Με αφορμή την επικαιρότητα ως εισαγωγή
Ένα φάντασμα πλανάται πάνω από τον πολιτισμένο δυτικό κόσμο. Ταξιδεύει από τη δημοκρατία του Τραμπ περνά στη δημοκρατική δυτική Ευρώπη, φτάνει στη κεντρική Ευρώπη, στα βόρεια, κεντρικά και νότια Βαλκάνια για να καταλήξει στη χώρα μας: Το «φάντασμα» της ξενοφοβίας και του ρατσισμού [1]. Πριν 20 περίπου μέρες μου ζήτησε η κ Περράκη να συμμετάσχω με εισήγησή στο συνέδριο. Τότε καθώς σκεφτόμουν με τι να ασχοληθώ συνέβη ένα γεγονός, που πέρασε σχεδόν απαρατήρητο. Άλλωστε η περιοχή, που καταγράφεται, μας έχει συνηθίσει σε τέτοια περιστατικά. 22 Φεβρουαρίου 2018, απόγευμα της Πέμπτης, δυο μετανάστες αγρεργάτες της Μανωλάδας μπαίνουν στο κατάστημα τυχερών παιχνιδιών και πετυχαίνουν τους αριθμούς του «κίνο» κερδίζοντας 1200 ευρώ σε ρευστό. Φεύγουν το σούρουπο με τα ποδήλατα και λίγα μέτρα παρακάτω στον έρημο δρόμο του χωριού τους περιμένουν ντόπιοι νεαροί 20-24 χρονών και τους ληστεύουν. Ήταν παρόντες στην τυχερή λοταρία. Οι δράστες συλλαμβάνονται, ομολογούν και οδηγούνται στην εισαγγελία [2]. Τα τελευταία χρόνια ακούμε: «Αυτοί ( οι μετανάστες) μας παίρνουν τις δουλειές. Μας αλλάζουν τη δυναμική των σχολείων. Ρίχνουν το επίπεδο της μόρφωσης. Αλλοιώνουν τον πληθυσμό και τον πολιτισμό». Να μας παίρνουν τώρα και τους τυχερούς αριθμούς του «κίνο»; Πάει πολύ!!!!! Δυο κοινωνικά φαινόμενα ρατσισμός και ξενοφοβία, που τρέφονται με τις διακρίσεις εις βάρος ομάδων και λαών. Το περιεχόμενο των λόγων τους αποτελείται από ένα πλέγμα έωλων ισχυρισμών, που φαίνεται να αντέχουν απέναντι σε όλες τις επιθέσεις του ορθού λόγου, επειδή θεμελιώνονται σε μια συγκεκριμένη βούληση.
Οι Ρομά στην καθημερινή πραγματικότητα
Για την ελληνική πραγματικότητα η περίπτωση των Ρομά είναι το παράδειγμα διακρίσεων με ιστορικό βάθος (όπως το λέω: από τον 10 αιώνα μΧ). Εδώ όμως, επιτρέψτε μου να παρουσιάσω το φαινόμενο των διακρίσεων εις βάρος των Ρομά, όπως αυτό διαμορφώνεται τα τελευταία χρόνια [3].
Ένα πλέγμα αντιλήψεων της πλειοψηφούσσας ομάδας σε βάρος των Ρομά για χρόνια διαμόρφωνε (και διαμορφώνει) στις τοπικές μικροκοινωνίες στάσεις και συμπεριφορές με άμεσες επιπτώσεις στις μεταξύ τους σχέσεις. Οι σχέσεις καθορίζονται από διαδικασίες από τη μια πλευρά εξουσίας και δύναμης της πλειοψηφούσσας ομάδας (της Γνήσιας Ελληνικής) και από την άλλη υποτέλειας των Ρομά. Αποτέλεσμα αυτών των κοινωνικών διαδικασιών συνιστούν οι ποικίλες μορφές αποκλεισμών που βιώνουν οι Ρομά. Όλο αυτό «το πλέγμα» των διαδικασιών έρχονται να το ενισχύσουν μύθοι και ιστορίες περί «μάγων –κλεφτών δολοφόνων γύφτων και τσιγγάνων» [4]. Παρόλο που γνωρίζουμε ότι αυτό το στερεότυπο- όπως και όλα τα στερεότυπα- είναι μια ακατέργαστη ομάδα νοητικών απεικονίσεων, διαιωνίζει δυστυχώς μια απαραίτητη αίσθηση της διαφοράς ανάμεσα στον κυρίαρχο εαυτό και στον κατώτερο «άλλο» (στην περίπτωσή μας τους Ρομά). Ακόμα και η παρουσία τους θεωρείται προβληματική και ως λύση δικαιολογείται η χάραξη διαχωριστικών γραμμών. Με άλλα λόγια σε κάθε περίπτωση τους περιθωριοποιούμε, τους αποβάλλουμε σε ειδικούς χώρους[5]
Επειδή στην επιστήμη και στην εκπαίδευση είναι σημαντική διαδικασία η οριοθέτηση των εννοιών προκειμένου να διαμορφώνονται κατάλληλες κοινωνικές και εκπαιδευτικές παρεμβάσεις, επιτρέψτε μου να υιοθετώ την άποψη ότι ο ρατσισμός είναι ένα πλέγμα αντιλήψεων στάσεων και συμπεριφορών ή συγκεκριμένων θεσμοθετημένων διαδικασιών καθώς και η λήψη θεσμοθετημένων μέτρων σε βάρος κάποιων ομάδων, τις οποίες οδηγούν σε υποτέλεια και κοινωνικό αποκλεισμό. Ειδικότερα:
Ρατσισμός = αρνητικές απόψεις + αρνητικές στάσεις + αρνητική συμπεριφορά + εξουσία, το αποτέλεσμα είναι η υποτέλεια και οι αποκλεισμοί της ομάδας που υποβάλλεται σ’ αυτήν την συμπεριφορά.
Ρατσισμός = προσωπικό κέρδος + αρνητική συμπεριφορά + εξουσία, το αποτέλεσμα είναι η υποτέλεια της ομάδας, που υποβάλλεται σ’ αυτην την αρνητική συμπεριφορά.
Ρατσισμός = θεσμοποιημένα μέτρα της διάκρισης + άσκηση εξουσίας εκ μέρους των αρχών, το αποτέλεσμα είναι υποτέλεια και αποκλεισμοί της ομάδας που υποβάλλεται σ’ αυτήν την αρνητική συμπεριφορά» [6].
Ο ρατσισμός είναι μια πολιτική επιλογή. Δεν υπάρχει γενικώς και αορίστως ρατσισμός, παρά μόνο ιστορικά συγκεκριμένες μορφές ρατσισμού και η καθεμιά από αυτές έχει τις δικές της αιτίες στην κοινωνική χρονική συγκυρία.
Αναλύοντας περισσότερο το ζήτημα θα αποφύγω να αναφερθώ σε περιπτώσεις ρατσισμού και πολιτικής αδιαφορίας εις βάρος των Ρομά, που έφτασαν στο Ευρωπαϊκό δικαστήριο και τις καταδίκες που έχουν αποδοθεί σε βάρος θεσμών και του Ελληνικού κράτους. Η πιο γνωστή για την Ελληνική πραγματικότητα. η υπόθεση Σαμπάνη [7]. Επιπλέον δεν θα αναφερθώ σε περιπτώσεις αποκλεισμού των παιδιών Ρομά που διαμορφώνονται από το ίδιο το εκπαιδευτικό σύστημα και τους μηχανισμούς του, οι οποίοι ισχυροποιούν πολλές φορές το πλέγμα των ρατσισμών και των διακρίσεων εις βάρος αυτής της κατηγορίας πληθυσμού[8].
Παραδείγματα διακρίσεων και ρατσισμού εις βάρος των Ρομά
Στην εισήγηση θα προσπαθήσω να τεκμηριώσω την παραπάνω επιλογή -θέση μου για τον ρατσισμό εστιάζοντας α) σε περιπτώσεις ευρύτερα της καθημερινής κοινωνικής πραγματικότητας της τρέχουσας επικαιρότητας όπως παρακολουθούμε στον καθημερινό λόγο των ΜΜΕ) και β) σε θεσμικές διαδικασίες αποκλεισμών .
- Τις κυρίαρχες αυτονόητες ιδεολογικές θέσεις απέναντι στους Ρομά τις ενισχύσει καθημερινά ο λόγος των ΜΜΕ. Η περίπτωση της μικρής ξανθής Μαρίας τον Οκτώβρη του 2013, που συντάραξε το πανελλήνιο, είναι ένα από τα πιο συγκλονιστικά παραδείγματα ρατσιστικού λόγου. Ενώ για τα ΜΜΕ θεωρείται –παρουσιάζεται ως φιλανθρωπία η υιοθεσία πολυφυλετικών μωρών από λευκούς/ες σταρς και όχι μόνον, απορρίπτεται εξ ορισμού τόσο από αυτά όσο και από τις υπηρεσίες αστυνόμευσης (προστασίας του πολίτη) η πιθανότητα μια Ρομά οικογένεια ν’ αγάπησε πραγματικά ένα ξανθό κορίτσι, το οποίο ξέμεινε στα χέρια της. Η υπαρκτή «κλοπή» παιδιού για άντληση οικονομικού οφέλους από τους Ρομά είναι το σίγουρο επιχείρημα από τα αδηφάγα ΜΜΕ. Αποκλείεται στο λόγο των ρεπόρετρς -έστω και σε πιθανότητες- η ύπαρξη κάποιας ευγένειας και ανθρώπινων προθέσεων πόσο μάλλον φιλανθρωπίας από Ρομά. Βεβαίως το ζήτημα υιοθεσιών (νόμιμων ή παράνομων) και το πλαίσιο των νομικών ρυθμίσεων επανατίθενται με αφορμή την μικρή Μαρία χωρίς μέχρι σήμερα να έχει εκσυγχρονιστεί. Οι «κλέφτες» Ρομά «φερόμενοι» γονείς της Μαρίας συλλαμβάνονται, φυλακίζονται προσωρινά και παραπέμπονται σε τακτική δικάσιμη. Η διάψευση όλων των αυτονόητων επιχειρημάτων εις βάρος των συγκεκριμένων Ρομά περί κλοπής του ξανθού παιδιού στην ακροαματική δικαστική διαδικασία σε τίποτε δεν αναιρεί την κυρίαρχη αντιμετώπιση των Ρομά από το λόγο των ΜΜΕ [9]. Η συγγνώμη βέβαια σε μια τέτοια περίπτωση για την τηλεοπτική αδηφαγία δεν υφίσταται. Ακόμα αναμένεται. Αλήθεια που βρίσκεται η Μαρία;.
Αναρωτιέμαι, πόσοι θα ενδιαφέρονται σήμερα για την τύχη της μικρής ξανθής Μαρίας τη στιγμή που τα φώτα της επικαιρότητας αποσύρθηκαν. Αναρωτιέμαι πόσοι εξακολουθούν να θρηνούν για τα παιδιά, που ξεβράζονται στις ακτές της Μεσογείου-της Ελλάδας-της Ευρώπης- νεκρά ή ζωντανά και με την απειλή της απέλασης. Και επειδή ο θρήνος και οι καλές προθέσεις δεν αρκούν, τι κάνουμε και πώς αντιμετωπίζουμε σαν πολιτισμένοι άνθρωποι αυτόν τον σύγχρονο απάνθρωπο βαρβαρισμό. Νοιαζόμαστε πραγματικά ή προσπαθούμε απλώς να καταπνίξουμε τις ενοχές μας;
Τα φώτα της δημοσιότητας ξανανάβουν κάθε φορά σε γεγονότα πιθανού παραβατικού ή εγκληματικού περιεχομένου με Ρομά. Επιχειρήματα τα οποία δήθεν επαληθεύονται στο λόγο των ΜΜΕ και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης με την ταυτοποίηση τους πάνω σε στερεοτυπικές αντιλήψεις περί μιας δήθεν διαχρονικής και βιολογικά καθοριζόμενης ροπής των Ρομά στην παραβατικότητα. Ενισχύονται μάλιστα πολλές φορές με την παρουσία ειδικών εγκληματολόγων σε δελτία ειδήσεων. Τα πρόσφατα γενικευμένα παραδείγματα σε βάρος του συνόλου των Ρομά στην περιοχή Αχαρνών –Μενίδι- είναι τα πιο χαρακτηριστικά [10]. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι κάθε περίπτωση πρέπει να ελέγχεται και να στοιχειοθετούνται οι ποινικές ευθύνες. Η εγκληματικότητα είναι εγκληματικότητα. Όμως δεν δημιουργείται εξαιτίας κάποιας βιολογικής ροπής, αλλά είναι αποτέλεσμα οικονομικών –συνθηκών φτώχειας- και κοινωνικών συνθηκών περιθωριοποιήσεων καθώς και συνθηκών γκετοποίησης περιοχών λόγω χρόνιας πολιτικής αδιαφορίας ή εσκεμμένων αποφάσεων. Αξίζει να προσέξουμε τη διατύπωση γενικεύσεων ή την υιοθέτηση ομαδικών εξισώσεων του τύπου πας Ρομά ίσον παραβατικός- εγκληματίας, γιατί τότε ως κοινωνία και θεσμοί δουλεύουμε για τον ευτροφισμό νεοναζιστικών μορφωμάτων. Τέτοιες γενικεύσεις διατυπώθηκαν δυστυχώς και από εκπρόσωπο του Ελληνικού κοινοβουλίου σε ημερίδα [11].
Σε πολιτικό επίπεδο
Ο συνδυασμός κοινωνικών αντιλήψεων και πολιτικών αποφάσεων, αλλά και αδιαφοριών (και έλλειψη ενδιαφέροντος) διαμόρφωσε και ισχυροποίησε και ισχυροποιεί το πλαίσιο των αποκλεισμών για τους Ρομά από κοινωνικές και θεσμικές διαδικασίες. Για πολλές περιπτώσεις Ρομά ο συνδυασμός πολλών πολιτικών αποφάσεων όρθωνε καθημερινά -και επιτρέψτε μου να τονίσω- αλλά και μέχρι σήμερα ορθώνει οδοφράγματα και εμπόδια στην απορρόφηση δημόσιων και κοινωνικών αγαθών, όπως η εκπαίδευση.
Η διαπίστωση αυτή έχει ιστορικό βάθος. Η πολιτεία συμβάλει σ’ αυτό -«φροντίζει»- με την μη ολοκλήρωση της απόδοσης της Ελληνικής ιθαγένειας στους περισσότερους Ρομά ως το 1979. Μέχρι τότε καταγράφονται ως ανιθαγενείς και μόνο στις αστυνομικές αρχές. Αυτές οι παρεμβάσεις έχουν άμεσες επιπτώσεις στην σχολική φοίτηση των Ρομά διαχρονικά [12].
Τις θεσμικές παρεμβάσεις διακρίσεων και ρατσισμού εις βάρος των Ρομά επιτρέψτε μου να τις εντοπίσω στην περιγραφή του οικισμού Αγ Σοφία. Πρόκειται για τον μεγαλύτερο καταυλισμό Ρομά της Θεσσαλονίκης.
Χωροταξικά υπάγεται στο δήμο Δέλτα, Θεσσαλονίκης. Ονομάστηκε έτσι από τους ίδιους τους Ρομά κατοίκους. Στην πραγματικότητα βρίσκεται στο χώρο του παροπλισμένου στρατοπέδου Γκόνου (δίπλα στις δικαστικές φυλακές Διαβατών). Ο καταυλισμός- οικισμός κατασκευάστηκε το 2000 από την τότε Νομαρχιακή αυτοδιοίκηση Θεσσαλονίκης προκειμένου να στεγαστούν οι 3000 περίπου Ρομά του καταυλισμού Ευόσμου μετά την εκδίωξή από τον συγκεκριμένο δήμο. Αυτοί περιπλανούνται γα τρία χρόνια στον Γαλλικό ποταμό για να καταλήξουν σε λυόμενες κατασκευές, που τους παραχωρήθηκαν στο στρατόπεδο Γκόνου. Η ίδρυση του καταυλισμού-οικισμού με βάση τον αρχικό σχεδιασμό έχει τον χαρακτήρα της προσωρινότητας[13]. Δεν εντάσσεται διοικητικά στο πλησιέστερο δήμο αλλά προτείνεται η σύσταση Αστικής εταιρείας για αυτοδιαχειριζόμενο οικισμό Ρομά. Τόσο η προσωρινότητα όσο και ο χαρακτήρας της αυτοδιαχείρισης μέχρι σήμερα δεν έχουν αρθεί και έτσι η όλη διοίκηση του οικισμού παραμένει έωλη. Αυτήν την κατάσταση εκμεταλλεύονται ΜΚΟ, οι οποίες παρεμβαίνουν διαχειριζόμενες κονδύλια για την κοινωνική και προνοιακή κάλυψη του καταυλισμού [14].
Δεν μπορούμε ξεκάθαρα να πούμε σήμερα ότι ο οικισμός υπάγεται πλήρως διοικητικά στο δήμο Δέλτα. Δεν ξέρουμε ή δεν μπορούμε να ξέρουμε σήμερα οριστικά αν έχει παραχωρηθεί το στρατόπεδο στο Δήμο. 2 Δεν είναι ξεκάθαρο και δεν έχει δημοσιευθεί στην εφημερίδα της κυβέρνησης η διοικητική υπαγωγή του οικισμού με την συγκεκριμένη ονομασία στον πρώην δήμο Εχεδώρου και σήμερα Δέλτα. Χωρίς αυτή την διευθέτηση δεν εκλέγεται συνοικιακό συμβούλιο. Η μη νομοθετική ρύθμιση δημιουργεί μια σειρά από προβλήματα στη διαχείριση και στη συντήρηση των υποδομών (Καθαριότητα, ύδρευση, αποχέτευση οδοποιία κλπ), παρά τις κατά καιρούς προθέσεις των τοπικών αρχών.
Σύμφωνα με τις πιο πρόσφατες απογραφές που, διενεργήθηκαν από το πρόγραμμα εκπαίδευση παιδιών Ρομά, το οποίο υλοποιείται από το ΠΤΔΕ/ΑΠΘ ο πληθυσμός του οικισμού ανέρχεται στα 1500 άτομα (μόνιμα). Από αυτά τα 350 άτομα είναι παιδιά σχολικής ηλικίας 4-16 χρονών[15].
Στο οικισμό λειτουργεί νηπιαγωγείο. Τα παιδιά δημοτικού διασπείρονται από το 2001 σε 20 περίπου σχολεία της Δ Θεσσαλονίκης (από το Δ Συκεών ως τα Κίμινα, δημοι τότε του Ν Θεσσαλονίκης), των οποίων η απόσταση έφτανε τα 15 χιλιόμετρα. Τα τελευταία χρόνια η διασπορά περιορίζεται σε σχολεία του Δήμου Δέλτα, των οποίων η απόσταση έχει μειωθεί στα 6 χιλιόμετρα.
Ενώ κάθε σχολείο με βάση τις κείμενες διατάξεις ορίζει την σχολική του περιφέρεια και κάθε οικοδομικό τετράγωνο οριοθετείται σε κάποια σχολική περιφέρεια, δεν έχει(ουν) οριστεί σταθερά η σχολική ή οι σχολικές περιφέρεις στις οποίες θα υπάγεται ο καταυλισμός. Για τα δέκα πρώτα χρόνια είναι αμφίβολο αν τηρήθηκαν οι διαδικασίες επίσημης εγγραφής των παιδιών στα σχολεία μιας και πολλά παιδιά κάθε διδακτικό χρόνο άλλαζαν σχολείο. Θα περίμενε κανείς ότι κάποια παιδιά στα δέκα πρώτα χρόνια -θα έπρεπε- να έχουν ολοκληρώσει την πρωτοβάθμια εκπαίδευση ή να έχουν ενταχθεί πλήρως σε τάξεις. Οι συνθήκες διαβίωσης φτώχειας και αποκλεισμού σε πρώτη φάση σε συνδυασμό με την απόσταση από τα σχολεία έπαιξαν ένα καθοριστικό παράγοντα στην τακτική σχολική φοίτηση και στη σχολική διαρροή. Δεύτερο στοιχείο τα προγράμματα φοίτησης των παιδιών δεν ξεκίνησαν ποτέ και καμιά σχεδόν χρονιά με την έναρξη του διδακτικού έτους μιας και τα περισσότερα από αυτά τα παιδιά φοιτούσαν στα τμήματα υποδοχής. Τα τμήματα αυτά δυστυχώς στελεχώνονται με αναπληρωτές εκπαιδευτικούς συνήθως τέλος του Οκτώβρη. Σαν να μην έφτανε αυτό τα λεωφορεία για την μετακίνηση – μεταφορά των παιδιών στο σχολείο ποτέ δεν ήταν στην ώρα τους. Τη μια αργούσε να ολοκληρωθεί ο διαγωνισμός μίσθωσης λεωφορείων από την Περιφερειακή Αυτοδιοίκηση την άλλη δεν επαρκούσαν τα κονδύλια με αποκορύφωμα το διδακτικό έτος 2014-15 τα λεωφορεία «να έρθουν» τον Μάρτιο και «ω του θαύματος» επιτέλους να ξεκινήσει το διδακτικό έτος για τα παιδιά του οικισμού.
Είναι αμφίβολο , αν κάποιο σχολείο έχει άμεση επαφή με τους γονείς Ρομά λες και η υπόθεση της εκπαίδευσης είναι μόνο υπόθεση του σχολείου. H επικοινωνία γίνεται μέσω διαμεσολαβητών. Παλαιότερα και περιστασιακά μέσω του εθελοντισμού κάποιων ΜΚΟ. Από το 2011 ως το 2014 η διαμεσολάβηση οργανώνεται συστηματικά μέσω των κοινωνικών λειτουργών και ψυχολόγων του προγράμματος εκπαίδευσης παιδιών Ρομά του ΠΤΔΕ/ΑΠΘ. Το παιδαγωγικό αξίωμα της εκπαιδευτικής διαδικασίας που λέει ότι η τακτική συνεργασία σχολείου- δασκάλων με του γονείς έχει άμεσες επιδράσεις στην πρόοδο και στη σχολική επιτυχία των παιδιών, λόγω της απόστασης σχολείου με τον καταυλισμό είναι αδύνατη. Σε συζητήσεις που είχα παλαιότερα με πολλούς γονείς Ρομά του καταυλισμού, αν γνωρίζουν τους/τις δασκάλους/ες των παιδιών τους, οι απαντήσεις τους ήταν πάντα αρνητικές.
Τα τελευταία χρόνια ο περιορισμός των σχολείων (και η μείωση της απόστασης) που φοιτούν τα παιδιά Ρομά σε συνδυασμό με τη συστηματικότητα παρεμβάσεων των συνεργατών του προγράμματος εκπαίδευσης παιδιών Ρομά του ΑΠΘ συνέβαλλε θετικά στις καταγραφές και εγγραφές των παιδιών του καταυλισμού στα σχολεία. Όμως όπως και σε άλλες περιπτώσεις σχολείων με παιδιά Ρομά το ζήτημα της φοίτησης των παιδιών Ρομά και της σχολικής διαρροής υφίσταται και καταγράφεται έντονο. Η απόσταση των 6 χιλιομέτρων είναι μια σοβαρή παράμετρος μιας σε συνδυασμό με τους όρους φτώχειας και αποκλεισμού, που υφίστανται, έρχονται να επιτείνουν τις δυσκολίες φοίτησης των παιδιών. Η απόσταση σχολείου με τη σχολική διαρροή και τη φοίτηση είναι διαδικασίες που βρίσκονται σε ευθεία και αναλογική σχέση (όσο αυξάνεται η απόσταση του σχολείου από το σπίτι των παιδιών- αυξάνεται και η σχολική εγκατάλειψη).
Δάσκαλοι και δασκάλες από τα σχολεία διασποράς μου έχουν διατυπώσει κατά καιρούς την άποψη «βάζουμε να γράψουν τα παιδιά κάτι στο σπίτι και οι γονείς τους δεν τα προσέχουν. Δεν τα ρωτάνε , αν έχουν κάτι να γράψουν. Δεν νοιάζονται». Οι δάσκαλοι/ες δεν γνωρίζουν τις συνθήκες διαβίωσης και επιπλέον δεν γνωρίζουν ότι οι γονείς Ρομά και μάλιστα του συγκεκριμένου οικισμού δεν εγγράφηκαν και πολύ περισσότερο ελάχιστοι/ες φοίτησαν σε κάποιο σχολείο. Είναι λειτουργικά και οργανικά αναλφάβητοι. Κάποιος διευθυντής θεωρώντας την αυτονόητη διαδικασία επικοινωνίας με τους γονείς μέσω γραπτών προσκλήσεων έστελνε συνεχώς προσκλήσεις σε γονείς, που δεν ξέρουν να διαβάζουν. Και η τελική επωδός στο λόγο κάποιων διευθυντών: ό,τι και να κάνεις δεν έχει αποτέλεσμα. Μια διαπίστωση που την ακούμε να επαναλαμβάνεται ή να υπονοείται δυστυχώς στα λόγια εκπαιδευτικών και για άλλες περιπτώσεις παιδιών Ρομά. Η Αν Μάγκα πρόεδρος του συλλόγου γυναικών Ρομά Δενδροποτάμου το 2005 ως μαθήτριά μου τότε στο απογευματινό τμήμα γραμματισμού ενηλίκων Ρομά του σχολείου μας από το πρώτο μάθημα ήθελε να μάθει: τι είναι οι σχολικές εργασίες των ανιψιών της στο σπίτι; Τι είδους δουλειά είναι αυτή, που πρέπει να κάνουν τα παιδιά για την οποία συνεχώς παραπονιόταν η δασκάλα του σχολείου. Γίνεται κατανοητό ότι πολλές αυτονόητες εκπαιδευτικές διαδικασίες για μη Ρομά οικογένειες, διαμορφώνουν εμπόδια στις σχέσεις των Ρομά με το σχολείο. Πόσο μάλλον όταν οι δάσκαλοι/ες και οι γονείς Ρομά δεν διαμορφώνουν σχέσεις και επικοινωνία λόγω της απόστασης.
Μετά από 17 χρόνια προσωρινής λειτουργίας του καταυλισμού φαίνεται ότι η εκπαίδευση των παιδιών τείνει και αυτή να διαμορφώνεται σε πλαίσια προσωρινότητας. Κατά την εκτίμησή μου και ένα παιδί να βρίσκεται εκτός σχολείου ή να αποτυγχάνει είναι ένα πολιτικό κοινωνικό και εκπαιδευτικό σκάνδαλο.
Είναι γνωστό ότι στα επίσημα κείμενα γίνονται συστάσεις για αποφυγή ίδρυσης και φοίτησης των Ρομά σε αμιγή σχολεία. Η περίπτωση του σχολείου Σοφάδων όπου τα γειτονικά σχολεία είναι σε ακτίνα απόστασης 500 μέτρων επιβάλλεται η άμεση υλοποίηση της σύστασης. Το ίδιο και για την περίπτωση των παιδιών του οικισμού Βέροιας, που βρίσκεται σε απόσταση περίπου 1χιλ. Δεν μπορώ όμως με σαφήνεια να ισχυριστώ ότι έχουμε άμεσα εκπαιδευτικά αποτελέσματα για την περίπτωση του οικισμού Αγ Σοφία με την εφαρμογή της σύστασης.
Εν κατακλείδι κάποιες διαπιστώσεις: «για μένα» κοινωνικά συμπεράσματα αρχών
Το ενδιαφέρον για τους Ρομά εστιάζεται στην κοινωνική, πολιτισμική και εκπαιδευτική τους κατάσταση. Τα ερωτήματα, που τίθενται για την εκπαίδευση των παιδιών Ρομά, δεν φαίνεται να διαφοροποιούνται ως προς το περιεχόμενό τους εδώ και 25 χρόνια. Αυτά προσανατολίζονται στην σχολική αποτυχία, στη σχολική διαρροή και τον αναλφαβητισμό, στον αποκλεισμό από την εκπαίδευση και τη σχολική παραβατικότητα αυτών των παιδιών. Ταυτόχρονα μεγάλη διάσταση απέκτησαν εθνογραφικές αντιλήψεις σχετικά με την ύπαρξη κάποιας αιώνιας και αμετάβλητης βιολογικής ή πολιτισμικής «φύσης» των Ρομά. Στο πλαίσιο αυτής της δήθεν επιστημονικής θεώρησης στηρίζεται ένας ιδιότυπος κυρίαρχος εκπαιδευτικός λόγος σε μια προσπάθεια να αιτιολογηθούν τα παραπάνω ερωτήματα: Τα λαογραφικού και βιολογικού τύπου επιχειρήματα προσπαθούν να μεταφέρουν την ευθύνη για τη σχολική διαρροή ή την σχολική αποτυχία των παιδιών Ρομά στα ίδια τα παιδιά ως μια δήθεν βιολογική και πολιτισμική ροπή τους καθώς και σε μια πολιτισμική ασυμβατότητα του πολιτισμού τους με την εκπαίδευση. Ταυτόχρονα μια τέτοια θεώρηση αποκρύβει την όποια ανάδειξη της ευθύνης κυρίως του σχολείου ( ως εκπαιδευτική πολιτική) και άλλων δημόσιων και κοινωνικών θεσμών στη δημιουργία της σχολικής αποτυχίας, της σχολικής διαρροής και άλλων εκπαιδευτικών γεγονότων πχ περί απείθαρχων παιδιών Ρομά κλπ.
Επιπλέον για χρόνια διαμορφώνεται ένα ειδικό περιεχόμενο λόγου τόσο στις εγκυκλίους των υπηρεσιών γύρω από την εκπαίδευση των παιδιών Ρομά όσο και μέσα στα σχολεία. Σε αυτόν τον λόγο καταγράφεται η παρουσία των παιδιών Ρομά στο σχολείο ως πρόβλημα: «Το πρόβλημα των Τσιγγανοπαίδων». Στην πολιτική, στην εκπαίδευση και στις επιστήμες της εκπαίδευσης-αγωγής έχει ιδιαίτερη σημασία ο τρόπος με τον οποίο θα θέσουμε τα θέματα. Ο τρόπος με τον οποίο θα ορίσουμε τις διαστάσεις τους ή το περιεχόμενο, που θα δώσουμε στις έννοιες και στα φαινόμενα-καταστάσεις έχει ιδιαίτερη σημασία, γιατί αντίστοιχα θα μας οδηγήσουν στη διαμόρφωση και την υιοθέτηση συγκεκριμένων στρατηγικών παρέμβασης, με συγκεκριμένο περιεχόμενο. Στην περίπτωση που υιοθετούμε «λογικές προβλήματος» μια λύση του θα μπορούσε να είναι η να αποβολή άμεση ή έμμεση των παιδιών Ρομά από το σχολείο. Μια διαφορετική -επιτρέψτε μου να πω- εναλλακτική διοικητική θεώρηση στην παρουσία των παιδιών Ρομά όπως και των προσφύγων και των μεταναστών που θα μετατρέπει την παρουσία αυτών των παιδιών από Πρόβλημα σε Πλούτο, φαίνεται αδύνατη ως προσέγγιση. Πρόβλημα ή πλούτος τα παιδιά Ρομά στο σχολείο; Η παρουσία τους στο σχολείο -όπως και οι άλλες κατηγορίες παιδιών-είναι πλούτος επειδή διαμορφώνουν εκπαιδευτικές και πολιτισμικές δυναμικές [16].
Παρόλα αυτά εδώ και 25 χρόνια, για την ελληνική πραγματικότητα, από τότε δηλαδή που άρχισαν να οργανώνονται κάποια εκπαιδευτικά ή άλλου είδους προγράμματα παρέμβασης για τους Ρομά, καταγράφεται μια αργή εξελικτική διαδικασία απορρόφησης του πλούτου της εκπαίδευσης[17].
Αυτό και μόνο το γεγονός ως διαπίστωση θέτει το βασικό ερώτημα της παραβίασης του δικαιώματος της εκπαίδευσης με όσα επακόλουθα έχει στην απορρόφηση του συνόλου των αγαθών του δημόσιου και κοινωνικού πλούτου καθώς και στην δυνατότητα άσκησης πολιτικών και συμμετοχικών διαδικασιών. Ταυτόχρονα γνωρίζουμε ότι η ανθρώπινη αξιοπρέπεια βρίσκεται σε συνάρτηση με την απορρόφηση του πλούτου των δικαιωμάτων και των κοινωνικών αγαθών και πως προσβάλλεται όταν κάποιοι πολίτες εμποδίζονται να συμμετέχουν σε διαδικασίες δημοκρατίας. Άλλωστε η ανθρώπινη αξιοπρέπεια είναι η αποδιδόμενη αξία στον άνθρωπο ως υποκειμένου και όχι ως αντικειμένου της ιστορίας του [18]. Η ανθρώπινη αξιοπρέπεια για μένα ανήκει εξ αδιαιρέτου σε όλους και όλες. Αυτό σημαίνει ότι όταν προσβάλλεται η αξιοπρέπεια κάποιου ανθρώπου προσβάλλεται η αξιοπρέπεια του καθενός/μιας μας [19]. Με άλλα λόγια για κάθε παιδί που δεν ολοκληρώνει την εκπαίδευση, αφού δεν θα μπορεί να απορροφήσει ένα σύνολο κοινωνικού πλούτου, σημαίνει ότι προσβάλλεται η ανθρώπινη αξιοπρέπεια του. Ως δάσκαλο αυτό το γεγονός με φέρνει μπροστά στην ευθύνη που πηγάζει από το ιστορικά διαμορφωμένο αξίωμα του σχολείου ως ενός χώρου υπόσχεσης και ελπίδας, όπου όλα τα παιδιά πρέπει να μορφωθούν για ένα κόσμο δικαιοσύνης και δημοκρατίας.
Το θέμα του συνεδρίου σε συνδυασμό με όσα παρουσίασα μου δημιουργεί ένα ερώτημα. Μας απασχολεί άραγε ότι η πραγματική θεμελίωση των δικαιωμάτων δεν εξαντλείται επ’ ουδενί σε ασκήσεις επί χάρτου ή σε θεωρητικά συστήματα (ακόμα και οι συστάσεις περί διαπολιτισμικής προσέγγισης), αλλά εισέρχεται στο ιστορικό και κοινωνικό πεδίο ως αμυντική επίκληση αξιών απέναντι σε πρακτικές κοινωνικού αποκλεισμού.
Η διερεύνηση των αποκλεισμών των Ρομά αναδεικνύουν τις ιδεολογικά φορτισμένες χρήσεις και καταχρήσεις εννοιών που χρησιμοποιούμε προκειμένου να ερμηνεύσουμε κοινωνικά φαινόμενα. Παρά τον θεωρητικό πλούτο εξακολουθούν να υφίστανται παραβιάσεις των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Σε μια προσπάθεια απάντησης αυτού του ερωτήματος βρίσκομαι μπροστά σε ιδεολογικές εκτροπές και γνωρίζω ότι αυτές επηρεάζουν κοινωνικές και πολιτικές αποφάσεις: Μέχρι πριν 30 -40 χρόνια η φτώχεια εθεωρείτο –ήταν καρπός της αδικίας. Το κατήγγελλε η αριστερά και η σοσιαλδημοκρατία, το παραδεχόταν το κέντρο, ακόμα και η δεξιά δεν το αρνιόταν. Πόσο έχουν αλλάξει οι καιροί μέσα σε λίγα χρόνια. Τώρα η φτώχεια –θεωρείται ως η δίκαιη τιμωρία της ανικανότητας (Δεν έχεις τις απαιτούμενες δεξιότητες). Μπορεί η φτώχεια να επιφέρει λύπη, αλλά δεν προκαλεί αγανάκτηση. Υπάρχουν φτωχοί και κοινωνικά αποκλεισμένοι, επειδή έτσι το επιβάλλουν οι κανόνες και αυτό το αποδεχόμαστε ως μια φυσική διαδικασία. Όπως αποδεχόμαστε και την όξυνση των ανισοτήτων.
Στο πλαίσιο αυτό θα είχε ιδιαίτερη σημασία να διερευνηθεί σε ειδική συνάντηση η αλλαγή της χρήσης εννοιών και οι επιπτώσεις οι οποίες δημιουργούνται από αυτήν την αλλαγή σε βάρος των ανθρώπων, που υφίστανται καταστάσεις φτώχειας, εκμετάλλευσης και κοινωνικού αποκλεισμού. Με άλλα λόγια πως περάσαμε από τις φτωχές και κοινωνικά αποκλεισμένες ομάδες στην υιοθέτηση του όρου ευάλωτες ομάδες; Ποιο το ιδεολογικό φορτίο των εννοιών; Ποιες πολιτικές επέβαλλαν την αλλαγή; Γιατί vulnerable social groups δηλαδή ευπαθείς κοινωνικές ομάδες Που επιμερίζονται οι πολιτικές ευθύνες; Πως διαμορφώνονται ευκαιρίες εκμετάλλευσης των ομάδων μέσα από τη διαχείριση της έννοιας ευάλωτος; Κατά πόσο διαμορφώνονται πατερναλιστικές πολιτικές διαχείρισης του διαιωνιζόμενου «προβλήματος των Ρομά», προκειμένου να κληθούν οι ειδικοί προς επίλυση; Μπορούμε να αναλογιστούμε αν προσβάλλεται η αξιοπρέπεια του «ανίκανου» ευάλωτου, όταν δεν θα δημιουργεί την ιστορία του και θα είναι αντικείμενο της; Στην πραγματικότητα αντικείμενο για προσπορισμό κερδών από δήθεν ειδικούς προγραμμάτων κάποιων κέντρων ή ΜΚΟ Ερωτήματα που τίθενται μόνο. Η προσπάθεια απάντησής τους ίσως αποτελέσει την έναρξη ουσιαστικών διαδικασιών ένταξης των Ρομά.
[1] Εφημερίδα των Συντακτών (11/3/2018): Αναπαράγεται η συνέντευξη του Ν. Τσόμσκι στην ισπανική εφημερίδα El Pais, στην οποία ο κορυφαίος γλωσσολόγος και διανοητής ασκεί κριτική στον τρόπο με τον οποίο παρουσιάζουν τις δηλώσεις του Τραμπ, προέδρου των ΗΠΑ, τα δίκτυα επικοινωνίας. Ταυτόχρονα ερμηνεύει την πολιτική του Τραμπ ως ακραία ρατσιστική: «Έχει συνειδητά και σκόπιμα απελευθερώσει ένα κύμα ρατσισμού, ξενοφοβίας και σεξισμού που ήταν σε αδράνεια, αλλά κανείς δεν είχε νομιμοποιήσει»… https://www.efsyn.gr/arthro/tha-eihe-ekplagei-akomi-kai-o-orgoyel
[2] Το γεγονός παρουσιάζεται ως ανταπόκριση από το αστυνομικό και δικαστικό ρεπορτάζ με τίτλο: Πόνταραν στο ΚΙΝΟ και η κλήρωση τους έκανε το χατίρι. Τα πράγματα όμως δεν κύλησαν όπως πίστευαν στη συνέχεια.
http://patrastimes.gr/%CE%B4%CF%85%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AE- %CE%B5%CE%BB%CE%BB%CE%AC%CE%B4%CE%B1/%CE%B7%CE%BB%CE%B5%CE%AF%CE%B1-%CE%BA%CE%AD%CF%81%CE%B4%CE%B9%CF%83%CE%B1%CE%BD-%CF%83%CF%84%CE%BF-%CE%BA%CE%B9%CE%BD%CE%BF-%CE%BC%CF%80%CF%81%CE%BF%CF%83%CF%84%CE%AC-%CF%83%CF%84%CE%BF%CF%85%CF%82/
[3] Ενδεικτικά μπορεί κάποιος/α να ανατρέξει για περισσότερα: Πασπάτη Α.Γ. Μελέτη περί των Τσιγγάνων και της γλώσσης αυτών. Εκάτη. Fraser Angus (1998). Οι Τσιγγάνοι. Σκαρβέλη Γιάννα, μετάφραση. Αθήνα. Οδυσσέας. Kenrick Donald, (1997). Από τις Ινδίες στη Μεσόγειο. Λάβδα Μαρία, μετάφραση. Αθήνα. Καστανιώτης. Λιεζουά Ζαν –Πιερ, (1999). Ρομά Τσιγγάνοι ταξιδευτές. Οι τσιγγάνοι της Ευρώπης. Σιπητάνου Αθηνά, μετάφραση. Αθήνα. Καστανιώτης.
[4] Α).Συστηματικές καταγραφές αποκλεισμών των Ρομά στην Ελλάδα έχουν ξεκινήσει από την δεκαετία του 1980. Το 1989 οργανώνεται το πρόγραμμα «Φτώχεια 3», που υλοποιήθηκε από το ΑΠΘ με υπεύθυνο καθηγητή το Γ Τσιάκαλο. Στο ίδιο πρόγραμμα είχαν σχεδιαστεί και είχαν υλοποιηθεί ταυτόχρονα παρεμβάσεις ένταξης των Ρομά και «καταπολέμησης» του κοινωνικού αποκλεισμού που βιώνουν. Στο ίδιο πρόγραμμα σχεδιάστηκαν και υλοποιήθηκαν εκπαιδευτικές παρεμβάσεις Το πρόγραμμα αποτελεί- είναι μια σημαντική πρόταση κοινωνικής και πολιτικής παρέμβασης Στη συνέχεια από τη δεκαετία του 1990 υπάρχουν και έχουν κατατεθεί πολλές προτάσεις περιγραφών του κοινωνικού αποκλεισμού και ρατσισμού εις βάρος των Ρομά καθώς και παρεμβάσεων. Τα περισσότερα προγράμματα αφορούσαν την εκπαίδευση όπως: Το πρόγραμμα Εκπαίδευσης Τσιγγανοπαίδων του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, το πρόγραμμα εκπαίδευσης Τσιγγανοπαίδων του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας ως το 2009 και το πρόγραμμα εκπαίδευσης παιδιών Ρομά από το 2011-2015 με δυο διαφορετικές προτάσεις από ΕΚΠΑ και το ΑΠΘ . Για το τελευταίο θα επανέλθω παρακάτω.
Β).Το 1995 οργανώνεται από την τότε Γεν.Γρ. Λαϊκής Επιμ. Διεθνές Συνέδριο με στόχο την καταγραφή της κατάστασης των Ρομά. Στο συνέδριο αποτυπώνονται τα υψηλά ποσοστά αναλφαβητισμού, οι διακρίσεις και οι ποικίλες μορφές ρατσισμού και αποκλεισμού που βιώνουν οι Ρομά. Για περισσότερα στα πρακτικά: Διεθνές Συμπόσιο (1996). Εκπαίδευση Τσιγγάνων. Ανάπτυξη Διδακτικού Υλικού. Αθήνα ΓΓΛΕ.
[5] Πολλές καταγραφές αυτού του είδους έχουν αναδειχθεί από το Ρλληνικο Παρατηρητήριο των Συμφωνιών του Ελσίνκι: Επίσημος ιστότοπος (cm.greekhelsinki.gr) και ο παλαιότερος (greekhelsinki.gr).
[6]Τσιάκαλος Γιώργος 2000. Οδηγός αντιρατσιστικής εκπαίδευσης. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. Τσιάκαλος Γιώργος 2008. Ελλάδα: ξενοφοβία των αδύναμων και ρατσισμός των ισχυρών. Στο: Macedo Donaldo, Gounari Panagiota (επιμ) Η παγκοσμιοποίηση του ρατσισμού. Αράπογλου Π (μετ). Θεσσαλονίκη: Επίκεντρο, 371-401.
[7] Οι πιο γνωστές είναι: α.) Η προσφυγή υπ’αριθ.59608/09 στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου του Ι Σανπάνη κατά του Ελληνικού. Κράτους. Το δικαστήριο δικαίωσε τον Ι Σαμπάνη με την απόφαση της11.12.2012. β) Είναι η προσφυγή υπ’ αριθ 7973/10 στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου του Λαβίδα και λοιποί κατά του Ελληνικού κράτους . το δικαστήριο και σε αυτην την περίπτωση δικαίωσε τον Λαβίδα. Και οι δυο περιπτώσεις αφορούσαν την εκπαίδευση των παιδιών Ρομά και την ένταξή τους στα κανονικά σχολεία.
[8] Για τη σημασία της διδασκαλίας της ελληνικής ως δεύτερης μιας και μητρική γλώσσα των Ρομά είναι η Ρομανή καθώς και οι διαδικασίες σχέσεων μέσα στο σχολείο ως παράγοντες αποκλεισμού και σχολικής αποτυχίας των παιδιών Ρομά υπάρχει πλούσια βιβλιογραφία. Ενδεικτικά εδώ: Κωστούλη Τριανταφυλλιά, Άγγελος Χατζηνικολάου (2011). Γλωσσική εκπαίδευση και διαλογικές πρακτικές γραμματισμού σε μικτές τάξεις.
http://peroma.web.auth.gr/peroma/sites/roma/files/files/2292015_01.pdf Κωστούλη Τριανταφυλλιά (2015). Γλωσσική εκπαίδευση και διαλογικές πρακτικές γραμματισμού σε μικτές τάξεις: προς έναν νέο γλωσσοδιδακτικό λόγο. Στο: Σ Μητακίδου (Επιμ) Ένταξη Ρομά-Διεθνής και Ελληνική εμπειρία. Το παρόν μιας διάρκειας.). Θεσσαλονίκη. ΑΠΘ (Ειδ.Λογ.Κονδ.Ερευνας). 107-128. Μητακίδου Σ. Τρέσσου Ε (2007). Να σου πω εγώ πως θα μάθουν γράμματα. Τσιγγάνες μιλούν για την εκπαίδευση των παιδιών τους. Αθήνα. Καλειδοσκόπιο. Για περισσότερα στα: 1. Κέντρο διαπολιτισμικής αγωγής του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (www.keda.uoa.gr) 2. το παρατηρητήριο Διαπολιτισμικής Εκπαίδευσης με έμφαση την εκπαίδευση μεταναστών και παλιννοστούντων http://www.diapolis.auth.gr 3 Το Πολύδρομου http://www.polydromo.gr και άλλα.
[9] Κοριτσάκι Θύμα απαγωγής από Ρομά στα Φάρσαλα με αυτές τις φράσεις παρουσιάζονταν το γεγονός http://www.enet.gr/?i=news.el.article&id=393032,https://www.news.gr/tag/mikrh-maria-roma, https://www.protothema.gr/greece/article/320974/epi-podos-oi-arhes-gia-tin-upothesi-tis-4hronis-sto-proskinio-i-upothesi-tou-apahtheda-ben-nidam/Το 2015 αθώωση των υποτιθέμενων απαγωγέων Ρομά http://www.naftemporiki.gr/story/1028740/athooi-oi-duo-roma-pou-eixan-katigorithei-arpagi-tis-mikris-marias
[10] Με τη λήξη του Διδακτικού έτους τον Ιούνιο του 2017 σε δημοτικό σχολείο του δήμου Αχαρνών (Μενίδι) δολοφονείται μαθητής από εξοστρακισμένη σφαίρα, όπως αποδεικνύεται. Σύντομα εντοπίζονται οι δράστες. Πρόκειται κατά την αστυνομία για της περιοχής. Μη Ρομά κάτοικοι της περιοχής οργανώνουν διαδηλώσεις σε συνεργασία με τον τοπικό δήμο εναντίον όλων των Ρομά της περιοχής με σύνθημα η εγκληματικότητα των Ρομά. Οι διαδηλώσεις συνοδεύονται από αντίστοιχα σχόλια σε τηλεοπτικές εκπομπές τύπο και μέσα κοινωνικής δικτύωσης. http://www.newsbomb.gr/ellada/news/story/799023/ektakto-epeisodia-sto-menidi-epesan-dakrygona-stin-poreia-gia-ton-nekro-mathiti, http://voria.gr/article/menidi-katiki-enantion-roma—anavrasmos-ke-episodia-to-vradi, και άλλα.
[11] Δαβακης Θ, Βουλευτής: Ανεκδιήγητη δήλωσή του σε ημερίδα στο Δημοτικό σχολείο της Παλαιοπαναγιάς της Σπάρτης(2 Μαρτίου 2018): «απαγορεύω σε γύφτους και αθίγγανους να με ψηφίζουν…όποιος με ψηφίζει από αυτήν την κοινότητα εγώ δεν τον αναγνωρίζω…» http://www.athensvoice.gr/politics/423511_anekdiigiti-dilosi-voyleyti-nd-th-davaki-gia-toys-roma-apagoreyo-se-gyftoys-ki
[12] Α). European Roma Rights Center (4.2003): Επιχειρήσεις καθαριότητας. Ο αποκλεισμός των Ρομά στην Ελλάδα έκθεση από κοινού με το Παρατηρητήριο των Συμφωνιών του Ελσίνκι. μεταφράστηκε στην Ελλάδα το 2004. Β) Το 1979 σε δυο εγκυκλίους του υπουργείου εσωτερικών ρυθμίζονται οι διαδικασίες απόδοσης Ελληνικής ιθαγένειας στου Ρομά της Ελλάδας: Β) Γ. Δ. Υπουργείο Εσωτερικών 69468/212/20.10.78, «Τακτοποίηση από απόψεως ιθαγενείας των διαβιούντων στην χώρα μας Αθιγγάνων» και 2 Εγκύκλιος Υπουργείου Εσωτερικών αριθ. 16701/12.3.79 «Περί εγγραφής των αδήλωτων Τσιγγάνων»), καθιστούν δυνατή την απόκτηση της Ελληνικής υπηκοότητας από τους Ρομά, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι αυτόματα λύθηκαν και όλα τα προβλήματά τους. Γ). Τα τελευταία 40 χρόνια και σε ευρωπαϊκό επίπεδο καταγράφεται συστηματικά το ενδιαφέρον ευρωπαϊκών θεσμών για την κοινωνική ‘ένταξη των Ρομά και την παραβίαση βασικών δικαιωμάτων , που τους αφορούν, Εδώ ενδεικτικά αναφέρω την πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής του Ιουλίου του 2008 με αντικείμενο τη βελτίωση της κατάστασης των κοινοτήτων Ρομά σε όλη την Ένωση. Στην κοινωνική ατζέντα της 2ας Ιουλίου 2008, η Επιτροπή παρουσίασε μια ανανεωμένη δέσμευση για καταπολέμηση των διακρίσεων γενικά και για ανάληψη δράσης με στόχο τη βελτίωση της κατάστασης των Ρομά πιο συγκεκριμένα. Το έγγραφο εργασίας που παρουσιάστηκε εξετάζει τα μέσα και τις πολιτικές που είναι διαθέσιμα σε επίπεδο ΕΕ (IP/08/1072, MEMO/08/462). Στο έγγραφο αυτό συνάγεται το συμπέρασμα ότι υπάρχει ισχυρό πλαίσιο νομοθετικών μέσων, οικονομικών μέσων και μέσων συντονισμού πολιτικών και ότι τα μέσα αυτά χρησιμοποιούνται ολοένα και περισσότερο, αλλά ότι εξακολουθούν να υπάρχουν μεγάλες διαφορές ως προς την υλοποίησή τους στα κράτη μέλη. Δράση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τους Ρομά: http://ec.europa.eu/social/main.jsp?catId=518&langId=en Πληροφορίες και πρόγραμμα της συνόδου:
http://ec.europa.eu/social/main.jsp?catId=88&langId=en&eventsId=105&furtherEvents=yes .
Επιπλέον την ίδια χρόνιά ήταν το έτος Διαπολιτισμικού διαλόγου: Ευρωπαϊκό Έτος Διαπολιτισμικού Διαλόγου: http://www.interculturaldialogue2008.eu. Βίντεο για την προάσπιση των Δικαιωμάτων των Ρομά στην ΕΕ: http://ec.europa.eu/avservices/video/video_prod_en.cfm?type=detail&prodid=6383
[13] Απόφαση Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Θεσσαλονίκης 2839/15.4.98.
[14] Μια απλή ανάγνωση των δράσεων πολλών ΜΚΟ, που λειτουργούν στην περιοχή της Θεσσαλονίκης θα δούμε την περιγραφή παρεμβάσεών τους και στον οικισμό.
[15] Το πρόγραμμα Εκπαίδευση παιδιών Ρομά από το 2011 έχει χωριστεί σε δυο διαφορετικές προτάσεις παρέμβασης. Μία υλοποιείται από το ΕΚΠΑ και η άλλη από το ΑΠΘ. Η πρόγραμμα Εκπαίδευσης Παιδιών Ρομά του ΠΤΔΕ/ΑΠΘ έχει υλοποιήσει μια σειρά από παρεμβάσεις σε καταυλισμούς Ρομά καθώς και σε σχολεία της Μακεδονίας και της Θράκης. Το πλούσιο σε δράσεις πρόγραμμα ανάμεσα στα άλλα έχει ολοκληρώσει την καταγραφή όλων των παιδιών και του πληθυσμού των καταυλισμών. Ταυτόχρονα με τους ειδικούς επιστήμονες έχει ολοκληρώσει στο διάστημα παρέμβασης την εγγραφή των παιδιών Ρομά στα Νηπιαγωγεία και στα Δημοτικά σχολεία. Επιπλέον με μια σειρά από εκπαιδευτικές δράσεις υποστηρίζει την εκπαιδευτική ένταξη των παιδιών. Για περισσότερα στο http://peroma.web.auth.gr Επιπλέον για την καταγραφή του πληθυσμού των Ρομά από το πρόγραμμα εκπαίδευσης Παιδιών Ρομά του ΑΠΘ στο Αγγελική-Βασιλική Σιδέρη (2015). Χαρτογράφηση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών οικισμών , καταυλισμών και σχολείων της υποχρεωτικής εκπαίδευσης. Καραγιάννη Γ (επιμ) . Ειδικός Λογαριασμός Κονδυλίων Έρευνας .ΚΕΔΕΑ/ ΑΠΘ.
[16] Ο πλούτος των δράσεων σε μικτές τάξεις με παιδιά Ρομά που υλοποιήθηκαν από το πρόγραμμα του ΑΠΘ στηρίζει το επιχείρημα για περισσότερα στο http://peroma.web.auth.gr Επιπλέον δυο βιβλία με κείμενα από τα ίδια τα παιδιά Ρομά, που εκδόθηκαν από το πρόγραμμα εκπαίδευσης παιδιών Ρομά του ΠΤΔΕ/ΑΠΘ, είναι δείγματα δημιουργικής γραφής και πολιτισμικού πλούτου για την εκπαιδευτική διαδικασία των σχολείων του Δενδροποτάμου. Γνωστή συνοικία της Θεσσαλονίκης , όπου κατοικούν Ρομά.: Άγγελος Χατζηνικολάου (2012). Με αφορμή….Το δικό μας μεγάλο βιβλίο ΠΤΔΕ/ΑΠΘ/ Πρόγραμμα Ρομά Ηλεκτρονική μορφή. http://peroma.web.auth.gr/peroma/sites/roma/books/OurBigBook/OurBigBook.html Άγγελος Χατζηνικολάου (2015). Λογισμικό Δημιουργικής γραφής. Τα παιδιά γράφουν ιστορίες. Κάθε μέρα μια ξεχωριστή μέρα για μας και τα παιδιά όλου του κόσμου. Μεγάλο Βιβλίο. Βιβλίο σε ηλεκτρονική μορφή. Κατατεθειμένο στο πρόγραμμα Εκπαίδευση παιδιών Ρομά του ΠΤΔΕ/ΑΠΘ. Υπουργείο πολιτισμού, παιδείας και θρησκευμάτων Ειδικ. Λογ. Κονδυλ. Ερευνας ΚΕΔΕΑ. ΑΠΘ 978-618-5185-04-6.
[17] Στην έκθεση που αφορά την εκπαίδευση των Ρομά ,η οποία περιγράφηκε από την ΓΓΛΕ, όπως παραπάνω στην υποσημείωση 4, καταγράφεται ο αναλφαβητισμός των Ρομά ,ο οποίος υπερβαίνει το 90% στο σύνολο του πληθυσμού.
Σοβαρά ζητήματα με τον αναλφαβητισμό λειτουργικό και οργανικό καθώς και με την εκπαίδευση των Ρομά καταγράφονται και στην έκθεση PROGRESS το 2009. Αφορά τα αποτελέσματα ενός προγράμματος ολιστικής παρέμβασης για Ρομά, που εφαρμόστηκε σε χώρες της ΕΕ στο οποίο καταγράφεται και η περίπτωση της Ελλάδας. Will Guy (2009). Ολοκληρωμένο Πρόγραμμα για την Κοινωνική Ένταξη των Ρομά. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΑΠΟ ΟΜΟΤΙΜΟΥΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΚΑΙ ΕΝΤΑΞΗ. Συγκεφαλαιωτικη Εκθεση. Ευρωπαϊκή Επιτροπής Γενική Διεύθυνση Απασχόλησης, Κοινωνικών Υποθέσεων και Ίσων Ευκαιριών. Οι Ομότιμοι αφορούν κράτη της νομισματικής ένωσης της ΕΕ που συμμετείχαν στο πρόγραμμα, όπως η Ελλάδα, η Γερμανία, η Γαλλία κ.α. Για περισσότερα http://ec.europa.eu/social/main.jsp?catId=327&langId=el και http://www.peer-review-social-inclusion.eu.
Επιπλέον στοιχεία για ζητήματα αποκλεισμών και διακρίσεων εις βάρος των Ρομά στο: Roma Alert (2012). Actions promoting health access and protection of Roma population/Roma Alert!
European Territorial Cooperation Programme: ΜΕΛΕΤΗ: ΑΝΑΛΥΣΗ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ
ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ Πακέτο Εργασίας 3, Δράση 3.1, Παραδοτέο 3.1.1 Ανακτήθηκε 27/08/2016 από το Συνήγορο του πολίτη. http://www.synigoros.gr/resources/rom-alert-meleth–2.pdf.
[18]Μανωλέδάκης Ι. (1997). Ανθρώπινη αξιοπρέπεια έννομο κοινωνικό αγαθό ή απόλυτο όριο στην άσκηση της εξουσίας. Στο Ι Μανωλεδάκης, C Pritwitz. (επιμ) Η ποινική προστασία της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Ελληνογερμανικό συμπόσιο (Θεσσαλονίκη 1995). Θεσσαλονίκη. Σακκουλας. 9-20.
[19] Τσιάκαλος Γ (1999). Ανθρώπινη αξιοπρέπεια κοινωνικός αποκλεισμός και εκπαίδευση στην Ευρώπη. Στο Γ Τσιάκαλος, ΕλΣπανού (εοιμ). Ανθρώπινη αξιοπρέπεια και κοινωνικός αποκλεισμός. Εκπαιδευτική πολιτική στην Ευρώπη. Εταιρεία Πολ. Προβλ Ν Πουλαντζάς. Συμβούλιο της Ευρώπης. Αθήνα . Ελλνικά Γράμματα. 49-68.
O Άγγελος Χατζηνικολάου είναι δάσκαλος στο 5ο διαπολιτισμικό Δημ. Σχολ. Μενεμένης (Δενδροπόταμος), δρ. ΠΤΔΕ/ΑΠΘ
Το κείμενο αποτελεί μέρος των πρακτικών σχετικού συνεδρίου του Ιδρύματος Καλλιόπης Κούφα της Νομικής σχολής του ΑΠΘ.
Νάσκου Περάκη, Παρασκευή, Γαϊτανίδης Νικόλαος, Κατσούλης Στέφανος (επιμ), Ευρωπαϊκές πολιτικές από και προς την προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων. (2018). Ιδρ. Καλλιόπης Κούφα. Αθήνα. Θεσσαλονίκη. Σακκουλα, σ.161-174.
