Της Άννας-Μαρίας Αρβανιτίδου
Η προσέγγιση του Ντανταϊστικού κινήματος είναι μια αρκετά δύσκολη υπόθεση μιας και δεν επρόκειτο για ένα απλό καλλιτεχνικό ρεύμα αλλά για μια νοοτροπία, μια στάση ζωής, μια χρόνια πάθηση που δηλητηρίαζε τον κόσμο μέσα από την τέχνη του. Η δυσπιστία και η σύγχυση που εξέφραζε απέναντι σε κάθε τι ορθολογιστικό και συστημικό αποτέλεσαν τη βάση του κινήματος που σε συνδυασμό με την τέχνη θα έφτανε στον απώτερο στόχο του: την ατομική ελευθερία σε μια εποχή πολιτικής, ηθικής και αισθητικής κρίσης μετακινώντας τα καλλιτεχνικά όρια. Σύμφωνα με τα λόγια του Marchel Duchamp «Νταντά είναι το μη- κομφορμιστικό πνεύμα που υπήρχε σε κάθε αιώνα, σε κάθε περίοδο από την κλασική εποχή που ο άνθρωπος είναι άνθρωπος.» αντιλαμβανόμαστε τη διαχρονικότητα του κινήματος και το αντιπαραβάλλουμε αισθητικά και πολιτικά με την συγκυρία που βιώνουμε.
Η πολιτική του ‘’επανάσταση’’ ξεκίνησε ουσιαστικά από το Βερολίνο, όπου με μια διακήρυξη υπογεγραμμένη από τους Raoul Haussmann και Richard Huelsenbeck ανήγγειλαν ότι σκοπός του κινήματος ήταν η διεθνής επαναστατική ένωση όλων των δημιουργικών και πνευματικών ανδρών και γυναικών στη βάση ενός ριζοσπαστικού κομμουνισμού. Ένα σύνολο κειμένων και εγγράφων υπέθαλπαν τη σύζευξη τέχνης και πολιτικής θρηνώντας ταυτόχρονα τις συνέπειες της πολιτικής στράτευσης. Οι ψευδείς και προκλητικές δηλώσεις τους καθώς και οι ανατρεπτικές τους ιδέες διαδίδονταν με μανιφέστα σε αντίθεση με την πολιτική τους δράση που φαίνονταν να συνεπάγεται δημόσια ευθύνη και ηθική στράτευση ενός είδους μη συμφιλιωμένους με την ίδια την ντανταϊστική διάθεση.
Στις δημόσιες ομιλίες τους και στις εξωφρενικά αλκοολικές νύχτες στο Καμπαρέ Βολταίρ οι Ντανταϊστές διέδιδαν τη σημασία της ελευθερίας και του διεθνισμού. Ο θορυβισμός που υποστήριζαν στο μανιφέστο τους από ήχους μηχανών (παραπέμπει και στο θορυβισμό των Φουτουριστών) ήταν απλά μια αίσθηση ειρωνείας και χιούμορ, που έδινε μια ανθρώπινη διάσταση στο κίνημα. Ιδεολογικά έφριτταν στην ιδέα του πολέμου, του σωβινισμού και της εξουσίας. Περιφρονούσαν την εξουσία σε όλους τους τομείς της ζωής εν ονόματι του ανθρώπου κι όχι μιας δύναμης. Σατίριζαν την εξουσία και τον καπιταλισμό σαν κάτι αφελές και σκοτεινό όπως τα μαγικά ενός επιτήδειου που παρασύρει ένα κοινό που είναι έτοιμο να παρασυρθεί από κάτι βαθύ, μεγαλοπρεπές και ανούσιο.
Έντονη ήταν η διακωμώδησή τους και για τις καθιερωμένες δομές της κοινωνίας όπως η παράδοση στην τέχνη, γεγονός που εφάρμοζαν σε κάθε έκθεσή τους και έργα κατά μόνας. Μοναδικός διαιτητής για τους Ντανταϊστές ήταν ο εαυτός τους γιατί έδειχναν ιδιαίτερη δυσπιστία για τους άλλους ανθρώπους. Πώς να εμπιστευτείς έναν ηθικό άνθρωπο που καλύπτεται από το πέπλο μιας εθνικής πολιτικής επεκτατισμού; Σαφώς και δε μιλάμε για μηδενιστικές τάσεις ενός αναρχισμού αυτό καθεαυτό αλλά για τον αντικατοπτρισμό μια εποχής που δεν έτρεφε καμιά εμπιστοσύνη στα παλιά δόγματα γιατί όλα οδηγούσαν με μαθηματική ακρίβεια στην αποτυχία.
Στόχος του κινήματος ήταν να συμφιλιωθεί ο άνθρωπος με την ελευθερία του και με τον φυσικό κόσμο. Για να το καταφέρει αυτό έπρεπε να σταθεί με επιθετικότητα και έχθρα απέναντι στη λογική και στην εγωπάθεια που εγκλώβιζαν και απομάκρυναν τον άνθρωπο από τη φυσική του κατάσταση και τον οδηγούσαν σε ιμπερεαλιστικές ιδεολογίες και πράξεις. Εφόσον ο στόχος είναι η κατάκτηση της ελευθερίας το σημαντικό βήμα θα πρέπει να είναι να βρεθεί ένα κίνητρο ώστε ό άνθρωπος να μην εκπέσει στην τυραννία του ηθικού και κοινωνικού συστήματος που του έχουν επιβάλλει δυνάμεις όπως ο καπιταλισμός, η και εξουσία που το μοναδικό τους αποτέλεσμα είναι ο πόλεμος και ο φασισμός.