Οι φορείς που προσήλθαν στην Βουλή για τη διαδικασία της ακρόασης ανέδειξαν πολλές πτυχές του νομοσχεδίου του υπουργείου Δικαιοσύνης για τις φυλακές και είπαν τι χρειάζεται να γίνει άμεσα με το σωφρονιστικό σύστημα. Κι είναι σημαντικό πως, αν όχι όλοι, οι περισσότεροι τάχθηκαν υπέρ του νομοσχεδίου: ανέδειξαν την αναγκαιότητά του και επεσήμαναν ότι κινείται σε θετική κατεύθυνση ως προς το μείζον: την αποσυμφόρηση των φυλακών, την αντιμετώπιση δηλαδή των συνθηκών του υπερπληθυσμού. Αυτή είναι η βάση πάνω στην οποία μπορεί να στηριχθεί μια παραπέρα δομική παρέμβαση για τον εξανθρωπισμό των συνθηκών – και την παρέμβαση αυτή την αναμένουμε. Όμως η αποσυμφόρηση αποτελεί βασική προϋπόθεση για να επικρατήσουν από σήμερα πιο ανθρώπινες συνθήκες στις φυλακές.
Προχωρώ στη συζήτηση επί των άρθρων του νομοσχεδίου:
Κατάργηση των φυλακών τύπου Γ
Πάγια θέση του ΣΥΡΙΖΑ είναι ότι οι φυλακές τύπου Γ΄ δεν έχουν σχέση με την ασφάλεια, αλλά με την εξόντωση των ανθρώπων μέσα σε αυτές. Είναι ένας απάνθρωπος και μη αναλογικός τρόπος έκτισης της ποινής. Όταν συζητήσαμε στην προηγούμενη περίοδο για τις φυλακές τύπου Γ΄, όλοι οι φορείς, οι οργανώσεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα, οι ομοσπονδίες σωφρονιστικών, δεκάδες ποινικολόγοι και εγκληματολόγοι, και μάλιστα με δημόσια παρέμβαση 41 ακαδημαϊκών, απέρριψαν το νομοσχέδιο για τις φυλακές τύπου Γ΄, κρίνοντάς το αντισυνταγματικό, και επισημαίνοντας ότι οι φυλακές αυτές ωθούν προς την εξόντωση των ανθρώπων, δεν έχουν δηλαδή σχέση με την ασφάλεια. Παρόλα αυτά, η τότε κυβέρνηση είχε προχωρήσει στο νόμο. Εμείς σήμερα τον καταργούμε.
Σε σχέση με τις φυλακές αυτές έχει δημιουργηθεί το ερώτημα: τι ισχύει στην Ευρώπη;
Εάν θέλουμε πράγματι να παρακολουθήσουμε τι γίνεται στην Ευρώπη, θα πρέπει καταρχήν να δούμε τα πρόστιμα που έχουμε από την Ευρώπη. Συγκεκριμένα, 2 εκατ. ευρώ από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, 191 εκκρεμείς υποθέσεις στο Στρασβούργο, καθώς και τις Εκθέσεις της Επιτροπής Πρόληψης των Βασανιστηρίων (CPT). Αυτά έρχονται από την Ευρώπη και με βάση αυτά πρέπει να παρέμβουμε για να αλλάξουμε τις συνθήκες.
Επιπλέον, οι διεθνείς οργανισμοί που καταγράφουν την εμπειρία από τις φυλακές τύπου Γ΄, όπου αυτές έχουν εφαρμοστεί, τονίζουν ότι έχουν αυξηθεί οι περιπτώσεις υποτροπής, τα κρούσματα διαφθοράς, η ακραία βία. Και λένε ότι η λειτουργία των φυλακών αυτών, από τη μια οδηγεί σε αυτοκτονίες, από την άλλη καταρρακώνει τις συμβάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Καθώς πολύς λόγος γίνεται για ασφάλεια, με το παρόν σχέδιο νόμου τιμωρούνται αυστηρά κακουργήματα ή πλημμελήματα που τελούνται με δόλο μέσα στη φυλακή. Δεν εξοντώνονται όμως οι κρατούμενοι.
Λιγότερη φυλακή για τους ανήλικους
Προχωρώ στο άρθρο 2, όπου όλοι φορείς σε αυτό το άρθρο τάχθηκαν «υπέρ». Κατ’ αρχάς σε ό,τι αφορά τη μέριμνα για τους ανηλίκους. Το νομοσχέδιο εναρμονίζεται με τη Διεθνή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού. Απαντά δε σε ένα κρίσιμο ερώτημα: Θέλουμε ποινές για τις ποινές; Δηλαδή, θέλουμε περισσότερη φυλακή που θα οδηγήσει στο μέλλον τα ανήλικα πίσω στη φυλακή; Όχι. Θέλουμε έναν άλλο τρόπο να στηρίξουμε τον ανήλικο, αντί να τον στιγματίζουμε – κι αντί να προεκτείνουμε τον φαύλο κύκλο της εγκληματοποίησης που καταλήγει με μαθηματική ακρίβεια στη φυλακή. Το νομοσχέδιο, λοιπόν, επεκτείνει το ακαταλόγιστο για τους ανηλίκους από τα 13 στα 15 έτη και αντικαθιστά την ποινή με αναμορφωτικά μέτρα. Εάν, όμως, ένας ανήλικος τελέσει ένα νέο αδίκημα, δηλαδή κακούργημα με βία, το μέτρο μπορεί να αντικατασταθεί με περιορισμό σε ειδικό κατάστημα κράτησης. Είναι βέβαια σωστό ότι θα πρέπει να φροντίσουμε να έχουμε κονδύλια για τις δομές. Αυτό το αναφέρει και το Υπουργείο και είναι πολύ καίριο ζήτημα. Αλλά σήμερα γίνεται η αρχή για να αλλάξει συνολικά η κατεύθυνση.
Δεν θέλουμε οι υπερήλικοι να πεθαίνουν μέσα στη φυλακή
Με το άρθρο 2, επίσης, τερματίζεται η κράτηση των υπερηλίκων, οι οποίοι θα είναι σε κατ’ οίκον περιορισμό μετά το 70ό έτος της ηλικίας τους. Δεν θέλουμε να πεθαίνουν οι άνθρωποι μέσα στις φυλακές, ούτε θεωρούμε ότι διασφαλίζεται έτσι η ασφάλεια, με τους υπερήλικες που συναντάμε σήμερα στα κελιά ή το νοσοκομείο των φυλακών σε άθλια κατάσταση. Με το ίδιο σκεπτικό, χορηγείται απόλυση υπό όρους και σε καταδίκους με 67% αναπηρία και πάνω, ή και με 50% αναπηρία, σε περίπτωση που δεν μπορούν να αυτοεξυπηρετηθούν. Έχουμε δει πολλές φορές, ανάπηρους, που δεν μπορούν να αυτοεξυπηρετηθούν. Δεν μπορεί ένας άνθρωπος να συνεχίζει να βρίσκεται έγκλειστος στην κατάσταση αυτή.
Για τους ασθενείς και τους βαριά ανάπηρους
Για τις διατάξεις που αφορούν ασθενείς και αναπήρους οφείλουμε να μιλήσουμε γενικά και όχι να επικεντρωθούμε σε συγκεκριμένα πρόσωπα – και αυτό ακριβώς γίνεται με το σχέδιο νόμου, που θέτει ως γνώμονα κριτήρια αντικειμενικά, τα οποία σταθμίζει με νηφαλιότητα και τρόπο γενικό και αφηρημένο, όπως λέει το Σύνταγμα. Τα αντικειμενικά αυτά κριτήρια είναι το μέγεθος της βλάβης της υγείας και το ύψος της ποινής που έχει επιβληθεί. Δεν υπάρχουν φωτογραφικές διατάξεις.
Για την εξακρίβωση της γνησιότητας των εγγράφων που αποδεικνύουν την αναπηρία αποφαίνεται το Συμβούλιο Εφετών. Ο κατάδικος θα μένει 10 χρόνια στη φυλακή και θα εκτίει το υπόλοιπο της ποινής του σε περιορισμό κατ’ οίκον. Ο άνθρωπος αυτός θα έπρεπε να νοσηλεύεται σε ένα καλό νοσοκομείο. Όμως το νοσοκομείο των φυλακών είναι ένα κολαστήριο. Δεν μπορούμε να συνεχίζουμε να κρατάμε ανθρώπους υπό αυτές τις συνθήκες.
Για τους καταχρηστικά «φιλοξενούμενους»
Το άρθρο 2 αναφέρεται, επίσης, στον τερματισμό της εξωφρενικής κράτησης των «φιλοξενούμενων», δηλαδή αλλοδαπών που έχουν εκτίσει την ποινή τους, και καθώς δεν μπορούν να απελαθούν, συνεχίζουν να κρατούνται. Σύμφωνα με τον προηγούμενο νόμο, οι άνθρωποι αυτοί θα μπορούσαν να κρατούνται μέχρι και 18 μήνες. Με το πέρας του τριμήνου, όμως, εάν η απέλασή τους δεν είναι εφικτή, ο κρατούμενος αφήνεται ελεύθερος με αναστολή.
Για τους προσωρινά κρατούμενους
Έρχομαι τώρα στο άρθρο 3. Η Ελλάδα έχει 2.500 προσωρινούς κρατούμενους και είναι η χώρα με το μεγαλύτερο χρόνο προσωρινής κράτησης. Το άρθρο αυτό, λοιπόν, παρεμβαίνει υπέρ των προσωρινά κρατουμένων αναπήρων και ανηλίκων, στη λογική της επιεικέστερης αντιμετώπισης.
Θεραπεία, όχι φυλακή, για τους εξαρτημένους
Στο άρθρο 4: Το 2013, ο ΣΥΡΙΖΑ είχε ψηφίσει το νόμο Ρουπακιώτη, περί ναρκωτικών, στηρίζοντας τη μετάβαση, από τη λογική της καταστολής, στην λογική της πρόληψης και της θεραπείας. Όμως το μέτρο αυτό δεν εφαρμόστηκε όπως θα έπρεπε και έμεινε μετέωρο. Με το νομοσχέδιο δίνεται η δυνατότητα για μια πιο αποτελεσματική εφαρμογή εκείνου του νόμου, που αφορά τα προγράμματα απεξάρτησης μέσα σε θεραπευτικό κατάστημα ή και εκτός.
Στο άρθρο 5, και στη λογική της λιγότερης φυλακής, ρυθμίζεται η τοποθέτηση ανηλίκων στο Ίδρυμα Αγωγής, ως αναμορφωτικό μέτρο. Πρέπει, όμως, να λάβουμε σοβαρά υπόψη όσα ακούστηκαν από την εκπρόσωπο των Επιμελητών Ανηλίκων όσο και από την εκπρόσωπο της Πρωτοβουλίας για τα Δικαιώματα των Κρατουμένων για την κατάσταση στο Ίδρυμα Αγωγής Βόλου.
Έκτακτα μέτρα αποσυμφόρησης
Έρχομαι, τώρα στο άρθρο 6, που αφορά στα μέτρα αποσυμφόρησης που θα ισχύσουν για ένα χρόνο μετά τη δημοσίευση του νόμου. Ο υπερπληθυσμός έχει δημιουργήσει συνθήκες απάνθρωπης και εξευτελιστικής μεταχείρισης. Για το λόγο αυτό έχουμε αυτά τα υπέρογκα πρόστιμα και τις καταδίκες για τη χώρα μας. Από το 2005 και μετά, σχεδόν κάθε χρόνο επιχειρείται μια νομοθετική απόπειρα στην κατεύθυνση της αποσυμφόρησης. Αυτό λοιπόν γίνεται και εδώ, σε αντίθεση με την κινδυνολογία από διάφορες πτέρυγες. Και γίνεται με στάθμιση ζητημάτων ασφάλειας και προσωπικότητας, ώστε, όπου χρειάζεται, να μπαίνουν περιοριστικοί όροι.
Στο άρθρο 7, έχουμε ανεκτέλεστες ποινές μέχρι 5 ετών, που μετατρέπονται σε χρηματικές, έξι μήνες μετά τη δημοσίευση του νόμου, ενώ οι μεταβατικές διατάξεις του άρθρου 8 κινούνται στο ίδιο μήκος των παρεμβάσεων που προανέφερα. Στο άρθρο 9 θεσπίζεται εξουσιοδοτική διάταξη για την ίδρυση Κέντρων Ανοιχτής ή Ημιελεύθερης Διαβίωσης, ενώ στο άρθρο 10 προβλέπεται η πρόσληψη αναγκαίου προσωπικού, όχι μόνο φυλακτικού, αλλά και προσωπικού για κοινωνική και ψυχολογική υποστήριξη.
***
Στο υπό συζήτηση νομοσχέδιο, ο ΣΥΡΙΖΑ καταθέτει δύο τροπολογίες:
Γιατί πρέπει να καταργηθεί ο κουκουλονόμος
Η πρώτη αφορά στην κατάργηση των άρθρων 25 και 27 του ν. 3772/2009, του γνωστού «κουκουλονόμου». Είναι ένας απαράδεκτος νόμος, ο οποίος ήρθε μετά τον Δεκέμβριο του 2008 και τα γεγονότα μετά τη δολοφονία του Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου. Στο νόμο αυτό ποινικοποιείται η ίδια η «κουκούλα», όχι η τέλεση αδικήματος με κάλυψη χαρακτηριστικών. Θυμίζω ότι το ΠΑ.ΣΟ.Κ., ως Αντιπολίτευση τότε, είχε αντιδράσει στην ψήφιση του νομοσχεδίου, και ο κ. Καστανίδης, μετέπειτα Υπουργός Δικαιοσύνης, είχε συστήσει νομοπαρασκευαστική Επιτροπή, προτείνοντας την κατάργηση των διατάξεων του «κουκουλονόμου». Πριν από τις εκλογές είχε γίνει μια παρουσίαση των θέσεων όλων των κομμάτων, που πρότειναν την κατάργηση αυτού του νόμου.
Η ποινικοποίηση της κάλυψης χαρακτηριστικών είναι το αντίστοιχο της ποινικοποίησης των γαντιών, επειδή στις ληστείες είθισται να φορούν γάντια. Στη διάταξη που ίσχυε πριν τον «κουκουλονόμο», μπορούσε ένας δικαστής να κρίνει, ως μόνος αρμόδιος, εάν οι συνθήκες κατά τις οποίες τελέστηκε το αδίκημα αξίζουν μεγαλύτερη ποινή. Η Ένωση Ποινικολόγων είχε τότε κάνει δηλώσεις εναντίον του «κουκουλονόμου», ενώ 64 δικηγορικοί Σύλλογοι είχαν ταχθεί εναντίον του.
Εγγυήσεις στη λήψη DNA για δικαστική χρήση
Η δεύτερη τροπολογία αφορά τροποποίηση του άρθρου 200Α του Κώδικα της Ποινικής Δικονομίας και έχει να κάνει με την λήψη του DNA για δικαστική χρήση. Με την τροπολογία που καταθέτουμε δεν καταργείται η λήψη του DNA για την ταυτοποίηση του δράστη. Μπαίνουν, όμως, οι απαραίτητες εγγυήσεις για τη λήψη του γενετικού υλικού κατά την ποινική διαδικασία. Τη λήψη του DNA θα τη ζητάει ο εισαγγελέας ή ο ανακριτής, για να περιβάλλεται με δικαστικές εγγυήσεις και να μην γίνεται μόνο με την πρωτοβουλία των Διωκτικών Αρχών. Δεν μπορεί να γίνεται χρήση βίας, κάτι που σημαίνει ότι ο κατηγορούμενος μπορεί να αρνηθεί, όπως μπορεί εξάλλου να αρνηθεί και τη λήψη αποτυπωμάτων.
Θεωρούμε ότι η άσκηση βίας για να ληφθεί DNA είναι βασανισμός, που προσβάλλει το σκληρό πυρήνα της αξιοπρέπειας του ανθρώπου. Επίσης, προτείνουμε το διορισμό τεχνικού συμβούλου, που άλλωστε προβλέπεται ήδη στην ισχύουσα διάταξη – η δική μας πρόταση είναι ο σύμβουλος να είναι παρών από την πρώτη φάση. Η διάταξη που τροποποιούμε, τέλος, όπως ισχύει σήμερα περιλαμβάνει τα κακουργήματα και τα πλημμελήματα. Κάτι τέτοιο, ωστόσο, είναι δυσανάλογο με την αρχή της αναλογικότητας, όπως την προβλέπει το άρθρο 25 του Συντάγματος. Είναι απαραίτητο, λοιπόν, να γίνει εξειδίκευση των εγκλημάτων για τα οποία λαμβάνεται DNA, δηλαδή να πρόκειται για κακουργήματα και πλημμελήματα που διαπράττονται με χρήσης βίας ή κατά της γενετήσιας ελευθερίας.
Η τροπολογία εναρμονίζεται με τα άρθρα 2, 5 και 7 παρ. 2 του Συντάγματος, την Ευρωπαϊκή Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, το άρθρο 2 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, καθώς και την ειδική σύσταση του Συμβουλίου της Ευρώπης για την χρήση ανάλυσης DNA στο πλαίσιο της ποινικής διαδικασίας. Σε ό,τι αφορά τη χρήση γενετικών αναλύσεων προς τον σκοπό ταυτοποίησης του δράστη, η Σύμβαση θέτει ως προϋπόθεση την μη παραβίαση θεμελιωδών αρχών, όπως η αρχή της αξιοπρέπειας του προσώπου και του σεβασμού του ανθρωπίνου σώματος, τα δικαιώματα άμυνας και την αρχή της αναλογικότητας. Τα ίδια λέει, εξάλλου, σε όλες τις γνωμοδοτήσεις της για το ίδιο θέμα και η Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα.
Ομιλία στην τρίτη συνεδρίαση της Διαρκούς Επιτροπής Δημόσιας Διοίκησης, Δημόσιας Τάξης και Δικαιοσύνης της Βουλής για το νομοσχέδιο του υπ. Δικαιοσύνης “Μεταρρυθμίσεις ποινικών διατάξεων, κατάργηση των καταστημάτων κράτησης Γ’ τύπου και άλλες διατάξεις” (8.4.2014).
Πηγή: rednotebook.gr