Είναι σε όλους γνωστό ότι το νερό είναι απαραίτητο για οποιαδήποτε μορφή ζωής, ενώ η ποιότητά του καθορίζει την υγεία του ανθρώπου. Από τα υπάρχοντα αποθέματα νερού στη Γη, μόνο περίπου το 1% μπορεί να χρησιμοποιηθεί για πόση, οικιακές ανάγκες και στη βιομηχανία τροφίμων (νερό ανθρώπινης κατανάλωσης).
Η ιδιαίτερη σπουδαιότητα που έχει το νερό για τον άνθρωπο οδήγησε τον Οργανισμό των Ηνωμένων Εθνών να το συμπεριλάβει στα «ανθρώπινα δικαιώματα» και τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας να επισημάνει τους κινδύνους που διατρέχει η ανθρώπινη υγεία από την κατανάλωση ρυπασμένου ή μολυσμένου νερού.
Επίσης, η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει θεσπίσει κανόνες διαχείρισης του νερού ανθρώπινης κατανάλωσης για την αποφυγή ρύπανσης από ανθρώπινες δραστηριότητες, οι οποίοι έχουν ενσωματωθεί και στην ελληνική νομοθεσία. Σύμφωνα με αυτό το νομικό πλαίσιο, το νερό που προορίζεται για ανθρώπινη κατανάλωση πρέπει να είναι καθαρό από φυσική, χημική, βιολογική και μικροβιολογική άποψη.
Επιπλέον προβλέπεται ότι το νερό ανθρώπινης κατανάλωσης παρέχεται με υποχρέωση της Πολιτείας σε όλους τους πολίτες της επικράτειας ως «δημόσιο αγαθό», μη υπαγόμενο στους κανόνες της αγοράς.
Γεννάται όμως το ερώτημα κατά πόσο όλα αυτά τηρούνται στη χώρα μας και ιδιαίτερα σε περιοχές όπου ο κίνδυνος μείωσης της ποσότητας και ρύπανσης των επιφανειακών και υπόγειων υδάτων είναι υπαρκτός, όπως π.χ. στη μεταλλευτική περιοχή της ΒΑ Χαλκιδικής. Καθώς το πρόβλημα είναι διαχρονικό αλλά και επίκαιρο, αξίζει να αναφερθούμε για αυτό κάπως αναλυτικά.
Στο νερό πηγής (2011) και γεώτρησης (2013) που τροφοδοτούσαν το δίκτυο ύδρευσης του οικισμού Νεοχώρι, διαπιστώθηκαν υπερβάσεις στην περιεκτικότητά του σε αρσενικό. Σε αίτημα του Δήμου Αριστοτέλη για άδεια πραγματοποίησης και λειτουργίας νέας υδρευτικής γεώτρησης στην ευρύτερη περιοχή, η Διεύθυνση Υδάτων Κεντρικής Μακεδονίας της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Μακεδονίας-Θράκης (Α.Π. 37611/4-8-2014) αρνήθηκε να τη χορηγήσει, καθώς «Η προτεινόμενη θέση ανόρυξης της γεώτρησης εντοπίζεται (…) στο υπόγειο υδατικό υποσύστημα “Σκουριές-Μαύρες Πέτρες” του οποίου, αν και η ποσοτική κατάσταση χαρακτηρίζεται καλή, η ποιοτική κατάσταση χαρακτηρίζεται κακή λόγω συγκεντρώσεων μόλυβδου και αρσενικού, οι οποίες οφείλονται σε ανθρωπογενή αίτια (μεταλλευτική δραστηριότητα)».
Επίσης, στην απόφαση του υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας (ΥΠΕΝ, 29-4-2021), που αφορά την τροποποίηση της Απόφασης Εγκρισης των Περιβαλλοντικών Ορων (2011) ως προς την εφαρμογή ξηράς απόθεσης στο υποέργο των Σκουριών, αναφέρεται: «Η περιοχή (…) υπάγεται (…) στο υποσύστημα Σκουριών. (…) Το εν λόγω υπόγειο υδατικό υποσύστημα βρίσκεται σε καλή ποσοτική και κακή χημική κατάσταση», «παρουσιάζει αυξημένες συγκεντρώσεις, με υπέρβαση των ανώτερων αποδεκτών τιμών για τα στοιχεία μόλυβδος, αρσενικό, σίδηρος, μαγγάνιο, η οποία αποδίδεται σε ρυπάνσεις προερχόμενες από άλλες προϋπάρχουσες μεταλλευτικές δραστηριότητες αλλά και σε επιδράσεις από το φυσικό γεωλογικό υπόβαθρο».
Στην ίδια απόφαση γίνεται αναφορά και στα επιφανειακά νερά: «Ποτάμιο υδατικό σύστημα Ασπρόλακκα, το οποίο έχει επιβαρυνθεί ποιοτικά από την απόθεση στη λεκάνη απορροής του, με ελλιπή μέτρα ασφαλείας, αποβλήτων από παλαιότερη εξορυκτική/μεταλλευτική δραστηριότητα στην περιοχή του Στρατωνίου». Θα πρέπει εδώ να αναφερθεί ότι στο κάτω τμήμα της λεκάνης απορροής Ασπρόλακκα λειτουργούν γεωτρήσεις από τις οποίες υδρεύονται οι οικισμοί Στρατωνίου, Ιερισσού, Νέων Ρόδων, Ουρανούπολης και Αμμουλιανής.
Οι μεταλλευτικές δραστηριότητες θα έχουν αρνητικές επιπτώσεις στην ευρύτερη περιοχή και των τριών μεταλλείων (Μαύρες Πέτρες, Ολυμπιάδα, Σκουριές) καθώς, σύμφωνα με τη Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ, 2022) της «Ελληνικός Χρυσός» (Ε.Χ.), οι αντλήσεις αποστράγγισης προκαλούν υποβιβασμό της στάθμης του υπόγειου νερού, δηλαδή μειώνουν την ποσότητά του.
Όμως, στην ίδια Μελέτη αναφέρεται ότι «δεν αναμένεται να επηρεαστούν υδρευτικές γεωτρήσεις» στις Μαύρες Πέτρες, «μη σημαντική μείωση της παροχής των υδρευτικών πηγών» στην Ολυμπιάδα, ενώ στις Σκουριές «η πτώση στάθμης των υπόγειων υδάτων ενδέχεται να προκαλέσει ταπείνωση της στάθμης του υπόγειου νερού στις γεωτρήσεις ύδρευσης των πλησιέστερων οικισμών δίχως να επηρεάσει τη λειτουργία τους».
Οι προηγούμενες εκτιμήσεις υπολογίστηκαν με τη χρήση ενός μοντέλου υδατικού ισοζυγίου, που όπως όλα τα μοντέλα μπορεί να παρέχει μόνο μια προσέγγιση των φυσικών υδρολογικών μεταβολών και έχει εγγενώς περιορισμούς. Το μοντέλο που χρησιμοποιήθηκε δεν λαμβάνει υπόψη του, μεταξύ άλλων, και τις επιδράσεις από συγκεκριμένα ημερήσια ακραία καιρικά φαινόμενα, που λόγω της κλιματικής κρίσης μπορεί να παίζουν σημαντικό ρόλο. Δηλαδή, η εμφάνιση επιπτώσεων της μεταλλευτικής δραστηριότητας στις υδρευτικές πηγές και γεωτρήσεις της περιοχής δεν μπορεί να αποκλείεται κατηγορηματικά.
Τέλος, η Μελέτη Περιβαλλοντικών και Κοινωνικών Επιπτώσεων-Μη Τεχνική Περίληψη της Ε.Χ. (2022) αναφέρει: «Οι επιπτώσεις των μεταλλευτικών εργασιών στα ποσοτικά χαρακτηριστικά των υπόγειων υδάτων είναι, σε μεγάλο βαθμό, παροδικές. Μόλις η “Ελληνικός Χρυσός” κλείσει τα μεταλλεία, η στάθμη των υπόγειων υδάτων θα επανέλθει σε επίπεδα που θα αντιστοιχούν στην υφιστάμενη κατάσταση. Ο χρόνος αυτής της επαναφοράς προβλέπεται να είναι πάνω από 3 έτη στην Ολυμπιάδα και τις Μαύρες Πέτρες και 10 έτη στις Σκουριές». Αυτό σημαίνει ότι για δεκαετίες ο κίνδυνος έλλειψης, και όχι μόνο, νερού ανθρώπινης κατανάλωσης είναι υπαρκτός.
Συνοψίζοντας διαπιστώνεται ότι: 1) οι υπηρεσίες του ΥΠΕΝ βεβαιώνουν ότι σε κάποιες περιοχές της ΒΑ Χαλκιδικής η ποιότητα του (επιφανειακού και υπόγειου) νερού είναι κακή λόγω και της προγενέστερης μεταλλευτικής δραστηριότητας. Παρ’ όλα αυτά όμως η κυβέρνηση με την ψήφιση του ν.4785/2021 ενέκρινε το επενδυτικό σχέδιο της Ε.Χ. για συνέχιση και επέκταση της μεταλλευτικής δραστηριότητας, και 2) η ίδια η Ε.Χ. αναγνωρίζει ότι για μεγάλο χρονικό διάστημα θα επέλθει υποβιβασμός της στάθμης του υπόγειου νερού, αλλά θεωρεί πως αυτό δεν θα επηρεάσει ουσιαστικά τις υδρευτικές πηγές και τις γεωτρήσεις ύδρευσης των οικισμών.
Από την πλευρά μας, όμως, υποστηρίζουμε ότι η συνέχιση και η επέκταση της μεταλλευτικής δραστηριότητας στη ΒΑ Χαλκιδική αυξάνουν τον κίνδυνο επιπλέον ρύπανσης και ανεπάρκειας νερού ανθρώπινης κατανάλωσης για τους κατοίκους του Δήμου Αριστοτέλη, τους επισκέπτες του Αγίου Ορους και τις δεκάδες χιλιάδες τουριστών/επισκεπτών της περιοχής. Θα πρέπει να επισημανθεί ότι λόγω της κλιματικής κρίσης και της αναμενόμενης αύξησης της τουριστικής κίνησης, οι ανάγκες για νερό ανθρώπινης κατανάλωσης θα βαίνουν συνεχώς αυξανόμενες.
Επομένως, θα περίμενε κανείς από την Τοπική Αυτοδιοίκηση 1ου και 2ου βαθμού, που γνωρίζει καλά το πρόβλημα, να πάρει θέση για την αποτροπή οποιασδήποτε υποβάθμισης της ποσότητας και ποιότητας του νερού ανθρώπινης κατανάλωσης. Δυστυχώς όμως ο μεν Δήμος Αριστοτέλη, παρά τις κάποιες ενστάσεις, γνωμοδότησε κατά πλειοψηφία θετικά για τη συγκεκριμένη ΜΠΕ, ενώ η Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας μέχρι σήμερα δεν έχει ακόμη γνωμοδοτήσει.
Σε αντίθεση με τα θεσμικά όργανα της Πολιτείας, οι κάτοικοι της περιοχής, όπως παλιότερα έτσι και τώρα, αρνούνται να συναινέσουν στην υποβάθμιση της ζωής και του μέλλοντός τους. Η αρχή έγινε από συλλόγους και συλλογικότητες της περιοχής που έχουν ήδη εκφραστεί αρνητικά για τη ΜΠΕ, αλλά πιστεύω ότι θα υπάρξει συνέχεια.
Ο Κυριάκος Παναγιωτόπουλος είναι Ομότιμος καθηγητής Εδαφολογίας ΑΠΘ
πηγή: efsyn.gr
