αυτό να συνοδεύεται, όπως τονίσαμε και πιο πάνω, από κάποια πολιτική ατζέντα.
Κάποιοι θεώρησαν ότι θέλαμε να «ξαναγράψουμε» την ιστορία του Χορτιάτη υπέρ της γερμανικής πλευράς. Ωστόσο, εμείς δεν είχαμε καμία τέτοια πρόθεση διότι ούτε ιστορικοί είμαστε ούτε και τη γερμανική πλευρά εξυπηρετούμε. Επαναλαμβάνουμε πως το μόνο που μας ενδιέφερε ήταν, με εργαλεία την τέχνη και την ψυχολογία, να δώσουμε την ευκαιρία στην κοινότητα να δημιουργήσει ένα διαλογικό πλαίσιο με στόχο την ανταλλαγή των δικών της απόψεων και βιωμάτων πάνω στο ακόμη ανοιχτό τραύμα του ολοκαυτώματος. Κάποιοι χαρακτήρισαν τη δράση μας Art Therapy. Εμείς δεν χρησιμοποιήσαμε ποτέ αυτόν τον όρο. Το Art Therapy αποτελεί έναν κλάδο με δικές του σπουδές και κατάρτιση την οποία ποτέ δεν ισχυριστήκαμε ότι διαθέτουμε. Ούτε σκοπός μας ήτανε να κάνουμε ψυχοθεραπεία στους κατοίκους του Χορτιάτη, όπως σχολίασε καυστικά κάποιος δημοσιογράφος. Η ψυχοθεραπεία είναι μια εντελώς διαφορετική διαδικασία, στην οποία κάποιος προσέρχεται με δική του επιλογή και δεν επιβάλλεται εξαναγκαστικά.
Τα δημοσιεύματα αυτά υποστηρίζουν ακόμα πως φερόμαστε να δηλώνουμε ότι έχουμε την «αμέριστη συμπαράσταση» (sic) του Δήμου Πυλαίας-Χορτιάτη και υπονοούσαν ότι δολίως αποσιωπούμε την πηγή της χρηματοδότησης. Παραθέτουμε αυτούσιο το κείμενο που αποστείλαμε στους συλλόγους του Χορτιάτη: «Η ‘ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ / ΧΟΡΤΙΑΤΗΣ. Όλα αυτά που μένουν’ είναι μια καλλιτεχνική παρέμβαση στον τόπο και στην κοινότητα του Χορτιάτη, που φιλοδοξεί να προσφέρει μια νέα δημιουργική συλλογική αφήγηση στο Ολοκαύτωμα και που θα διεξαχθεί με την υποστήριξη του Δήμου Πυλαίας – Χορτιάτη και με χρηματοδότηση από το Ελληνογερμανικό Ταμείο για το Μέλλον». Τα συμπεράσματα δικά σας.
Και επειδή φαίνεται πως η λέξη «υποστήριξη» χρειάζεται περαιτέρω διευκρίνιση, εξηγούμε: Το καλοκαίρι συναντηθήκαμε με τις αρχές του Δήμου Πυλαίας-Χορτιάτη, με σκοπό να ενημερώσουμε το Δήμο για τη δράση που σχεδιάζαμε και να εξασφαλίσουμε την υποστήριξή του. Οι εκπρόσωποί του ήταν αρχικά ιδιαίτερα επιφυλακτικοί απέναντί μας εξαιτίας της πηγής της χρηματοδότησης. Μας εξέλαβαν, όπως και τα εν λόγω δημοσιεύματα, ως εκτελεστές κάποιου οργανωμένου γερμανικού σχεδίου «εκμαυλισμού της Ιστορίας και των θυμάτων» (sic!). Μέσα από το διάλογό τους μαζί μας διαπίστωσαν πως η υποψία τους αυτή δεν επιβεβαιώνεται από την πραγματικότητα και, συνειδητοποιώντας το όφελος που θα μπορούσε να έχει η κοινότητα από τη δράση μας, δέχτηκαν να τη στηρίξουν παραχωρώντας δημοτικές αίθουσες, επαφές και προώθηση της πρόσκλησής μας προς τους κατοίκους του Χορτιάτη. Δε μας έδωσαν, ωστόσο, ποτέ την «αμέριστη συμπαράστασή» τους και ούτε εμείς ισχυριστήκαμε ότι την έχουμε.
Πληροφορούμαστε επίσης από τα σχετικά δημοσιεύματα πως κάποια κυρία, με την ίδια πηγή χρηματοδότησης, πλησίασε κάποια ερασιτεχνική θεατρική ομάδα του Χορτιάτη προσφέροντας αμοιβή και αποκρύπτοντας την πηγή της χρηματοδότησής της. Εφόσον αυτό όντως συνέβη, όπως το διηγούνται τα εν λόγω δημοσιεύματα, λυπούμαστε που η συγκεκριμένη θεατρική ομάδα είχε αυτή τη δυσάρεστη εμπειρία. Ωστόσο, θα θέλαμε να καταστήσουμε σαφές πως δεν γνωρίζουμε ποια είναι αυτή η κυρία, δεν έχουμε καμία σχέση μαζί της και γενικότερα δεν έχουμε καμία απολύτως σχέση με οποιαδήποτε άλλη δράση που χρηματοδοτείται από το Ελληνογερμανικό Ταμείο για το Μέλλον και με κανέναν άλλο φορέα ο οποίος προσέγγισε ή θα προσεγγίσει στο μέλλον την κοινότητα.
Τέλος, παρότι γνωρίζουμε πως τα δημοσιεύματα αυτά δεν αντιπροσωπεύουν το σύνολο της κοινότητας του Χορτιάτη και παρόλο που το ενδιαφέρον μας για την επεξεργασία των τραγικών γεγονότων του παρελθόντος συνεχίζεται, αποφασίσαμε να διακόψουμε τη σύσταση της ομάδας και τη διεξαγωγή του δρώμενου στο Χορτιάτη. Κατανοούμε πως στο πολωμένο κλίμα που έχει δημιουργηθεί αυτή τη στιγμή οποιαδήποτε απόπειρα διαλογικής διαδικασίας δεν έχει κανένα απολύτως νόημα, καθώς ενδέχεται να προκαλέσει ακόμη μεγαλύτερο διχασμό στην κοινότητα και αυτό έρχεται σε ευθεία αντίθεση με τις αρχικές μας προθέσεις. Συνεπώς, θα προβούμε σε κάποια άλλη καλλιτεχνική ενέργεια πάνω στο θέμα του τραύματος που προκάλεσε η ναζιστική Γερμανία και οι Έλληνες συνεργάτες της, που δεν εμπλέκει άμεσα την κοινότητα του Χορτιάτη ή οποιαδήποτε άλλη κοινότητα.
Αλέξανδρος Μιχαήλ
Σκηνοθέτης, Performance Artist
Αναστασία Κουλιακιώτη
Ψυχολόγος, Συστημική-Οικογενειακή Ψυχοθεραπεύτρια