Αδυναμία της βούλησης, δύναμη της φιλανθρωπίας: μια αθεϊστική άποψη για το φιλοσοφικό μάθημα του Φραγκίσκου
Αλοίμονο, αλοίμονο,
πόσο δεινή ‘ναι η γνώση,
όταν / Δεν ωφελεί όποιον την έχει
Σοφοκλής, Οιδίπους Τύραννος
κοράκια και περιστέρια
Στις 26 Ιανουαρίου 2014, ο Φραγκίσκος μόλις είχε ανέβει στον θρόνο του Πέτρου, αφού ένας άλλος Πάπας είχε υποκύψει στις ανεξέλεγκτες δυνάμεις του χάους και στην ανίκητη αδυναμία της κατάθλιψης, όπως είχε αφηγηθεί, χρόνια πριν, ο ιδιοφυής Νάνι Μορέτι.
Εκείνη την ημέρα ο Πάπας εμφανίστηκε με δύο παιδιά στο παράθυρο του Αγίου Πέτρου. Οι κάμερες ήταν στραμμένες πάνω τους.
Ενώ ο Πάπας χάϊδευε τα κεφάλια των παιδιών, αυτά απελευθέρωσαν δύο άσπρα περιστέρια στον αέρα. Αλλά τότε ένα μαύρο κοράκι εμφανίστηκε από τα αριστερά και κυνήγησε το καημένο το περιστέρι για λίγο καθώς αυτό προσπαθούσε να ξεφύγει. Έπειτα το άρπαξε, το έσυρε μακριά και το καταβρόχθισε.
Δεν ξέρω αν εκείνο το βράδυ του Ιανουαρίου του 2014 ο Φραγκίσκος συγκέντρωσε τους ιεροσκόπους του για να ερμηνεύσουν εκείνο το σημάδι. Ίσως όχι, επειδή ο άγιος δεν ισχυρίζεται ότι ερμηνεύει τα αινίγματα. Αποδέχεται την ετυμηγορία χωρίς να απαιτεί να την καταλαβαίνει.
Αλλά στους ποιητές επιτρέπεται αυτό που απαγορεύεται στους αγίους. Οι ποιητές αντλούν νόημα από σημάδια που δεν έχουν κανένα νόημα, σαν το άπειρο δίκτυο της ύπαρξης να συγκρατείται από ένα συμβολικό σχέδιο – το οποίο, όμως, δεν υφίσταται.
Ο συμβολισμός που μπορεί να διαβάσει ο ποιητής σε εκείνο το γεγονός είναι ανησυχητικός: το κακό αναδύεται από τα βάθη του χάους και χρωματίζει με αθώο αίμα τον ουρανό του αιώνα. Η αγριότητα ξεσπά και πάλι στην ιστορία του κόσμου.
Η αδυναμία του Θεού
Από τον Φραγκίσκο προέρχεται ένα πολιτικό μάθημα: η μάχη του Χριστού δίνεται στο όνομα της φιλανθρωπίας, του ευτυχούς και επώδυνου μοιράσματος της ανθρώπινης εμπειρίας. Όχι στο όνομα του δόγματος, της βεβαιότητας, αλλά στο όνομα της ευθραυστότητας και της φροντίδας.
Αλλά από τα λόγια και τις πράξεις του Φραγκίσκου εγώ αντλώ επίσης ένα φιλοσοφικό μάθημα για τη θεϊκή αδυναμία.
Στο κήρυγμά του τον Μάρτιο του 2020, ενώ γύρω από την άδεια πλατεία δεν υπήρχε τίποτα άλλο παρά η νύχτα, ο Φραγκίσκος είπε ότι ο Θεός δεν τιμωρεί τα παιδιά του, είπε ότι ο ιός δεν είναι θεϊκή τιμωρία. Δεν είναι το θέλημα του Θεού που εκδηλώνεται στο κακό, είπε τότε. Επομένως, η θεία θέληση δεν μπορεί να κάνει τα πάντα.
Ο ιός που σπέρνει τον θάνατο είναι η πολυπλοκότητα του χάους που υπερβαίνει την ικανότητά μας να κατανοήσουμε, να κυβερνήσουμε και να θεραπεύσουμε.
Οι δυνάμεις του κακού δεν είναι τίποτα άλλο παρά “εκπορεύσεις του χάους”, κάθε φορά που το χάος ξεπερνά τη δύναμη της αγάπης, του νοήματος και της λογικής μας. Οι δυνάμεις του κακού πηγάζουν από την τυραννία της ανθρώπινης βούλησης, η οποία είναι ανίκανη να κατανοήσει και να αποδεχτεί τα όρια της δύναμής της και είναι αποφασισμένη να υποτάξει το χάος με την αγριότητα και το δόγμα.
Στη συνέντευξη με τον Antonio Spadaro που δημοσιεύτηκε στην Civiltà Cattolica τον Οκτώβριο του 2013, ο Bergoglio είπε ότι η Εκκλησία είναι ένα νοσοκομείο εκστρατείας: η φιλανθρωπία είναι η αλληλέγγυα συμμετοχή στην αδυναμία.
Από τότε, ο προφήτης Πάπας είχε αντιληφθεί ότι το θέλημα του Θεού δεν μπορούσε να εμποδίσει τον πόλεμο να επιστρέψει στον κόσμο για να αντικαταστήσει τη γλώσσα.
……………………………………………………………………………………………………….
ένα ποίημα της Maria Zambrano*
Ας ηρεμήσουν όλα σαν λάμπα πετρελαίου
Όπως η θάλασσα όταν χαμογελάει,
Όπως το πρόσωπό σου όταν ξαφνικά ξεχνάς.
Ξέχνα, γιατί εγώ τα έχω ήδη ξεχάσει όλα. Δεν ξέρω τίποτα.
Δεν ξέρω τίποτα για σένα,
Δεν ξέρω τίποτα για τη σκιά σου, κίτρινος
σπόρος του δέντρου της λήθης.
Και όλα θα ξαναγίνουν όπως πριν.
Πριν, όταν ούτε εσύ ούτε εγώ είχαμε γεννηθεί.
Αλλά γεννηθήκαμε; Ή ίσως όχι,
Ίσως όχι ακόμα.
Τίποτα, ακόμα τίποτα. Ποτέ τίποτα.
Είμαστε παρουσία χωρίς σκέψη.
Χείλη χωρίς αναστεναγμούς, θάλασσα χωρίς ορίζοντες,
Σαν λάμπα πετρελαίου, η λήθη έχει εξαπλωθεί.
(Mia Zambrano, Poemas, Sevilla, 2018)
*Η Μαρία Θαμπράνο Αλαρκόν (María Zambrano Alarcón, Μάλαγα, 22 Απριλίου 1904 – Μαδρίτη, 6 Φεβρουαρίου 1991) υπήρξε φιλόσοφος και δοκιμιογράφος. Ανήκει στον κύκλο των σημαντικότερων στοχαστών που ανέδειξε η Ισπανία του 20ού αιώνα. Δίδαξε φιλοσοφία στην πατρίδα της και, μετά την επιβολή του φρανκικού καθεστώτος, στο Μεξικό, την Κούβα και το Πουέρτο Ρίκο. Πέρασε τα περισσότερα χρόνια της ζωής της στην εξορία.
Πηγή:francoberardi.substack.com
