Το Εργατικό Κέντρο Δράμας αποφάσισε την έξωση του Κοινωνικού Ιατρείου Φαρμακείου Αλληλεγγύης (εφεξης ΚΙΦΑ) επικαλούμενο ανάμεσα σε άλλους λόγους το γεγονός ότι το ΚΙΦΑ Δράμας δεν έχει αποκτήσει διακριτή νομική μορφή. Με αυτό το κείμενο επιχειρείται μια συμβολή στη σχετική συζήτηση περί νομιμότητας από τη θεωρητική σκοπιά του εν λόγω ζητήματος.
Πρώτον, είναι σημαντικό να αποσαφηνίσουμε ότι η διεθνής εμπειρία δείχνει ότι στις πρακτικές κοινωνικής οικονομίας και αλληλεγγύης που αναπτύσσονται από τα κάτω προηγείται η κοινωνική και έπεται η θεσμική νομιμοποίηση. Είναι δηλαδή σύνηθες ο νόμος να διαπλάθεται μέσα από την πρακτική και να εισάγονται νέες νομικές μορφές για να στεγάσουν τις ανάγκες των καινοτόμων εγχειρημάτων. Αυτή ήταν η εξελικτική διαδικασία που ακολούθησαν πολλές πρακτικές όπως οι κοινωνικοί συνεταιρισμοί στην Ιταλία μετά από την επιτυχία του κινήματος για μια δημοκρατική ψυχιατρική και τα κατειλημμένα εργοστάσια στην Αργεντινή.
Η θεσμική νομιμοποίηση (institutionalization) εξετάζεται εκτενώς στη διεθνή βιβλιογραφία ως ταυτόχρονα κατάκτηση αλλά και κίνδυνος αφομοίωσης. Κατάκτηση γιατί σηματοδοτεί την ικανότητα των εγχειρημάτων να δημιουργήσουν ρήγματα που αποκρυσταλλώνονται στο χρόνο. Κίνδυνος αφομοίωσης γιατί κατά την εξέλιξή τους ορισμένα εγχειρήματα τείνουν να προσομοιάζουν (εννοιολογικά χρησιμοποιείται ο όρος του ισομορφισμού) τυπική επιχείρηση της αγοράς ή κρατική υπηρεσία ανάλογα με το πεδίο δραστηριοποίησης.
Δεύτερον, και σε άμεση συνάρτηση με το προηγούμενο σκεπτικό, το ΚΙΦΑ Δράμας δεν αποτελεί μια εξαιρετική κατάσταση έλλειψης νομιμότητας όχι μόνο μέσα στη θάλασσα των εγχειρημάτων κοινωνικής οικονομίας και κοινωνικής αλληλεγγύης διεθνώς, αλλά και μέσα στη λίμνη των κοινωνικών ιατρείων-φαρμακείων που αναπτύχθηκαν στην Ελλάδα της κρίσης. Εν ολίγοις, το ζήτημα της επιλογής νομικής μορφής έχει απασχολήσει τις περισσότερες δομές καθώς δεν υπάρχει ακόμα ένα νομικό πρόσωπο που να συνάδει απόλυτα με την καινοτομία που εισάγουν οι εν λόγω πρακτικές.
Τρίτον, η απόκτηση νομικής μορφής δεν αποτελεί απλώς μια λύση σε πρακτικά και διαδικαστικά ζητήματα, αλλά έχει και συγκεκριμένους πολιτικούς συμβολισμούς. Για ορισμένα ΚΙΦΑ, η απόκτηση νομικής μορφής συνεπάγεται την παγίωση της κατάρρευσης του ΕΣΥ καθώς αντιλαμβάνονται το ρόλο τους ως δομές με διττό στόχο. Αφενός, προσφέρουν πρωτοβάθμια υγιεινομική φροντίδα στον αυξανόμενο πληθυσμό που αποκλείεται από το ΕΣΥ. Αφετέρου, διεκδικούν αυτός ο αποκλεισμένος πληθυσμός που γίνεται αόρατος από τις επίσημες πολιτικές στο χώρο της υγείας και όχι μόνο, να ξαναβρεί τη θέση του σε ένα αναμορφωμένο, δημόσιο και καθολικό ΕΣΥ. Ως εκ τούτου, και στο πλαίσιο της σημερινής συγκυρίας, η απόκτηση νομικής μορφής ενέχει τον κίνδυνο να μετασχηματίσει τα ΚΙΦΑ από μεταβατικές δομές παρέμβασης στο χώρο της υγείας σε μόνιμα δίχτυα ασφαλείας για τους/τις αποκλεισμένους/ες απαλάσσοντας το ΕΣΥ από την ανάγκη παροχής υπηρεσιών υγείας σε ανασφάλιστους/ες και σε χαμηλά αμειβόμενους/ες.
Τέταρτον, θα περίμενε κανείς η επίκληση της νομιμότητας να προέρχεται από δομές που εξ ορισμού προήλθαν από τα πάνω προς τα κάτω και όχι από ένα εργατικό κέντρο που αποτελεί μετεξέλιξη των κοινοτήτων αλληλεγγύης και αντίστασης των εργατών/εργατριών. Σε πείσμα όσων θεωρούν ότι κάθε λόγος και πράξη αντίστασης είναι παρακαταθήκη ενός παρελθόντος με το οποίο πρέπει να τελειώνουμε, διατεινόμαστε ότι χρειάζεται μια διαρκής ανατροφοδότηση του παρελθόντος με το παρόν καθώς και των διεθνών και εγχώριων πρακτικών. Από αυτή τη σκοπιά, θα περίμεναμε αν όχι την άμεση ενεργοποίηση των εργατικών κέντρων στην κατεύθυνση της δημιουργίας δομών κοινωνικής αλληλεγγύης, τουλάχιστον την έμμεση υποστήριξή τους σε αυτές. Σίγουρα όχι μια απόφαση έξωσης.
ΥΓ: Ενημερώνουμε το Εργατικό Κέντρο Δράμας πως στο πλαίσιο της Μονάδας Κοινωνικής Πολιτικής, Φτώχειας και Ανισοτήτων του Παρατηρητηρίου Κοινωνικών και Οικονομικών Εξελίξεων του ΙΝΕ ΓΣΕΕ πραγματοποιείται πανελλαδική έρευνα για τα κοινωνικά ιατρεία-φαρμακεία αναγνωρίζοντας τη συμβολή τους στο πεδίο της παροχής υπηρεσιών υγείας.
* Σοφία Αδάμ, ερευνήτρια, Παρατηρητήριο Κοινωνικών και Οικονομικών Εξελίξεων ΙΝΕ/ΓΣΕΕ