Ο όρος «σύμπλεγμα του αδέσποτου», αποδόθηκε από το θεατρικό συγγραφέα Νέλσον Ροντρίγκεζ για να περιγραφεί το αίσθημα κατωτερότητας που ένοιωσαν οι Βραζιλιάνοι μετά την ήττα με 2 – 1 στον τελικό του Μουντιάλ του 1950 από την Ουρουγουάη. Ο Μοιραίος Τελικός όπως αποκλήθηκε είχε στοιχειώσει την συλλογική συνείδηση μέχρι τις μέρες μας. Τα φαντάσματα που έψαχναν μια εθνική εξιλέωση πνίγηκαν τελικά στη λίμνη των δακρύων του Μπέλο Οριζόντε. Κι αν, όπως διηγούνται, για να εξιλεωθεί ο τερματοφύλακας Μπαρμπόζα ότι κάλεσε την ομάδα για να ψήσει κρέας πάνω στα κάρβουνα των ξύλινων δοκαριών του Μαρακανά, ο Χούλιο Σέζαρ άραγε τι θα κάνει για σβήσει τον διασυρμό;
Το ποδόσφαιρο, λένε, έχει τόση δύναμη γιατί ως παιχνίδι δίνει χαρά και σε αυτούς που παίζουν και στους θεατές του. Οι Βραζιλιάνοι μετέτρεψαν το ποδόσφαιρο σε ενσάρκωση του εθνικού πνεύματος, του έθνους – παιδιού που παρά την φτώχεια του μπορεί να χαίρεται ανεπιτήδευτα. Εκατοντάδες «αδέσποτοι» φτωχοδιάβολοι έβαλαν με περηφάνια στο λαιμό το χρυσό περιλαίμιο των συμβολαίων και περιέφεραν τις ικανότητές τους στο παγκόσμιο τσίρκο των μπίζνες. Το παιδί, λοιπόν, νόμιζε ότι ενηλικιώθηκε. Διακόσια εκατομμύρια άνθρωποι έβλεπαν τους οικονομικούς δείκτες να τους απογειώνουν σε μια από τις ανερχόμενες δυνάμεις της οικουμένης. Η χώρα του καφέ είχε για στέμμα της στραβοκάνικα πόδια που μοίραζαν χαρά στα γήπεδα όλου του κόσμου. Μοίρασαν τόση που φαίνεται ότι εξαντλήθηκαν τα αποθέματά της. Χθες πήγαν στην αποθήκη και δεν βρήκαν ψύχα. Η ενηλικίωση δεν ήρθε. Χθες δεν νίκησε η Γερμανία. Χθες διασύρθηκε η Βραζιλία. Το γεγονός, και όπως αυτό εξελίχθηκε, καταγράφεται ως ιστορικό γεγονός ακόμη και γι αυτούς που μισούν το ποδόσφαιρο.
Ο μυθιστοριογράφος Κάρλος Έιτορ Κόνι έλεγε για την ήττα του 1950 ότι «οι άνθρωποι που βγήκαν ζωντανοί από εκείνο το άκαρδο απομεσήμερο πίστευαν ότι δεν θα τα κατάφερναν ποτέ να νοιώσουν ευτυχία» κι ακόμη ότι «κάπως έτσι χτίζονται τα έθνη, με πόνο που πνίγει όλο τον λαό…». Και να που 64 χρόνια μετά μια νέα τραγωδία στήνει το τρόπαιό της στην καρδιά του έθνους της Χαράς. Ο ανθρωπολόγος Ρομπέρτο ντα Μάτα έγραψε ότι ο τελικός του 50 «ήταν η μέγιστη τραγωδία στην ιστορία της Βραζιλίας…»που αντισταθμίστηκε από «μια ακαταπόνητη προσπάθεια να επιρριφθούν ευθύνες για την ντροπιαστική ήττα». Είχαν κατηγορήσει μεταξύ άλλων τους μαύρους ποδοσφαιριστές. Ούτε τα κατορθώματα του Πελέ έβγαλαν από το μυαλό τους αυτή την ιδέα αφού γρήγορα τον αντικατέστησαν από τον «λευκό Πελέ» Ζίκο. Κι αν από το ‘50 έπρεπε να περάσουν δεκαετίες για να αγωνιστούν ξανά μαύροι στη Σελεσάο, στο πρόσφατο μουντιάλ, όπως παρατήρησε ο βρετανικός Γκάρντιαν, οι μαύροι απείχαν από τις κερκίδες των γηπέδων όχι γιατί τους απαγορευόταν η είσοδος αλλά γιατί είναι το 50% των φτωχών που παρακολουθούσε το Μουντιάλ από τις πλατείες. Παρά ταύτα ακόμη και ποδοσφαιριστές όπως ο Νειμάρ αρνήθηκαν με δηλώσεις τους το νέγρικο αίμα που κυλάει στις φλέβες τους.
Η ανάδυση της λευκής Βραζιλίας δεν ήρθε ποτέ. Είναι που κανενός το μυαλό δεν μπορούσε να διανοηθεί ότι θα συνέβαινε ποτέ αυτό που όλος ο κόσμος είδε. Το «Ζαχαρόψωμο» ο εντυπωσιακός βράχος στο Ρίο έλιωσε χθες το βράδυ από έναν Αμαζόνιο δακρύων λευκών θεατών στις κερκίδες του Εστάντιο Μινεϊράο και μαύρων στις πλατείες και τις φαβέλες. Οι Τροπικοί σαρώθηκαν σε ενενήντα λεπτά από γερμανικές μπουλνόζες. Ούτε η καζούρα που κάνουν οι Αργεντίνοι έχει καμμιά σημασία, ούτε οι τίτλοι στον παγκόσμιο τύπο που περιγράφουν το Κίτρινο Βατερλώ.
Μπορεί, πάλι , ετούτη η καταστροφή να κάνει καλό στην Βραζιλιάνικη δημοκρατία. Το έθνος της χαράς δεν χρειάζεται πια δακρυγόνα για να ανακαλύπτει το κλάμα. Τώρα μπορούν να ξαναδούν τον εαυτό τους χωρίς βιτρίνες και ψευδαισθήσεις: το κίνημα Άστεγων Εργαζομένων, το κίνημα Passe Livre (Δωρεάν Μετακινήσεις), από το οποίο ξεκίνησε το μεγάλο κίνημα διαμαρτυρίας του περασμένου Ιουνίου, τους εκπαιδευτικούς που απεργούσαν για δύο ολόκληρους μήνες διαδηλώνοντας με το σύνθημα «Ενας δάσκαλος αξίζει περισσότερο από τον Νεϊμάρ». Η χαρά είναι πρώτα αληθινά Αδέσποτη, δεν μπορεί να υπάρχει με λουρί στο λαιμό.
Μπορεί, επίσης, όσοι μέχρι σήμερα δήλωναν φανατικοί να πουν ότι δεν έχουν πια ανάγκη από το βραζιλιάνικο ποδόσφαιρο αλλά από την βραζιλιάνικη κουλτούρα όπως την περιέγραφε σε δηλώσεις του λίγο πριν πεθάνει ο Σώκρατες, σπουδαίος ποδοσφαιριστής, παγκόμιος πρωταθλητής και ιδρυτής της Δημοκρατίας της Κορίνθιανς: «Η βραζιλιάνικη κουλτούρα -αυτό το μείγμα φυλών, αυτός ο τρόπος να βλέπεις τον κόσμο και την ζωή- αποτελεί ίσως τον σπουδαιότερο φυσικό μας πόρο. Επειδή πρόκειται για κουλτούρα ευτυχίας, δεν βασίζεται στις διακρίσεις, είναι ελεύθερη… και γι αυτό είμαι τόσο βαθιά ερωτευμένος με την Βραζιλία».
* Ο δημοσιογράφος του ρ/σ “Στο Κόκκινο 93,4” Απόστολος Λυκεσάς αρθρογραφεί καθημερινά στο alterthess.gr. Ακούστε ζωντανά στο “Κόκκινο 93,4” την εκπομπή “Ορθά- Κοφτά” με τον Απόστολο Λυκεσά Δευτέρα- Παρασκευή 11:00- 12:00.