Σαν σήμερα, 76 χρόνια πριν ξεκίνησε το μεγαλύτερο και συστηματικότερο συλλογικό έγκλημα της Θεσσαλονίκης και η 15η Μαρτίου του 1943 χαράσσεται με τα πιο μελανά γράμματα στην ιστορία της πολύπαθης Σελανίκ. Ήταν Δευτέρα ξημερώματα όταν ξεκίνησε η πρώτη από τις 18 συνολικά σιδηροδρομικές αποστολές που εκκίνησαν από τη Θεσσαλονίκη προς τα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης μεταφέροντας πάνω από 48.000 Θεσσαλονικείς Εβραίους στον θάνατο.
Είχε προηγηθεί το «Μαύρο Σάββατο» με τον δημόσιο βασανισμό 9.000 Εβραίων στην πλατεία Ελευθερίας, είχε μεθοδευτεί ήδη η καταστροφή του εβραϊκού νεκροταφείου, επάνω στο οποίο χτίστηκε το σημερινό campus του ΑΠΘ καθώς επίσης είχε ιδρυθεί η περιβόητη Υπηρεσία Διαχείρισης Ισραηλιτικών Περιουσιών για την καταγραφή των Εβραϊκών περιουσιών. Πάνω από 14.000 ακίνητα – διαμερίσματα και καταστήματα και 18 εκατ. χρυσές λίρες (1,5 δις ευρώ) πέρασαν στο φιλότιμο ελληνικό δημόσιο με τον διορισμό έντιμων χριστιανών Θεσσαλονικέων ως «μεσεγγυούχους» για τη διαχείρισή τους. Την ίδια περίπου περίοδο που Πούλος και λοιποί δωσίλογοι επιδιδόντουσαν σε απροκάλυπτες λεηλασίες και υφαρπαγές των Εβραϊκών οικιών.
Δεν πρέπει να παραβλέψουμε, όμως, ότι το καθεστώς των Ναζί βρήκε θερμούς υποστηρικτές της «Τελικής Λύσης» καθώς κατά τα προηγούμενα χρόνια ο ντόπιος φασισμός, οι γνωστοί τριεψιλίτες (ΕΕΕ) που έθρεφε το καθεστώς Μεταξά, είχαν ξεκάθαρα αντισημιτική ρητορική και επιδιδόταν συχνά σε επιθέσεις, με πιο γνωστή αυτή τον εμπρησμό της εβραϊκής συνοικίας του Κάμπελ το 1931.
Ναζί και ελληνικός φασισμός σε αγαστή συνεργασία για την εφαρμογή της «Τελικής Λύσης» στέλνουν στο θάνατο το 20% του πληθυσμού της Θεσσαλονίκης. Μετά το Ολοκαύτωμα μόνο 1.950 από τους επιζώντες επιστρέφουν από την φρίκη στον ορυμαγδό των προσωπικών τους περιουσιών και το τραύμα της απώλειας και του εκτοπισμού. Σε μία πόλη που, 76 χρόνια τώρα, ζει με τη μνήμη της τραυματισμένη, χτίζει πάνω στα αόρατα μνημεία της και ψελλίζει για το φάντασμα της απουσίας και της ευθύνης.
76 χρόνια μετά, τίποτα δεν μάθαμε. Εν έτει 2019 συζητάμε για το αν πρέπει να γίνει η ανάπλαση στην Πλατεία Ελευθερίας και από πάρκινγκ να μετατραπεί σε αυτό που πραγματικά είναι: τόπος μνήμης. Εν έτει 2019 τα Εβραϊκά μνημεία της πόλης δέχονται συνεχώς βανδαλισμούς, η μισαλλοδοξία και ο φασισμός αναζωπυρώνονται και η Θεσσαλονίκη είναι έτοιμη να ξανακυλήσει στην αφήγηση του εθνικισμού και τις πρακτικές των εγγονών του Πούλου και του Μπρούνερ.
Απέναντι στους θιασώτες του φασισμού, σήμερα πιο δυνατά από ποτέ απαντάμε ότι η Θεσσαλονίκη που θέλουμε να ζούμε και να αναπνέουμε, η Θεσσαλονίκη – σταυροδρόμι των λαών και λιμάνι των Βαλκανίων- δεν θα αναβιώσει ποτέ ξανά το σκοτεινό της παρελθόν.
Στη Θεσσαλονίκη που θέλουμε να ζούμε, κανένας άνθρωπος δεν είναι μόνος του απέναντι στον ρατσισμό, τον φασισμό και τη μισαλλοδοξία. Στη Θεσσαλονίκη που θα ζήσουμε, η μνήμη κρατάει άσβεστη την ανάγκη για πολυπολιτισμικότητα, για ορατότητα, για αλληλεγγύη. Και αυτή τη μνήμη οφείλουμε να τιμήσουμε και να αναδείξουμε.
Την Κυριακή 17 Μαρτίου, λοιπόν, να πούμε ένα βροντερό «Ποτέ Ξανά» συμμετέχοντας στην Πορεία Μνήμης, στις 11.30 με αφετηρία την Πλατεία Ελευθερίας.
*Φωτογραφία: Εισιτήρια από τη Θεσσαλονίκη στο Άουσβιτς. Το αντίτιμο των εισιτηρίων υποχρεώθηκαν να πληρώσουν οι ίδιοι οι Εβραίοι επιβαίνοντες προς τα στρατόπεδα συγκέντρωσης.