“Smyrna”. Μία ταινία για την οποία κρατούσα μικρό καλάθι και τελικά με εντυπωσίασε. Η σκηνοθεσία του Γρηγόρη Καραντινάκη βασισμένη στο σενάριο της Μιμής Ντενίση και του Μάρτιν Σέρμαν υποδειγματική. Βρίθει συμβολισμών, εικόνων, συναισθημάτων, με βαθιά πολιτική χροιά που αγγίζει το σήμερα (των τριών ναυαγίων και των δεκάδων νεκρών στην Μεσόγειο από την ημέρα της πρώτης προβολής στις αίθουσες). Τα χρόνια πέρασαν, οι καιροί όμως φαίνεται πως δεν άλλαξαν. Τα συμφέροντα των ισχυρών και πάλι κρίνουν τις ζωές ανθρώπων που είναι οι “σύγχρονοι Έλληνες” έναν αιώνα μετά (1922-2022).
Αφετηρία το σήμερα (“στο πρόσωπό τους βλέπω τον πατέρα μου και την μητέρα μου”) και με βάση το αρχικό προγραμματισμό θα έκλεινε με το σχήμα του κύκλου, αλλά τελικά κόπηκε μία σκηνή στο μοντάζ. Η μεγαλύτερη αμαρτία είναι να ξεχάσουμε. Αμέσως το σκηνικό μεταφέρεται στο παρελθόν και την πολυπολιτισμική Σμύρνη στην Μικρά Ασία. Κάποτε οι άνθρωποι εκεί, Έλληνες και Τούρκοι ζούσαν μονιασμένοι κι αγαπημένοι. Δεν είχαν τίποτα να χωρίσουν. Η αποφυγή κάθε “κορώνας” απομακρύνει τον … σοβινισμό. Το σχόλιο του αειθαλούς Γιάννη Βογιατζή περί εθνικισμού περικλείει με σαφήνεια την πηγή του κακού.
Στοιχεία της αρχαίας τραγωδίας ενσωματώνονται ιδανικά. Η προοικονομία (“δε φοβάσαι να έχεις Τούρκους στο σπίτι”;), ο τραγική ειρωνεία (“θα είναι η καλύτερη χρονιά”), η ύβρις και τελικά μία σκληρή τιμωρία. “Αφέντης και καλός δε γίνεται”. Οι εξελίξεις τρέχουν. Η Ελλάδα μπαίνει στον πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Περηφάνια, αξιοπρέπεια, σεβασμός. Οι Τούρκοι νιώθουν απειλή, εν μέρει δικαιολογημένα. Οργανώνονται από το εσωτερικό και περιμένουν ένα λάθος για να αντεπιτεθούν. Το σχόλιο – καταλύτης του Χρήστου Στέργιογλου σχετικά με τη σχέση κράτους-εκκλησίας αντηχεί ακόμα στα αυτιά των θεατών.
Παράλληλα αναπτύσσονται εσωτερικές έριδες και καταρρίπτουν τις αυταπάτες. Το σκηνικό αλλάζει. Καλλιεργείται ένα εμφυλιοπολεμικό κλίμα (“Οι Έλληνες σκοτώνεστε μεταξύ σας”). Η “Μεγάλη Ιδέα” του Βενιζέλου πηγαίνει περίπατο από τη στιγμή που χάνει τις εκλογές. Ελληνικά στρατεύματα βρίσκονται εκτεθειμένα στα βάθη της Ανατολής δίχως καθοδήγηση έμπειρων στρατιωτικών. Το μετατραυματικό σοκ (στο πρόσωπο του Βασιλάκη) για τους πρωταγωνιστές τεράστιο. H αντίστροφη μέτρηση έχει ήδη ξεκινήσει. Οι Μεγάλες Δυνάμεις σταθμίζουν τα νέα δεδομένα κι αποφασίζουν ουδετερότητα.
Υπό τον μανδύα της θρησκείας δημιουργείται ένα κλίμα φανατισμού. Οι Νεότουρκοι επελαύνουν και δολοφονούν. Το μέτωπο σπάει. Η γραφειοκρατία θέτει εμπόδια στην προσπάθεια διάσωσης αθώων ψυχών. Τα φώτα στο λιμάνι σβήνουν. Η μεγάλη φωτιά μαίνεται. Η ανθρωπότητα κλείνει τα μάτια της σε ένα αποτρόπαιο έγκλημα. Όλα θα γίνουν στάχτη κι η εντολή είναι το γεγονός να περάσει στην ιστορία ως “ήσσονος σημασίας”. Αδέλφια χωρίζονται, φίλοι δεν μπορούν να βοηθήσουν φίλους. Ενδεικτική είναι η τοποθέτηση ενός πρέσβη που αντικρίζει κατάματα την κατάσταση: “Ντρέπομαι που ανήκω στον ανθρώπινο είδος”.
Μία μεγάλη ελληνική παραγωγή βασισμένη σε ένα ημερολόγιο “συνταγών” με κέντρο της τον άνθρωπο. Τα απομεινάρια μίας χαμένης ελπίδας για έναν καλύτερο κόσμο. Η βουτιά στο φινάλε, η σχέση των δύο αδελφών σαν τις δύο Ελλάδες. Δε διστάζει να ενοχλήσει. Δε φοβάται, φωνάζει “Έλληνες θυμηθείτε την ιστορία σας”. Το αίμα δεν έχει διαφορετικό χρώμα ούτε σήμερα. Και τότε αυτοί οι άνθρωποι έφτασαν στην Μυτιλήνη και σήμερα κάποιοι άλλοι οδηγούνται εκεί και μετά βίας επιβιώνουν. Ένα μάθημα ιστορίας που πρέπει να γίνει σε όλους σαφές, γιατί αν κάτι ανάλογο συμβεί σήμερα και πάλι μία ουδέτερη στάση ίσως βολέψει την πλειοψηφία.
