Στην εποχή μας μέσω του ατομισμού, καταναλωτισμού και της παν-εμπορευματοποίησης που επιβάλλει ο σημερινός (τεχνο)-καπιταλισμός σφυρηλατείται ραγδαία και τείνει να κυριαρχήσει το νέο τεχνοφουτουριστικό φαντασιακό, όπου η τεχνοεπιστήμη γίνεται πανάκεια. Επιδιώκει να αποικιοποιήσει τον άνθρωπο ως σώμα καθώς και τις κοινωνικές σχέσεις.
Του Δημοσθένη Δαγκλή
Στους πρωτεργάτες και οπαδούς του τεχνοφουτουρισμού ο μετανθρωπισμός – posthumanism ως η νέα ανθρώπινη κατάσταση που θα επέλθει (μέσω του transhumanism) και ο κυβοργισμός -cyborgism (ένωση σάρκας μηχανής) αποτελούν τη μόνη ελπιδοφόρα και σωτήρια εξέλιξη για το ανθρώπινο είδος, το νέο «προμηθεϊκό άλμα». Εξαγγελίες, δηλώσεις και μανιφέστα υπάρχουν ήδη τις τελευταίες δεκαετίες (π.χ. A. Toffler, D. Haraway κ.α.) και πολλαπλασιάζονται.
Αντίστοιχοι τεχνοφουτουριστικοί οργανισμοί και έντυπα προάγουν και παράγουν αυτές τις μετα-ανθρώπινες ιδέες. Με προμετωπίδα όντως θαυμαστές εξελίξεις στο χώρο της ιατρικής προπαγανδίζουν όχι μόνο την απόλυτη ίαση αλλά και κάθε επιθυμητή βελτιστοποίηση-enhancement υπερβαίνοντας τους ανθρώπινους βιολογικούς περιορισμούς, την ευγονική, με απώτερο στόχο ακόμη και την αθανασία-ιμορταλισμό (immortalism).
Σε αυτό το περιβάλλον που περιγράψαμε- όσο σύντομα γίνεται- εντάσσεται και το κριτικό βιβλίο του Φρανκ Νταμούρ με τον προκλητικό τίτλο «Μακάριοι οι θνητοί γιατί αυτοί είναι ακόμα ζωντανοί» που καταδικάζει την ιδέα της τεχνολογικής αθανασίας. Ο τίτλος συμπυκνώνει και το βασικό επιχείρημα του συγγραφέα ότι ο άνθρωπος χωρίς την αίσθηση της θνητότητάς του (το «Είναι προς Θάνατο» του Μ. Χάιντεγκερ) δεν θα είναι ανθρωπος «εν βίω» (διαφορά από την έννοια της «ζωής»- π.χ Χ. Άρεντ) με τη συνεχή του τάση και ανάγκη να ξεπερνά τη συνειδητοποίηση αυτής της δυσάρεστης συνθήκης, να έρθει σε μια μορφή «απείρου και αιωνιότητας» μεγαλουργώντας. Έτσι χωρίς αυτήν, όπως λέει, π.χ. «δεν θα υπήρχε ένας Μότσαρτ». (σελ. 50).
Η επιχειρηματολόγηση του Νταμούρ είναι έξυπνη, προσεκτική και κινείται σε πολλά επίπεδα εκτός του ηθικού όπως π.χ. το φιλοσοφικό, κοινωνικο- ανθρωπολογικό, πολιτικο-οικονομικό. Υπάρχουν εύστοχες παρατηρήσεις που μπορούμε να τις κρίνουμε θετικά ως ορθές ακόμα και προοδευτικές. Σταχυολογούμε μερικές από αυτές:
-Ιατρική που στοχεύει στην αθανασία μετατρέπεται από τέχνη σε ουτοπική ιδεολογία και ταυτόχρονα γίνεται θεραπαινίδα του καπιταλισμού (σελ. 40-41)
-«Ο θάνατος του θανάτου» συνιστά το πιο αποτελεσματικό διαφημιστικό σύνθημα και το εμπορικότερο σλόγκαν (σελ.30)
-Γενικά ο τεχνοφουτουρισμός και ιδιαίτερα η αθανασία απευθύνεται στο και προβάλλει το άτομο (individualism) αλλά ακόμη και αν μπορούσε να επιτευχθεί, πράγμα μάλλον αδύνατο, αποτελεί κοινωνικό θέμα «είναι πολιτική υπόθεση» (σελ. 47)
-Η εν λόγω βιοτεχνολογία, που δε μπορεί βέβαια να απευθύνεται στους πολλούς, έχει «ευρύτερες πολιτιστικές και κοινωνικές συνεπαγωγές» (σελ. 48)
-Ο ιμορταλισμός ως τεχνολογική ουτοπία «είναι το ανώτατο στάδιο του νεοφιλελευθερισμού…που βασίζεται στην εξάλειψη του κράτους και του νόμου…Η νεοφιλελεύθερη κοινωνία απαρτίζεται από άτομα που συνάπτουν συμβασιακού τύπου σχέσεις που μπορούν να ακυρωθούν ανά πάσα στιγμή αφού θεμελιώνονται αποκλειστικά και μόνο στον υπολογισμό και την επιδίωξη του ατομικού συμφέροντος» (σελ. 83).
Όμως μαζί με τέτοιες απόψεις που υπάρχουν στο βιβλίο του Νταμούρ που μπορούν να χαρακτηριστούν, όπως είπαμε, ορθές και προοδευτικές συμπλέκονται έξυπνα και άλλες, που βρίσκονται ιδεολογικά και φιλοσοφικά στον αντίποδα. Χρησιμοποιώντας επιτήδειο εκφραστικό τρόπο, δηλαδή με λιγότερο ή περισσότερο σαφείς ενοχοποιήσεις κατά περίπτωση και συχνά με κάποια λογοτεχνική διάθεση ο Damour διατυπώνει τις απόψεις του. Με ιστορική αποτίμηση που εμφανίζεται προσεκτικά εδώ και εκεί στο βιβλίο το «κακό» κατά τον συγγραφέα ξεκινά με τις ιδέες της νεωτερικότητας και του διαφωτισμού. Σταχυολογούμε μερικές από αυτές:
Η τεχνολογική αθανασία ζωντανεύει παλιές φιλοδοξίες π.χ. ενός Φρ. Μπέικον και Κοντορσέ που ονειρεύονταν «την απελευθέρωση της ανθρωπότητας από το άχθος του θανάτου» (σελ. 86). Όπως και των ουτοπιστών στοχαστών π.χ. Τ. Μουρ, Τ. Καμπανέλα που στα ουτοπικά τους σχέδια περιέχουν το ιδανικό της μακροζωίας. Επίσης, το κακό κατά τον Νταμούρ κυοφορείται και από την εποχή του Διαφωτισμού, όπου π.χ. Ρουσσώ και Τυργκό εξύμνησαν την «τελειοποιησιμότητα» του ανθρώπου (όρος του Ρουσσώ) (σελ. 124). Το κακό οδεύει προς υλοποίηση την εποχή του μπολσεβικισμού στην Σοβιετική Ένωση όπου έχουμε το «πρώτο παράδειγμα ιμορταλισμού στην ιστορία» με το ταριχευμένο σώμα του Λένιν που έγινε με σκοπό τη μελλοντική τεχνολογική του ανάσταση. (σελ. 78, 79)!
Ο Νταμούρ βέβαια δεν απορρίπτει την «αθανασία» και την «αιωνιότητα» γενικώς, αφού υπάρχει η «προσωπική αιωνιότητα που αποκαλύπτεται μέσα από τη μεταφυσική και τη θρησκεία και πάντα συνδέεται με κάποιο “επέκεινα”. Είναι πνευματικής φύσεως ως ολοκλήρωση διαφορετικής τάξης από εκείνης της ανθρώπινης δράσης» (σελ. 59, 60).
«Οι άγγελοι…παρόλο που είναι αθάνατοι, γεννιούνται…όμως είναι έργο ενός Δημιουργού έτσι ώστε η αθανασία τους αποτελεί αντανάκλαση της δικής Του αιωνιότητας».
«Ο αδερφός μας σωματικός θάνατος είναι ένας από τους πολύτιμους θησαυρούς που διαθέτουμε…μας υπενθυμίζει την περατότητά μας αλλά και το είδος της ευτυχίας που θα πρέπει να αποβλέπουμε» (σελ. 139).
Ο Νταμούρ είναι καθηγητής στο καθολικό πανεπιστήμιο της Λιλ με ειδίκευση στο έργο χριστιανών στοχαστών θεολόγων (Μπερντιάγεφ, Κλέμεντ) και δοκιμιογράφος σε περιοδικά (π.χ. Christus).
Με μαεστρία και διαθέτοντας το χάρισμα της απλής γοητευτικής γραφής ασκεί κριτική κατά του νεοφιλελευθερισμού και του λεγόμενου τεχνοκαπιταλισμού («tech-billionaires», σελ. 35) οι οποίοι τόλμησαν να χρησιμοποιήσουν ακόμα και το σημαντικότερο ιερό μονοπώλιο της θρησκείας, την «αθανασία» και την «αιωνιότητα». Έτσι αδράττει την ευκαιρία «να πετάξει μαζί με τα απόνερα και το μωρό», διότι ουσιαστικά ασκεί κριτική σε όλο το νεωτερικό παράδειγμα και τη φιλοσοφική κοσμοθεώρηση που ξεκίνησε με την αποτίναξη του θρησκευτικού σκοταδισμού του Μεσαίωνα. Βαθύτερος σκοπός του είναι η υπεράσπιση της θρησκείας, της πνευματοκρατίας και του μυστικισμού ο οποίος πάντα καραδοκεί και ειδικά στη μετανεωτερική εποχή μας βρίσκει πολλές ευκαιρίες αναβίωσης.
Ενδεικτική ως προς αυτό είναι π.χ. η έξυπνη επιλογή του συγγραφέα όχι ενός άμεσα θεολογικού αλλά του παρακάτω φιλοσοφικού κειμένου του Α. Μπερξόν «…το μεγενθυμένο σώμα περιμένει ένα ψυχικό συμπλήρωμα και η μηχανοκρατία απαιτεί έναν μυστικισμό. Οι απαρχές αυτής της μηχανοκρατίας είναι πιθανόν πιο μυστικιστικές απ`ότι πιστεύουμε. Θα ξαναβρεί τη σωστή της κατεύθυνση, θα δώσει υπηρεσίες ανάλογες με την ισχύ της μόνον αν η ανθρωπότητα, την οποία έκαμψε ακόμη πιο πολύ προς τη γη κατορθώσει με τη βοήθειά της να ανασηκωθεί και να κοιτάξει τον ουρανό» (σελ. 122).
Οι απόψεις του Νταμούρ πασχίζουν να ενταχθούν στη σημερινή εύλογη βιοπολιτική κριτική που ασκείται στον ακραίο τεχνοφουτουρισμό, η οποία ενίοτε καταλήγει σε ζοφερές προβλέψεις περί επιδίωξης δημιουργίας ολίγων εκλεκτών, βιοτεχνολογικά ενισχυμένων «υπερανθρώπων» που θα εκμεταλλεύονται τους πολλούς «υπανθρώπους».
Ήδη από τον Αριστοτέλη γνωρίζουμε ότι κάθε «τέχνη» (τεχνολογία) ανάγεται σε μία άλλη και αυτή με τη σειρά της σε άλλη κ.ο.κ. μέχρι την τελική μη πλέον αναγώγιμη, την «ύψιστη τέχνη» που είναι για τον σταγειρίτη η Πολιτική (Ηθικά Νικομάχεια).
Από πολιτική σκοπιά, επίσης, έχει αποδειχθεί ιστορικά ότι οι οργανωμένες θρησκείες, συνήθως, διαστρεβλώνοντας το κοινωνικο-εξισωτικό τους ιδεολογικό περιεχόμενο, οδήγησαν στο ίδιο αποτέλεσμα, δηλαδή στην υποστήριξη της κοινωνικής ανισότητας και εκμετάλλευσης. Η πολιτικο-ιδεολογική πρόθεση του Νταμούρ φανερώνεται π.χ. εκεί όπου ανακαλύπτει έναν κοινό τόπο μεταξύ του νεοφιλελευθερισμού και του κομμουνισμού που είναι εκτός των άλλων, όπως γράφει, η «περιφρόνηση του νόμου και κάθε έλλογης διακυβέρνησης» (σελ. 80) !. Η σημερινή κυριαρχία της αγοράς (υπεράνω ανθρώπων και πλανήτη) και η απόπειρα να τεχνολογικοποιηθούν ακόμη και οι κοινωνικές σχέσεις που προωθεί ο σημερινός τεχνοκαπιταλισμός έντεχνα εξομοιώνεται με τα ιδεώδη του … άθεου κομμουνισμού.
Οι ορθές κριτικές παρατηρήσεις του Νταμούρ στον νεοφιλελευθερισμό με αφορμή την τεχνολογική αθανασία στοχεύουν τελικά στην υπεράσπιση της θρησκευτικής πνευματοκρατίας. Έστω και εκτός πολιτικού πεδίου, η αναγνώριση μιας συμμαχίας τέτοιων αντιλήψεων με την υπόλοιπη ασκούμενη αντι-τεχνοφουτουριστική κριτική, περιέχει το φιλοσοφικά ασήκωτο τίμημα της υποχώρησης στον σπιριτουαλισμό.
Με τις θέσεις του βιβλίου αυτού επαληθεύεται για άλλη μια φορά η παροιμία «ο εχθρός του εχθρού δεν είναι κατ’ανάγκη και φίλος»!
Πηγή: efsyn.gr