Ο ψυχαναλυτής Κώστας Νασίκας, αφηγείται στην Κρυσταλία Πατούλη και το tvxs.gr, τη δημιουργική εμπειρία –από την ιδέα μέχρι το τυπογραφείο- της συγγραφής του βιβλίου του «Σωματική και ονειρική μνήμη», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αρμός.
«Τελειώνοντας την ανάλυσή μου είχα προσεγγίσει μέσα από εφιάλτες, μια άγνωστη συνειδητά μνήμη των πρώτων μου χρόνων (τον καιρό που τα παιδιά δεν μιλούν, αλλά επικοινωνούν μέσα από το σώμα τους και καταγράφουν εκεί επίσης εμπειρίες που δεν φτάνουν ποτέ στη μνήμη, εκτός από εκείνη του ονείρου), από τα λεγόμενα των ενηλίκων που με συνόδευαν, κατάλαβα πως έζησα τρομερά πράγματα κι έτσι συνέχισα να δουλεύω το θέμα και με θεωρητικο-ερευνητικά κείμενα μέσα από την κλινική πρακτική.
Αυτό που η σωματική μου μνήμη κράτησε, είναι η ζωή των δύο πρώτων μου χρόνων μέσα σε έναν καταυλισμό στον Θεσσαλικό κάμπο. Εκεί είχαν μεταφερθεί από το στρατό, το καλοκαίρι του ’49, τα γυναικόπαιδα του βουνίσιου χωριού μου, εκκενώνοντάς το για να μην μπορούν να ανεφοδιάζονται με τρόφιμα, φάρμακα, και άλλα απαραίτητα, οι αντάρτες.
Η μητέρα μου ήταν έγκυος με μένα στην κοιλιά της σε αυτήν την μετακίνηση, και ο πατέρας μου πιάστηκε λίγο μετά μαζί με άλλους αντάρτες και μεταφέρθηκε στη Μακρόνησο.
Η ζωή στον καταυλισμό περνούσε μέσα στον καθημερινό τρόμο από τις καταδρομές των πολιτοφυλάκων του δοσίλογου Σούρλα, εκδηλώνοντας με αυτόν τον τρόπο, στον άμαχο πληθυσμό, το μίσος τους για τον ΕΛΑΣ.
Το σώμα μου, λοιπόν, κράτησε μόνο του τις μνήμες αυτής της τρομοκρατίας μέσα στην οποία έκανα τα πρώτα μου βήματα, και από εκεί πήρε έναυσμα η εργασία του βιβλίου που συνοδεύεται και από άλλες.»
Ένα μικρό μέρος των αισθητηριακών πληροφοριών γίνεται συνειδητό και συμμετέχει, έμμεσα ή άμεσα, στην οργάνωση της μνήμης. Οι ουλές, ο πόνος, οι μυρωδιές, οι γεύσεις, οι εικόνες κλπ. συνδέουν συχνά το υποκείμενο με γεγονότα που έζησε, βοηθώντας την αναζωπύρωση της μνήμης του.
Ένα άλλο μεγάλο μέρος των αισθητηριακών πληροφοριών έχει μείνει έξω από κάθε συνειδητή και ασυνείδητη διαδικασία, ενώ έχει πάρει μέρος στις αρχές δόμησης της ψυχικής λειτουργίας σαν ίχνος παρουσίας του αντικειμένου και απάντησης στην ενορμητική αναζήτηση ικανοποίησης του υποκειμένου.
Πέρα από την δυνατότητα που έχει το υποκείμενο να ξαναθυμάται και να αναζωογονεί μέσα του ορισμένα αισθητηριακά βιώματα, μια μεγάλη επιστημονική συζήτηση αναπτύχθηκε γύρω από την δυνατότητα του υποκειμένου να αναπαράγει ασυνείδητα ή να αντικαθιστά ψυχικές λειτουργίες με σωματικές επώδυνες διαταραχές. Οι “ψυχο-σωματικές” σχολές μελετούν αυτές τις δυσλειτουργίες μέσα από διάφορες προσεγγίσεις.
Αντιμετωπίζοντας με κάποια επιφύλαξη την γραμμική ψυχο-σωματική αιτιότητα που εξισώνει τις σωματικές με τις ψυχικές λογικές, θεώρησα αναγκαίο να αφιερώσω το πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου στην εμβάθυνση της μελέτης των λογικών του συμπτώματος, των βιο-λογικών του σώματος, των ψυχο-λογικών και των μεταξύ τους συνδέσεων.
Οι διάφοροι ρόλοι και μορφές ψυχικής παρουσίας του σώματος μελετούνται στην συνέχεια, καθώς και τα ασυνείδητα ίχνη και το πώς αυτά εμφανίζονται και λειτουργούν μέσα στην κλινική ψυχαναλυτική διαδικασία. Βλέπουμε εδώ αυτές τις “αισθητηριακές παρουσίες” και “διαταραχές του σώματος” να εμφανίζονται μαζί με την επικαιροποίηση των ενορμήσεων που προκαλεί η μεταβίβαση. Η σύνδεσή τους με άλλα ονειρικά και μεταβιβαστικά στοιχεία επιτρέπει την δημιουργία σημείων, νοημάτων και ονομασιών για βιώματα που δεν είχαν ψυχικό χώρο. Ο μεταβιβαστικός χώρος της ψυχανάλυσης μοιάζει έτσι με τους άλλους χώρους όπου (ανα)γεννάται η γλώσσα. Ο πιο εμφανής από αυτούς τους χώρους είναι εκείνος του μικρού παιδιού.
*Ο Κώστας Νασίκας είναι ψυχαναλυτής, μέλος της Γαλλικής Ψυχαναλυτικής Εταιρείας (AFP), διδάσκει στο Πανεπιστήμιο Lyon-1 και είναι ιατρικός υπεύθυνος στον “Οίκο Εφήβου” στην Λυών. Έχει δημοσιεύει πολλά άρθρα σε γαλλόφωνα διεθνή περιοδικά και σε ορισμένα ελληνικά καθώς και αρκετά βιβλία σε αξιόλογους γαλλικούς εκδοτικούς οίκους.
