«Ο άνθρωπος έχει προικιστεί με το Λόγο, με τη δύναμη να δημιουργεί, ούτως ώστε να μπορεί να προσθέτει σε αυτά που του έχουν δοθεί. Όμως, ως σήμερτα ο άνθρωπος δεν έχει υπάρξει ως δημιουργός, μόνο ως καταστροφέας. Τα δάση συνεχίζουν να χάνονται, οι ποταμοί ξεραίνονται, η άγρια ζωή εξαφανίζεται το κλίμα καταστρέφεται και η γη φτωχαίνει και ασχημίζει καθημερινά» Anton Pavlovich Chekhov (1860-1904), Ρώσος θεατρικός συγγραφέας και δοκιμιογράφος.
Η ενασχόληση ολοένα και περισσότερου κόσμου τα τελευταία χρόνια με το περιβάλλον και την οικολογία είναι, ομολογουμένως, μια πολύ θετική κοινωνική εξέλιξη. Όμως, είναι, ειδικά στην Ελλάδα, αρκετά καθυστερημένη εξέλιξη. Δεν είναι εύκολο να αντιστρέψουμε την κατεύθυνση που έχει πάρει η φθορά του περιβάλλοντος. Όλοι μιλούν για την αλλαγή του κλίματος που είναι ανθρωπογενής και δημιουργεί τα μύρια όσα προβλήματα και στους ανθρώπους και στα ζώα και φυτά και κάθε έμψυχο ον του πλανήτη. Σίγουρα, οι ευθύνες των κυβερνώντων και των κεφαλαιοκρατών, ειδικά της βιομηχανικής περιόδου ανάπτυξης του καπιταλιστικού τρόποι παραγωγής, είναι τεράστιες. Δεν παύει, όμως, να έχουν ευθύνη και οι λαϊκές τάξεις που συχνά έδιναν προτεραιότητα στην αύξηση των μισθών και της αγοραστικής καταναλωτικής δύναμης βάζοντας σε πολύ χαμηλή θέση την προστασία του περιβάλλοντος.
του Θανάση Τσακίρη
Στο έργο των κλασικών του μαρξισμού διαπιστώνουμε ότι το περιβάλλον δεν τίθεται ως διακύβευμα.[1] Προέχει η άνθιση του καπιταλισμού που θα βοηθήσει στην ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων και τη δημιουργία μεγάλων βιομηχανικών μονάδων ώστε να συγκεντρωθεί ο μέγιστος αριθμός εργατών και να μπορεί να γίνει η ανατροπή των καπιταλιστών ιδιοκτητών και να καταστεί δυνατή η κατάληψη της κρατικής εξουσίας και η οικοδόμηση του σοσιαλισμού. Το περιβάλλον φαίνεται ότι είναι ανεξάντλητο και το μοναδικό πρόβλημα είναι οι άθλιες συνθήκες μέσα στις οποίες δουλεύουν οι εργάτες και ζουν οι οικογένειές τους. Η εικόνα της βρετανικής εργατικής τάξης στα μέσα του 18ου αιώνα δικαιολογεί ένα τέτοιο ενδιαφέρον και τη σκυτάλη παίρνουν τα εργατικά συνδικάτα που εκτός από την αύξηση των ημερομισθίων θέτουν θέματα υγιεινής και ασφάλειας στους χώρους δουλειάς και ανέγερσης εργατικών κατοικιών που να πληρούν τις στοιχειώδεις προϋποθέσεις για καλή στέγαση.
Η ανάδειξη της σχέσης της φύσης με τον σύγχρονο άνθρωπο σε διακύβευμα γίνεται με την κριτική που ασκεί στο Διαφωτισμό και τις παρερμηνείες του η λεγόμενη «Σχολή της Φρανκφούρτης». Η σχολή αμφισβήτησε την κυρίαρχη εκδοχή του συσχετίζει την ανθρώπινη κυριαρχία πάνω στη φύση με την βελτίωση της ανθρώπινης κατάστασης. Στην περίπτωση της κυριαρχίας του ανθρώπου στη φύση έχουμε την επίτευξη της οικονομικής και τεχνολογικής εξέλιξης και των πολιτικών θεσμών που την υπηρετούν αλλά το αποτέλεσμα είναι ασταθές και επικίνδυνο τόσο για τη φύση όσο και για τον άνθρωπο και για τη συνέχιση της σχέσης τους. [2]Στο έργο του για το «μονοδιάστατο άνθρωπο» ο Herbert Marcuse θεωρητικοποίησε την παρακμή των επαναστατικών δυνατοτήτων στις καπιταλιστικές κοινωνίες αποδίδοντάς την στη ανάπτυξη των νέων μορφών κοινωνικού ελέγχου. Η «αναπτυγμένη βιομηχανική κοινωνία» δημιουργεί ψευδείς ανάγκες που δένουν το άτομο με την υπάρχουσα οργάνωση της παραγωγής και κατανάλωσης την οποία αναπαράγουν με τη διαρκή παρέμβασή τους η κουλτούρα των ΜΜΕ, η διαφήμιση, η βιομηχανική διαχείριση και ο φιλελεύθερος λόγος με την συνεχή προσπάθεια εξάλειψης της κριτικής και της ριζικής αντιπολίτευσης. Το αποτέλεσμα είναι η επικράτηση ενός «μονοδιάστατου» τρόπου σκέψης και συμπεριφοράς. Έτσι, ο Μαρκούζε έθεσε υπό ριζική αμφισβήτηση δύο βασικές θέσεις του παραδοσιακού Μαρξισμού. Κατά πρώτον, την ιδέα του προλεταριάτου ως αξιόπιστου φορέα επαναστατικής αντιπολίτευσης και, κατά δεύτερον, την ιδέα της αναπόφευκτης κατάρρευσης του καπιταλιστικού συστήματος. Αντί να αναζητά την αποκλειστικότητα της επανάστασης στην εργατική τάξη, τόνισε ότι εν δυνάμει επαναστατικοί φορείς ήταν οι μη ενσωματωμένες στο σύστημα μειονότητες, οι παρείσακτοι και η ριζοσπαστική διανόηση μέσω της διαμόρφωσης της «μεγάλης άρνησης». Ενέπνευσε τις δυνάμεις μιας Νέας Αριστεράς που συνδύασε με κριτικό τρόπο το Μαρξισμό και τις ιδέες της συμμετοχικής δημοκρατίας και του ανοίγματος σε μια σειρά πλουραλιστικών συμμαχιών, που περιλαμβάνουν κοινωνικά κινήματα και ομάδες σχετικά με θέματα όπως το κοινωνικό φύλο, η φυλή, η σεξουαλικότητα, η ειρήνη και το περιβάλλον. [3]
Συνεχίζεται…