Η Κινηματογραφική Λέσχη των εργαζομένων της ΕΡΤ-3 και το ΚΕMΕΣ ολοκληρώνουν το αφιέρωμά τους με τίτλο Μας κοιτούν από ψηλά και προβάλλουν τη Δευτέρα 29 Μαϊου στις 21:00 στην αίθουσα ΒΑΚΟΥΡΑ 1 (Ιωάννου Μιχαήλ 8, τηλ. 2310233665) το αριστούργημα του ποιητικού ρεαλισμού του Μαρσέλ Καρνέ Το λιμάνι των απόκληρων (Γαλλία, 1938, ασπρόμαυρη, 91′) προς τιμήν της πρωταγωνίστριάς της Μισέλ Μοργκάν. Δίπλα στην Μοργκάν οι κορυφαίοι Ζαν Γκαμπέν, Μισέλ Σιμόν, Πιέρ Μπρασέρ.
Θα προλογίσει ο Αλέξης Ν. Δερμεντζόγλου, ενώ στους θεατές θα διανεμηθεί έντυπη ανάλυση του Νίκου Θωμόπουλου. Στο τέλος της προβολής θα ακολουθήσει μακρά συζήτηση με το κοινό.
Το προς συζήτηση θέμα στο μάθημα για τον κινηματογράφο θα είναι: Από τον κοινωνισμό στη μοίρα. Οι δυο όψεις του νουάρ στο Μεσοπόλεμο.
Λίγο πριν την έναρξη του ‘Β Παγκοσμίου Πολέμου, ένας Γάλλος στρατιώτης αποφασίζει να αλλάξει ταυτότητα ώστε να μπορέσει να φύγει από τη χώρα.
Η ανάλυση που θα διανεμηθεί είναι η ακόλουθη:
«Το 1938 ο ουρανός πάνω από την Ευρώπη – και τη Γαλλία – είχε μαυρίσει πια απελπιστικά. Ο φασισμός είχε εξαπλωθεί σαν επιδημία. Το κρίσιμο πεδίο μάχης της δημοκρατίας στην Ισπανία είχε αρχίσει να κάμπτεται οριστικά. Στη Γαλλία, η σοσιαλιστική κυβέρνηση του Λεόν Μπλουμ είχε αποτύχει να ανορθώσει την παραπαίουσα από την Ύφεση οικονομία. Αποδυναμωμένη οικονομικά και στρατιωτικά, αλλά και φοβούμενη μια νέα εκατόμβη ενός Μεγάλου Πολέμου, η χώρα έδειχνε ανίσχυρη, απρόθυμη και ηττοπαθής απέναντι στις ανεξέλεγκτες προθέσεις του Χίτλερ. Η Συμφωνία του Μονάχου ήταν μια απόδειξη αυτής της στάσης.
Στο Λιμάνι των Απόκληρων, ο χαρακτήρας του Ζαν Γκαμπέν είναι ένας λιποτάκτης Λεγεωνάριος που προσπαθεί να εγκαταλείψει την χώρα, αλλάζοντας ταυτότητα. Υιοθετεί την ταυτότητα ενός βαθιά απογοητευμένου ζωγράφου (ο οποίος ομολογεί ότι όταν βλέπει κάποιον που κολυμπάει τον ζωγραφίζει σαν πνιγμένο – σύμβολο της ανήμπορης διανόησης;) όταν αυτός αυτοκτονεί. Βγάζοντας τη στολή του – η οποία μέχρι εκείνη τη στιγμή δεν του προσδίδει κανένα ηρωικό χαρακτήρα – λέει στον άντρα στον οποίο την εμπιστεύεται, αν δεν τη ζητήσει κάποιος μέσα σ’ένα χρόνο να την κρατήσει. Αυτός όμως τυλίγει το σωρό με τα ρούχα μαζί με μια πέτρα και τα ρίχνει στη θάλασσα.
Την ίδια παραίτηση και αμοραλισμό εκφράζουν όλοι οι χαρακτήρες της ταινίας, οι οποίοι επιδίδονται σε ένα παράλογο, γελοίο κατά σημεία αλληλοφάγωμα. Φόνοι, υποψίες, κατηγορίες, βίτσια, τραμπουκισμοί, συνενοχές σιωπής λυμαίνονται αυτό το ομιχλώδες λιμάνι απ’άκρη ως άκρη. Το κακό εδώ είναι ανελέητο και αναπόδραστο. Όταν ο χαρακτήρας του Γκαμπέν αποφασίζει, λίγο πριν υπεκ-φύγει, να αλλάξει ηθική στάση και επιστρέφει – με αυταπάρνηση και συνέπεια – για να σώσει την αγαπημένη του (πατρίδα;), αυτή η μοναδική σ’όλο το έργο ελπίδα αλλαγής των πραγμάτων σωριάζεται καταγής από τις πισώπλατες σφαίρες ενός γκάνγκστερ.
Το Λιμάνι των Απόκληρων είναι το πνευματικό παιδί του Μ (και γενικότερα του γερμανικού εξπρεσιονισμού), τόσο θεματικά όσο και στυλιστικά. Πέρα από τις κοινωνικές ψυχοπαθολογίες της συλλογικής παράνοιας, της σύγχυσης, της ηθικής κατάπτωσης και του φόβου, που διαπερνούν και τα δυο έργα, το Λιμάνι των απόκληρων, χτίζει αυτήν την ατμόσφαιρα με τα ίδια εξπρεσιονιστικά υλικά: τη σκοτεινή φωτογραφία, με το βασικό εκφραστικό στοιχείο της ομίχλης, και την υποβλητική χρήση των σκηνικών, με πρόσθετα δάνεια από το ρεαλισμό της αγγλικής σχολής ντοκιμαντέρ του ’30.
Όμως, αν και το Λιμάνι των απόκληρων αποτελεί αισθητική και θεματική συνέχεια ταινιών όπως ο Γαλάζιος Άγγελος και η Λούλου, αποτελεί από μόνο του ένα σταθμό στην ιστορία του κινηματογράφου, σαν μια από τις πρώτες ταινίες που χρησιμοποίησαν τον λόγο με τόσο αποτελεσματικό τρόπο. Το σενάριο του ποιητή Ζακ Πρεβέρ είναι ένα υπόδειγμα πληρότητας, δραματικότητας, πυκνότητας νοημάτων και συμβολισμών και ισορροπιάς ανάμεσα στο ρεαλισμό και την ποίηση. Και μιας σοφιστικέ εκλέπτυνσης που δεν είχε δει η σεναριογραφία μέχρι τότε. Οι διαλογοι ρέουν με μια πρωτόγνωρη φυσικότητα και ρεαλισμό, συν τοις άλλοις ευλογημένοι που βρέθηκαν στα στόματα μεγάλων ηθοποιών όπως ο Ζαν Γκαμπέν.
Πέρα από την πολιτική αλληγορία, το Λιμάνι των απόκληρων διαθέτει μια γνήσια ποιητική φλέβα και μια ονειρική διάθεση στην ανάπλαση αυτού του “κάτω κόσμου”, που το σφραγίζουν με τη στάμπα του “καταραμένου”. Μέσα από τη μούχλα και την ομίχλη του λιμανιού της Χάβρης, ο Καρνέ έφτιαξε το ιδανικό απάγγιο για όλες τις απόκληρες-αδέσποτες φιγούρες του ονειρόκοσμου μας: στα πλακόστρωτα σοκάκια του λιμανιού, στα φτηνά μπαρ και τα ξενοδοχεία, κάτω από τους γερανούς της αποβάθρας, στα μαγαζιά με τα εξωτικά αντικείμενα από μακρινούς τόπους, μέσα και έξω από την ομίχλη, τριγυρίζουν τα φαντάσματα του Ρεμπό, του Ένσορ, του Ζενέ, του Γκογκέν, των beat ποιητών, του Μπρελ, του Καββαδία…»
ΔΕΚΑ ΛΟΓΟΙ ΓΙΑ ΝΑ ΜΗΝ ΧΑΣΕΤΕ ΤΟ «ΛΙΜΑΝΙ ΤΩΝ ΑΠΟΚΛΗΡΩΝ»
Εξάλλου, 10 λόγοι για να μη χάσετε το Λιμάνι των απόκληρων είναι:
- Γιατί η ταινία μαζί με το Ξημερώνει, επίσης του Καρνέ, αποτελεί μια από τις πιο κυνηγημένες στη Γαλλία, και στο Μεσοπόλεμο και κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής.
- Γιατί ο πεσιμισμός, η μελαγχολία της και οι τάσεις φυγής που κατέγραψε, όπως και η περίπτωση ενός λιποτάκτη, θεωρήθηκαν οτι υπόσκαπταν το φρόνημα του γαλλικού λαού.
- Γιατί είναι αστείο να θεωρούνται υπεύθυνες οι ταινίες ενώ αυτές αποτελούν αντανακλάσεις ιδεολογικών και κοινωνικών φαινομ’ένων της εποχής τους.
- Για το εκπληκτικό δέσιμο που δημιουργούν μεταξύ τους ο πληθωρικός Ζαν Γκαμπέν και η ντελικάτη μικρούλα Μισέλ Μοργκάν. Αξιοσημείωτο είναι ότι ανέπτυξαν πολύκροτη εξωφιλμική ερωτική σχέση.
- Για το εξαιρετικό σενάριο του Ζακ Πρεβέρ που συνδυάζει το γαλλικό ποιητικό ρεαλισμό με την κοινωνική απογοήτευση.
- Για την εκπληκτική φωτογραφία του Γιουτζίν Σουφτάν γεμάτη ομίχλες και σκιές που συμβολίζουν το αδιέξοδο.
- Για το εξαιρετικό μοντάζ που βασίζεται στις αρχές του Αϊζενστάιν και σχολιάζει βουβά όχι μόνο τις εξελίξεις αλλά και τον κίνδυνο της κοινωνικής κατάρρευσης.
- Γιατί, πέρα από την υψηλή ψυχαγωγία και όλο το ποιητικό ύφος, η ταινία αποτελεί και μια σειρήνα κινδύνου για να κινητοποιηθούν οι εφησυχασμένοι Γάλλοι αστοί.
- Γιατί και με αυτή την ταινία, όπως και με το Ξημερώνει, θεμελιώνεται πια μια νέα τάση: το κλασικό γαλλικό φιλμ νουάρ.
- Γιατί αξίζει να συγκρίνουμε τις διαφορές του γαλλικού με το αμερικανικό φιλμ νουάρ. Στο πρώτο επικρατεί ο φαταλισμός, το μοιραίο και η υποταγή σε αυτό, ενω στο δεύτερο είναι καθαρά κοινωνική και καταγγελτική.