Μέχρι τη σύνοδο του ΝΑΤΟ στη Μαδρίτη, η αγωνία γύρω από τα ελληνοτουρκικά ήταν μήπως ο Ερντογάν, σε συνέχεια των γνωστών πρόσφατων δηλώσεων, ζητήσει την αποστρατικοποίηση νησιών του Αιγαίου, σε αντάλλαγμα για να ξεμπλοκάρει την ένταξη Σουηδίας και Φινλανδίας στο ΝΑΤΟ.
Tελικά δεν συνέβη: η Τουρκία όχι μόνο απέφυγε να χρεωθεί το ρόλο του «ταραξία» στις σχέσεις με την Ελλάδα (ρόλο που της είχε αποδώσει κομψά, λίγο νωρίτερα, η Σύνοδος Κορυφής της ΕΕ), αλλά στη σύνοδο της Μαδρίτης η ίδια πιστώθηκε και την επικίνδυνη –εν μέσω πολέμου– διεύρυνση της Συμμαχίας προς τη βόρεια Ευρώπη. Κεφαλαιοποιώντας το παιχνίδι σε διπλό ταμπλό που παίζει στα ρωσο-ουκρανικά, ο Ερντογάν πήρε το πράσινο φως από τον Μπάιντεν για να αποκτήσει η Τουρκία μαχητικά F-16 («αρκεί να εγκρίνει το Κογκρέσο»), συν ένα «μνημόνιο συνεργασίας κατά της τρομοκρατίας», που αφήνει τους Κούρδους της Βόρειας Συρίας κυνικά στο έλεος του επιτιθέμενου τουρκικού στρατού.
Στην Ελλάδα, που με την εξέλιξη στα F-16 συνειδητοποίησε επώδυνα τα όρια των πανηγυρισμών για υπεροπλία στον αέρα λόγω Rafale, όλα αυτά μοιάζουν εντελώς δευτερεύοντα: το μείζον τώρα –για κυβέρνηση, κόμματα και ΜΜΕ–, είναι το πρόσφατο επεισόδιο στον ελληνοτουρκικό ανταγωνισμό που λέγεται #turkagean.
Τι έχει συμβεί
Τον Ιούλιο του 2021, η Τουρκία κατέθεσε αίτηση στο Γραφείο Πνευματικής Ιδιοκτησίας της ΕΕ (EUIPO), ζητώντας να κατοχυρωθεί η ονομασία “Turkaegean” (Τουρκικό Αιγαίο) ως «εμπορικό σήμα» (brand) της ως το 2031. Με την τελική έγκριση του αιτήματός της τον Δεκέμβρη του 2021, ξεκίνησε διεθνή καμπάνια διαφήμισης τουριστικών πακέτων στα τουρκικά παράλια του Αιγαίου (Σμύρνη, Αλικαρνασσό). Κι αυτό, σε μια περίοδο που, οικονομικά κατεστραμμένη η ίδια (ο πληθωρισμός ξεπέρασε τον Μάιο το 73% και η φτώχεια τσακίζει εκατομμύρια ανθρώπους), εναποθέτει ελπίδες για μια κάποια ανάταξη στη χρυσοφόρα κότα του τουρισμού – όπως ακριβώς και η Ελλάδα.
Ο τουρισμός στο Αιγαίο είναι από τα λιγότερο συζητημένα, αν και εντελώς προφανή, «κεφάλαια» του ελληνοτουρκικού ανταγωνισμού – και στον ανταγωνισμό αυτόν, κάθε όπλο μετράει. Ο αντιπρόεδρος της Κομισιόν Μαργαρίτης Σχοινάς «καταχέριασε», λοιπόν, με επιστολή του τον αρμόδιο Επίτροπο Εσωτερικής Αγοράς, που δεν αντιλήφθηκε τις «δυνητικά σοβαρές επιπτώσεις [του #turkagean] στα κυριαρχικά δικαιώματα ενός κράτους μέλους της ΕΕ – της Ελλάδας». Στο εσωτερικό, ο Γεωργιάδης τα ρίχνει στους υπηρεσιακούς παράγοντες του υπουργείου Ανάπτυξης, μαζί με τον Βορίδη ζητούν συγγνώμη, και για το θέμα έχει ήδη ξεκινήσει ΕΔΕ. Ποια είναι, όμως, η ουσία της υπόθεσης;
#turkagean και Αιγαίο-ελληνική λίμνη
Στο πώς συζητιέται το #turkagean στην Ελλάδα, φαίνεται να ξεχνιέται μια «λεπτομέρεια»: ότι το τουρκικό Αιγαίο …παραμένει τουρκικό. Με τον καθορισμό των ελληνικών χωρικών υδάτων (της «αιγιαλίτιδας ζώνης») στα 6 ναυτικά μίλια από τις ακτές –το 1936–, η Ελλάδα ασκεί κυριαρχία στο 43,5% του Αιγαίου, η Τουρκία στο 7,5%, ενώ το 49% του Αιγαίου αποτελούν διεθνή ύδατα. Η παραγνώριση αυτής της «λεπτομέρειας», στο όνομα απειλούμενων κυριαρχικών δικαιωμάτων (βλ. επιστολή Σχοινά), σημαίνει δύο πράγματα:
- -Καταρχάς, ότι στην Ελλάδα μπερδεύουμε ακόμα εθνική κυριαρχία και ελληνικά κυριαρχικά δικαιώματα στο Αιγαίο. Δεν πρόκειται για παιχνίδι με τις λέξεις: Η μεν κυριαρχία κάθε χώρας στο Αιγαίο υπόκειται σε περιορισμούς και για τις δύο χώρες (πώς να το κάνουμε, υπάρχει και τουρκικό Αιγαίο). Τα δε κυριαρχικά δικαιώματα κάθε χώρας δεν συνιστούν κυριαρχία: αφορούν δικαιώματα εκμετάλλευσης βυθού και υπεδάφους σε διεθνή ύδατα, πράγμα τελείως διαφορετικό από την εθνική κυριαρχία: ακριβώς γι’ αυτό, τα κυριαρχικά δικαιώματα καθορίζονται με διμερή συμφωνία. Εφόσον τέτοια συμφωνία δεν υπάρχει, όπως καλή ώρα, οι δύο χώρες πρέπει απλά να προσφύγουν σε διεθνές δικαστήριο. Η ασάφεια ευνοεί τη διαιώνιση του ανταγωνισμού και το κλίμα έντασης κάθε τόσο. Κι αυτό, με τη σειρά του, πυροδοτεί ατέλειωτους ανταγωνσιμούς για ακόμα πιο ακριβά εξοπλιστικά προγράμματα.
- -Το δεύτερο που σημαίνει η παραγνώριση της ύπαρξης και τουρκικού Αιγαίου είναι η αντιμετώπιση του Αιγαίου ως να ήταν ελληνική λίμνη. Τη λογική αυτή απηχεί η επίσημη ελληνική εθνική θέση περί δικαιώματος της Ελλάδας να επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα (την «αιγιαλίτιδα ζώνη», την κυριαρχία στη θάλασσα) στα 12 ναυτικά μίλια. Αν όμως αυτό το δικαίωμα ασκηθεί, θα σημάνει ελληνική κυριαρχία στο Αιγαίο κατά 71,5% (!), τουρκικό Αιγαίο 8,7% και μόλις 19% διεθνή ύδατα. Ακριβώς επειδή θα αναβάθμιζε την Ελλάδα σε «αστυνόμο του Αιγαίου», η ελληνική θέση για τα 12 ν.μ. θεωρείται αιτία πολέμου στην Τουρκία. Αντίθετα, η Ελλάδα δεν θεωρεί το ζήτημα παραδεκτή διαφορά με την Τουρκία που ως τέτοια πρέπει να συζητηθεί και να λυθεί: για την Ελλάδα, μόνη συζητήσιμη διαφορά με την Τουρκία θεωρείται η υφαλοκρηπίδα. Είναι όμως η πεποίθηση πως το Αιγαίο είναι όλο δικό αυτή που τελικά κάνει το #turkagean τόσο ανυπόφορο στην Ελλάδα.
Κλιμάκωση και από τις δύο πλευρές
Το #turkagean θυμίζει ότι ο ελληνοτουρκικός ανταγωνισμός δεν τροφοδοτείται από ευγενή ιδεώδη, αλλά από αξιώσεις τουριστικής εκμετάλλευσης, εξορυκτικών δικαιωμάτων και γεωπολιτικών συμφερόντων. Την ίδια στιγμή, εκ του αποτελέσματος, το #turkagean οξύνει ένα ήδη τεταμένο κλίμα στα ελληνοτουρκικά: Από τη μια ο Ερντογάν δηλώνει «διάλογος γιοκ» με την Ελλάδα, γιατί αυτή (όντως) καρφώνει την Τουρκία στα διεθνή φόρα για τη στάση της στα ρωσο-ουκρανικά, η δε τουρκική ηγεσία εντείνει τη ρητορική για αποστρατικοποίηση νησιών του Αιγαίου, θέτοντας ζητήματα εθνικής κυριαρχίας. Από την άλλη, η ελληνική κυβέρνηση προειδοποιεί για το αδιανόητο: «αν τουρκικές δυνάμεις εκμεταλλευθούν το τακτικό πλεονέκτημα που μπορεί να έχουν σε κάποιο σημείο του Αιγαίου, ώστε να επιφέρουν πλήγμα κατά Ελλήνων στρατιωτικών ή προσωπικού ασφαλείας, τότε οι Ένοπλες Δυνάμεις θα απαντήσουν άμεσα σε άλλο σημείο, διευρύνοντας αυτόματα το μέτωπο της σύγκρουσης» (Καθημερινή 26.6.2022).
Μπορεί στο κλίμα αυτό να υπάρξει λύση; Ή είναι μοιραίο ένα θερμό επεισόδιο άγνωστης έκτασης; Πριν απ’ όλα: τι ισχύει για την αποστρατικοποίηση;
Τι ισχύει με την αποστρατικοποίηση νησιών του Αιγαίου και πώς μπορούμε να αποφύγουμε θερμό επεισόδιο
Στο βιβλίο του Αιγαίο και Ανατολική Μεσόγειος (εκδ. Θεμέλιο 2020), ο διεθνολόγος Αλέξης Ηρακλείδης εξηγεί ότι:
- -Λήμνος και Σαμοθράκη διέπονται, σύμφωνα με την Τουρκία, από τη Σύμβαση της Λωζάνης για τα Στενά (1923), που προβλέπει αποστρατικοποίηση. Αντίθετα, σύμφωνα με την Ελλάδα, το θέμα του στρατού ρυθμίζει η Σύμβαση του Μοντραί (1936), που αντικατέστησε την προηγούμενη (άρα και τις προβλέψεις της Σύμβασης της Λωζάνης περί αποστρατικοποίησης). Για το θέμα της στρατιωτικοποίησης Λήμνου και Σαμοθράκης από την Ελλάδα, η Τουρκία θέτει το ζήτημα με διακοινώσεις προς την Αθήνα ήδη από το 1969.
- -Μυτιλήνη, Χίος, Σάμος και Ικαρία διέπονται από τη Συνθήκη Ειρήνης της Λωζάνης (1923). Για τα νησιά αυτά, οι διαμαρτυρίες της Τουρκίας για τη στρατικοποίηση διατυπώνονται από το 1969-70, απαντιούνταν όμως από την Ελλάδα με τρόπο που η Τουρκία θεωρούσε ικανοποιητικό.
- -Τα Δωδεκάνησα διέπονται από τη Συνθήκη Ειρήνης των Παρισίων, που προβλέπει ρητά αποστρατικοποίηση (Άρθρο 14, παρ. 2). Για το ελληνικό υπουργείο Εξωτερικών, α) η Συνθήκη αυτή απηχούσε τις πολιτικές σκοπιμότητες της Μόσχας εκείνη τη χρονική περίοδο, β) τα καθεστώτα αποστρατικοποίησης έχασαν το λόγο ύπαρξής τους με τη δημιουργία του ΝΑΤΟ και γ) η Τουρκία απειλεί την Ελλάδα με πόλεμο, άρα δεν μπορεί να περιμένει αυτή να μην έχει στρατό.
Για τον Ηρακλείδη, η λύση θα ήταν είτε τα πράγματα να μείνουν ως έχουν είτε μια αμοιβαία υποχώρηση: η μερική αποστρατικοποίηση όλων των νησιών, πλην ίσως της Λήμνου και της Σαμοθράκης –αν και όντως η νομική θέση της Ελλάδας εκεί είναι πιο ισχυρή–, με αντάλλαγμα την κατάργηση της 4ης Στρατιάς και του αποβατικού στόλου, απομάκρυνση των επιθετικών όπλων και Μέτρα Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης, που να υπονοούν ότι «οποιαδήποτε προσφυγή στην ένοπλη βία είναι εντελώς αδιανόητη» (σ. 130).
Αυτή είναι μια έλλογη θέση που θα μπορούσαν να υποστηρίζουν όλες οι εκδοχές της Αριστεράς, αν τουλάχιστον θεωρούν πιο σημαντική την ειρήνη από τις εθνικιστικές ψήφους ή την οικονομική εκμετάλλευση του Αιγαίου.
πηγή: rednblack.gr
