Η Κινηματογραφική Λέσχη των εργαζομένων της ΕΡΤ-3 και το ΚΕMΕΣ προβάλλουν στα πλαίσια του αφιερώματός τους Καλημέρα Νύχτα τη Δευτέρα 12 Φεβρουαρίου στις 21:00 στην αίθουσα ΒΑΚΟΥΡΑ 1 (Ιωάννου Μιχαήλ 8, τηλ. 2310233665) το συνταρακτικό δικαστικό δράμα του Όττο Πρέμινγκερ Η ανατομία ενός εγκλήματος (ΗΠΑ, 1959, ασπρόμαυρη, 160’). Παίζουν: Τζέιμς Στιούαρτ, Λι Ρέμικ, Μπεν Γκαζάρα, Τζορτζ Σκοτ.
Θα προλογίσει ο Αλέξης Ν. Δερμεντζόγλου, του οποίου έντυπη ανάλυση θα διανεμηθεί στους θεατές, ενώ στο τέλος της προβολής θα ακολουθήσει μακρά συζήτηση με το κοινό.
Το προς συζήτηση θέμα στο μάθημα για τον κινηματογράφο θα είναι: Η σχετικότητα της αλήθειας στο σινεμά.
Κατά τη διάρκεια μιας δίκης για ανθρωποκτονία, ο συνήγορος επιμένει στην υπερασπιστική γραμμή της απώλειας συνείδησης. Είναι όμως αυτή η αλήθεια;
Η ανάλυση που θα διανεμηθεί είναι η ακόλουθη:
«Η μέγιστη ταινία του Πρέμινγκερ είναι εδώ και χρόνια ένα σημείο αναφοράς του κινηματογράφου, όχι μόνο εξαιτίας του θέματος, αλλά ιδίως χάρη στην αριστοτεχνική αφήγηση. Πρωτογενώς φαίνεται ότι έχουμε απλά ένα ακαδημαϊκό, παραδοσιακό δικαστικό μελόδραμα και ο Πρέμινγκερ δείχνει να έχει ειδικότητα σε αυτό το κινηματογραφικό είδος (Με καταδίκασαν να σιωπήσω, Θύελλα στην Ουάσινγκτον κτλ.). Ουσιαστικά, όμως, πρόκειται για μια παραπλανητική διαδικασία, η οποία κρύβει εντέχνως το λαβυρινθώδες, πολυφωνικό, πολύπλοκο και αινιγματικό σύμπαν του δημιουργού. Οι Γουέλς (Ο πολίτης Κέιν), Κιούμπρικ (Λολίτα), Λουπίνο (Ο άνθρωπος με τις δυο ζωές), Μάνκιεβιτς (Γράμμα σε τρεις συζύγους) συμπλέουν με τον Κουροσάβα (Ρασομόν) για να καταδειχθεί η αδυναμία πλήρους διείσδυσης στον φλοιό της αλήθειας του αναπαραστατικού σινεμά. Ο Πρέμινγκερ διαθέτει ως εφεδρεία την «αποθήκη» των μεγίστων του νουάρ. Στον Άνθρωπο με το χρυσό χέρι, το φαίνεσθαι είναι μια παγίδα, ενώ στο Δωσ’μου τα χείλη σου η απάτη υπερβαίνει το ψέμα και γίνεται αλήθεια του υποκειμένου.
Πιθανά στην Ανατομία ενός εγκλήματος πολλοί μπορεί να πιστέψουν πως η ανατρεπτική αισθητική-ιδεολογία του Πρέμινγκερ βοηθιέται από το μοντάζ. Η πραγματικότητα, όμως, βρίσκεται στο διαξιφιστικό βλέμμα του δημιουργού. Ο ίδιος, παρακάμπτοντας περιφρονητικά και καταπατώντας τον Κώδικα Χέιζ, μας λέει πως εδώ δεν ήρθε να δικάσει-σκηνοθετήσει τα αίτια ενός φόνου, αλλά να κάνει ανατομία των δυσωδών και γαγγραινικών σωθικών της συντηρητικής αμερικανικής κοινωνίας. Το πρόβλημα, λοιπόν, δεν είναι η κιλότα (πρωτοφανές ανατρεπτικό εύρημα για τα αμερικανικά ήθη) της υποτιθέμενης βιασθείσας, αλλά το όλο νοσηρό κλίμα που περιβάλλει τους ήρωες. Η Λι Ρέμικ σκιαγραφεί έναν συγκλονιστικό αμφίσημο ρόλο, αμφισβητώντας με την περσόνα της τα ίδια της τα λεγόμενα. Και μετά το ευτυχές τέλος της δίκης, ο Πρέμινγκερ αιφνιδιάζει εμφανίζοντας την απουσία, τα χαμένα σημαίνοντα, την εξαφάνιση. Δεν υπάρχει αλήθεια, δεν υπάρχει ψέμα, υπάρχουν μόνο οπτικές γωνίες που αποτυπώνει η αναπαράσταση, αλλά δεν επιβεβαιώνονται.
Τι αποδεικνύεται στο τέλος της Αναπαράστασης του Θόδωρου Αγγελόπουλου. Η θηλιά αφαιρείται από τον δολοφονηθέντα και τοποθετείται στο λαιμό της χώρας. Τι απέγινε το ελκηθράκι του Όρσον Γουέλς στον Πολίτη Κέιν; Κάηκε στο τέλος μαζί με την αλήθεια στην οποία ποτέ δεν πλησιάσαμε. Ποια από τις δυο συζύγους (Τζόαν Φοντέν ή Αΐντα Λουπίνο) θα αναμένει μετά την αποφυλάκιση τον άντρα (Έντμοντ Ο’ Μπράιαν); Δεν θα μάθουμε ποτέ. Πώς έβαλε μυαλό η Λολίτα και αποφάσισε να παντρευτεί; Τελικά, αδιευκρίνιστο. Μόνο που, παρά το ευτυχές τέλος του Γράμματος σε τρεις συζύγους, υποδηλώνεται διακριτικά μια πτώση, αλλά ποιου πράγματος; Όπως στα ποδοσφαιρικά γήπεδα, όταν ένας ποδοσφαιριστής βάζει γκολ, κάνει νόημα στους φιλάθλους μιας αντίπαλης ομάδας να σωπάσουν, έτσι και όλοι μας όταν μιλάμε ή γράφουμε για τον Πρέμινγκερ, πρέπει να μένουμε σιωπηλοί και να στεκόμαστε προσοχή.
Αν οι λογοκριτές και οι παραγοντίσκοι στο Χόλυγουντ ήταν ιδιαίτερα έξυπνοι, γιατί άραγε θα τιμωρούσαν τον Ευρωπαίο Όττο; Γιατί έσπασε τον Κώδικα Χέιζ; Μα αυτό θα το έφερνε αργά ή γρήγορα η πρόοδος. Γιατί ήταν από τους πρώτους που συνεργάστηκε με τον μαυροπινακισμένο Ντάλτον Τράμπο στην Έξοδο; Αλλά έτσι κι αλλιώς, ο μακαρθισμός έφευγε. Αν λοιπόν υπήρχαν δικαστήρια έξυπνων λογοκριτών του κινηματογράφου, θα καταδίκαζαν σε οριστική αποπομπή από την 7η Τέχνη τον Πρέμινγκερ με την εξής ετυμηγορία: «Καταδικάζεσαι σε εφ’όρου ζωής αποβολή, διότι τόλμησες να αμφισβητήσεις και να θρυμματίσεις το κυριότερο όπλο του χολιγουντιανού σινεμά μαζικής ψυχαγωγίας. Κατέστρεψες στους θεατές τη μαγεία της αναπαράστασης και την παγιωμένη αντίληψή τους ότι μόνο αυτή ολοκληρώνει μια ταινία και θεματικά και ιδεολογικά.»
ΔΕΚΑ ΛΟΓΟΙ ΓΙΑ ΝΑ ΜΗΝ ΧΑΣΕΤΕ ΤΗΝ «ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΕΝΟΣ ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΣ»
Εξάλλου, 10 λόγοι για να μη χάσετε την Ανατομία ενός εγκλήματος είναι:
- Για την εκπληκτική τόλμη της διαχείρισης του θέματος από τον Πρέμινγκερ, που «σπάζει» περιφρονητικά τον Κώδικα Χέιζ.
- Για όλους τους φανταστικούς ρόλους, ιδίως των Τζέιμς Στιούαρτ και Λι Ρέμικ.
- Για τον αμφίσημο ρόλο της γυναίκας, που μένει ουσιαστικά αδιευκρίνιστος.
- Για το τολμηρότατο εύρημα να παίζει βασικό ρόλο ένα… γυναικείο εσώρουχο.
- Για τις έξοχες κατασκευαστικές αξίες: φωτογραφία, φωτισμούς και ντεκόρ.
- Για την πολυφωνική αφήγηση με φλας-μπακ, έξοχο μοντάζ, συγκοπτόμενες σκηνές και ελλείψεις.
- Για την έξοχη ματιά σε ιδεολογικό και κοινωνιολογικό επίπεδο από τον δημιουργό.
- Για την έντονη κριτική στις στρεβλώσεις της αμερικανικής κοινωνίας.
- Για το γουελσικό στυλ της αδυναμίας πρόσβασης στην αλήθεια.
- Για το εκπληκτικό σχόλιο για το τέλος της εικόνας, δηλαδή της αναπαραστατικής αλήθειας, με το τέλος του φιλμ.
Υ.Γ. Την Καθαρά Δευτέρα 19 Φεβρουαρίου στις 21:00 η Κινηματογραφική Λέσχη των εργαζομένων της ΕΡΤ-3 και το ΚΕΜΕΣ προβάλλουν στα πλαίσια του ίδιου αφιερώματος την κοσμοπολίτικη περιπέτεια του Νόρμαν Τζούισον Υπόθεση Τόμας Κράουν (1968).