Με κατάθεση στεφάνων αλλά και ομιλίες μπροστά στην αναθηματική πλάκα που τοποθετήθηκε το 2016 μεταξύ του Λευκού Πύργου και του Βασιλικού Θεάτρου γιορτάστηκε σήμερα η 78η επέτειος απελευθέρωσης της Θεσσαλονίκης, την 30η Οκτώβρη του 1944, από τα ναζιστικά στρατεύματα κατοχής, ύστερα από την έγκαιρη και αποτελεσματική είσοδο στην πόλη των ανταρτικών δυνάμεων του ΕΛΑΣ, γεγονός που συνέβαλε καθοριστικά στη διάσωση των υποδομών της πόλης.
Η εκδήλωση οργανώθηκε από την ειδική επιτροπή εορτασμού του Δήμου Θεσσαλονίκης με σχετική ομιλία της Μαρίας Καβάλα, καθηγήτρια στο ΑΠΘ, και ακολούθησε κατάθεση στεφάνων στη μνήμη των ανταρτών-ισσών που ελευθέρωσαν την πόλη.
Υπενθυμίζεται ότι η 30η Οκτωβρίου, επέτειος της απελευθέρωσης της Θεσσαλονίκης από τα γερμανικά στρατεύματα κατοχής, έχει καθιερωθεί σύμφωνα με το άρθρο 1 του Προεδρικού Διατάγματος 50/2016 (ΦΕΚ 81/ Α/09-05-2016) ως «δημόσια εορτή τοπικής σημασίας» για τον Δήμο Θεσσαλονίκης. Το 2014, επί δημαρχίας Γιάννη Μπουτάρη, αποφασίστηκε η αναβίωση του εορτασμού μετά από ομόφωνη – εκτός Χρυσής Αυγής – απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου Θεσσαλονίκης, οπότε συστάθηκε και η Επιτροπή Εορτασμού. Δύο χρόνια μετά, το 2016, εκδόθηκε το Προεδρικό Διάταγμα που επισημοποιεί πλέον την καθιέρωση της επετείου.
Ο πρώτος εορτασμός απελευθέρωσης της Θεσσαλονίκης από τους Ναζί ύστερα από την είσοδο των ανταρτών του ΕΛΑΣ στην πόλη είχε πραγματοποιηθεί το 1983, με πρωτοβουλία του τότε Δημάρχου Θανάση Γιαννούση, και οι εκδηλώσεις τιμής και μνήμης είχαν συνεχιστεί έως το 1986 από τον μετέπειτα δήμαρχο Θεοχάρη Μαναβή. Όπως αναφέρει ο δημοσιογράφος Σπ. Κουζινόπουλος, τα επόμενα χρόνια το σημαντικό αυτό για την πόλη γεγονός εορταζόταν μόνο από τις αντιστασιακές οργανώσεις και περιφερειακούς δήμους του πολεοδομικού συγκροτήματος, ενώ η επέτειος είχε διαγραφεί από το δημοτικό εορτολόγιο.
«Είναι γιορτινή μέρα η σημερινή και ας μην περιλαμβάνεται στις εθνικές επετείους σύμφωνα με τα πρωτόκολλα. Είναι η μέρα της απολύτρωσης της πόλης έτσι την χαρακτήρισαν εκείνη την εποχή από τον ναζιστικό ζυγό, μια πόλη που υπέστη γενοκτονία καθώς εξοντώθηκε το 1/5 της πόλης στα ναζιστικά στρατόπεδα θανάτου, οι Εβραίοι συμπολίτες μας συστατικό ιστορικό αυτής της πόλης. Αλλά και πάρα πολλοί πέθαναν από την πείνα και άλλοι εκτελέσθηκαν γιατί δεν συνεμορφώθησαν προς τις διαταγές των ναζί και των συνεργατών τους» σημείωσε ο Τριαντάφυλλος Μηταφίδης εκ μέρους του ΣΦΕΑ 1967-1974 και της Ένωσης Διάσωσης Ιστορικών Αρχείων .
Εκ μέρους του δημοτικού συμβουλίου παρέστησαν ο πρόεδρος του δημοτικού συμβουλίου Π. Λεκάκης, ο Μ. Λαμτζίδης, αντιπρόεδρος του Περιφερειακού Συμβουλίου Κεντρικής Μακεδονίας, οι βουλευτές του ΣΥΡΙΖΑ Π-Σ Κ. Νοτοπούλου, Γ. Αμανατίδης, Σ. Φάμελλος, οι δημοτικοί σύμβουλοι Ελ. Χρυσίδου και Ρ. Καλφακάκου, ο πρώην υπουργός Δ. Μάρδας, ο συντονιστής της Νομαρχιακής Επιτροπής του ΣΥΡΙΖΑ Α’ Θεσσαλονίκης Κ. Αμπατζάς και ο αναπληρωτής συντονιστής Μ. Οικονόμου, ο πρόεδρος της «Πανελλήνιας Οργάνωσης ΕΑΜικής Αντίστασης» Γ. Ιωαννίδης και ο Χρ. Ζαφείρης πρόεδρος φίλων Χώρου Αντιδικτατορικής Αντίστασης. Από το ΔΣ του ΣΦΕΑ το «παρών» έδωσε ο Δανιήλ Σπαρτιάτης, ο Σ. Ζαριανόπουλος επικεφαλής της δημοτικής παράταξης Λαϊκή Συσπείρωση, ο Αντ. Γαζάκης από τη δημοτική κίνηση Πόλη Ανάποδα-Δύναμη Ανατροπής καθώς και πλήθος κόσμου.
Για το νόημα της σημερινής μέρας μίλησε η ιστορικός Μαρία Καβάλα μεταφέροντας μας στο φθινόπωρο του 1944.
«Έγραφε τότε η “Φωνή της Ελλάδος”, όργανο του ΕΔΕΣ, στο φύλλο της 1ης Νοεμβρίου του 1944. “Οι Γερμανοί κάτω από την συνεχή πίεση που εξαπέλυσε πάνω τους ο ΕΛΑΣ από τις πρώτες πρωινές ώρες της 30ης Οκτωβρίου του 1944 αναγκάστηκαν να επιταχύνουν την φευγάλα τους και στις 3 το απόγευμα η Θεσσαλονίκη μας είχε ξεκαθαριστεί ολότελα από το τελευταίο ίχνος των ναζίδων”. Ο ΕΔΕΣ ήταν ελληνική αντιστασιακή οργάνωση μη αριστερή με προσανατολισμό αντιμοναρχικό που ανέπτυξε αντίσταση δράση από το 1942 κυρίως στην Ήπειρο, διέθετε όμως οργάνωση και στη Θεσσαλονίκη αποτελούμενη από πρώην αξιωματικούς του ελληνικού στρατού. Από την άλλη ο ΕΛΑΣ ήταν το ένοπλο τμήμα του ΕΑΜ, της μαζικότερης αντιστασιακής οργάνωσης επί κατοχής και της μαζικότερης πολιτικής οργάνωσης στη σύγχρονη Ελλάδα, που συγκροτήθηκε τον Σεπτέμβριο το 1941 με πρωτοβουλία του ΚΚΕ και σύμπραξη του Σοσιαλιστικού κόμματος, του Αγροτικού κόμματος και της Ένωσης Λαϊκής Δημοκρατίας» σημείωσε μεταξύ άλλων.
«Η εφημερίδα με το σύνολο του παράνομου Τύπου αλλά και με πλήθος άλλων πηγών δίνουν στοιχεία για την ιστορία της κατοχής και την τελευταία κρίσιμη κατοχική χρονιά, για συγκρούσεις του ΕΛΑΣ, τις μάχες σώμα με σώμα με Γερμανούς και συνεργάτες, τους αιφνιδιασμούς, τις διαπραγματεύσεις, τη διάσωση κρίσιμων υποδομών, μας μιλούν για την ελεύθερη Ελλάδα και μας βοηθούν να συνειδητοποιήσουμε την πολυπλοκότητα των στιγμών τον αγώνα που δινόταν μέχρι την τελευταία στιγμή για την απελευθέρωση, έναν αγώνα που διεξήχθη από τα ευρύτερα στρώματα της ελληνικής κοινωνίας που πήραν τη μοίρα στα χέρια τους».
Η Μαρία Καβάλα επεσήμανε την ανάγκη κάθε χρόνο να σκεφτόμαστε την παρότρυνση για χαρά του κόσμου κατά την απελευθέρωση της πόλης «μακριά από ανιστόρητες προσπάθειες απαξίωσης του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ, μακριά από ανιστόρητες προσπάθειες απαξίωσης της ίδιας της αντίστασης στο εσωτερικό της χώρας εναντίον του κατακτητή, του φασισμού και του ναζισμού, μιας αντίστασης που αναγνωρίζεται από τη διεθνή βιβλιογραφία ως η πιο αποτελεσματική στη διάρκεια του Β Παγκοσμίου πολέμου μαζί με αυτήν στη Γιουγκοσλαβία». Σύμφωνα με την ίδια, οι μεταπολεμικές σιωπές ήταν πολλές και χαρακτήρισαν τη ιστοριογραφία καθώς και τη δημόσια και ακαδημαϊκή ιστορία εξαιτίας του εμφυλίου πολέμου, του εθνικισμού, του αντικομμουνισμού, των ιστορικών και πολιτικών συγκυριών και των πολιτικών συμφραζομένων της κάθε εποχής». Κομμάτι των μεταπολεμικών σιωπών αποτέλεσε και η απελευθέρωση της πόλης.
Στη συνέχεια στο πλαίσιο του εορτασμού πραγματοποιήθηκαν τα εγκαίνια της έκθεσης για τον Τύπο της Εθνικής Αντίστασης στη Βόρεια Ελλάδα την οποία επιμελήθηκε η Εταιρία Διάσωσης Ιστορικών Αρχείων Μακεδονίας 1940-1944, σε συνεργασία με την Επιτροπή Θεσσαλονίκης του Εθνικού Συμβουλίου Διεκδίκησης των Οφειλών της Γερμανίας προς την Ελλάδα και λειτουργεί καθημερινά στο κτίριο Αρχιτεκτονικής του Δήμου Θεσσαλονίκης, επί της οδού Αγγελάκη 13, από 25/10-7/11/2022. Στην έκθεση, παρουσιάζονται εφημερίδες που αναφέρονται στο γεγονός της απελευθέρωσης της Θεσσαλονίκης στις 30 Οκτωβρίου 1944, όπως η ‘Φωνή της Ελλάδος’, το επίσημο όργανο του ΕΔΕΣ Μακεδονίας, που χαιρετίζει μάλιστα την είσοδο στην πόλη των δυνάμεων του ΕΛΑΣ.
Αναφορικά με τον παράνομο Τύπο της αντίστασης ο δημοσιογράφος Σπ. Κουζινόπουλος σημείωσε πως πάνω από 224 εφημερίδες της αντίστασης κυκλοφορούσαν στην κατεχόμενη Μακεδονία και Θράκη, το μεγαλύτερο μέρος τους στη Θεσσαλονίκη. Οι 20 ήταν περίπου εφημερίδες που εξέδιδαν οι μη ΕΑΜικές οργανώσεις του ΕΔΕΣ, Π.Α.Ο κ.ά αλλά ο κύριος όγκος αυτού του τεράστιου υλικού ήταν από τις οργανώσεις του ΕΑΜ, του ΕΛΑΣ της ΕΠΟΝ.
«Στο μεγάλο προτέρημα της πόλης αυτής, τίτλος τιμής αθάνατος είναι ότι εδώ πρωτοεκδόθηκε η πρώτη αντιστασιακή εφημερίδα σε όλη την κατεχόμενη από τους ναζί Ευρώπη, η εφημερίδα “Ελευθερία” η οποία μετά το 1941 προσχώρησε στο ΕΑΜ και έγινε όργανο της Παμμακεδονικής Επιτροπής του ΕΑΜ» ανέφερε κατά τη διάρκεια των εγκαινίων τονίζοντας πως η εφημερίδα εκδιδόταν αρχικά στον πολύγραφο του φοιτητή της Νομικής του Γιάννη Κανάκη, που είχε ένα γραφείο στην οδό Ερμού που τύπωνε συγγράμματα του πανεπιστημίου. Ύστερα από τα πρώτα δύο φύλλα δημιουργήθηκε ένα μεγάλο τυπογραφικό συγκρότημα στην Ξηροκρήνη, στην αποθήκη του Γιάννη Μορφόπουλου. «Εκεί δημοσιογράφοι “θαμμένοι ζωντανοί” τύπωναν όχι μόνο την Ελευθερία και άλλες αντιστασιακές εφημερίδες και προκηρύξεις. Ένα άλλο σημαντικό τυπογραφείο ήταν στο Φίλυρο που τυπώνονταν η “Λαϊκή Φωνή” ενώ μυστικά τυπογραφεία υπήρξαν στα Κάστρα, στον Λαγκαδά και σε άλλες περιοχές της Β. Ελλάδας. «Χρειάζεται να σκύψουμε με προσοχή και να διατηρήσουμε την παρακαταθήκη αυτή» πρόσθεσε καταλήγοντας πως είναι στην κατάντια της πόλης μας δεν έχουμε αποκτήσει ένα μουσείο για την εθνική αντίσταση και για τον Τύπο της.
