Αυτός ο αγώνας που ποτέ δεν τελειώνει*
Από την Ανατολή μέχρι τη Δύση
Από τον Βορρά μέχρι το Νότο
Σας καλώ
Σας καλώ στον κόσμο του πολέμου
Όπου η ειρήνη είναι η νύφη που έχασε τη ζωή της
Σας καλώ στους αγώνες μας
Όπου τα κορίτσια είναι στην πρώτη γραμμή
Σας καλώ στις διαμαρτυρίες μας
Χωρίς μικρόφωνο, όλοι μαζί με μια φωνή
Σας καλώ πίσω από αυτά τα τείχη
Σας καλώ να συναντηθούν τα λαμπερά μας βλέμματα
Σας καλώ στον κόσμο όπου οι καρδιές καίγονται
Όπου οι γροθιές και τα πανιά μας είναι υψωμένα
Σας καλώ, κάνω έκκληση σε σας
Να γίνετε ένα με μας, να στηρίξετε τους αγώνες μας
Να διεκδικήσουμε τα δικαιώματά μας παρ’ όλες τις απειλές
Κι ακόμα και μέσα στο φόβο να συνεχίσουμε να αντιστεκόμαστε
Δεν θα σταματήσουμε, δεν θα μας σταματήσει κανείς
Είμαστε στρατιώτες αλλά χωρίς όπλα
Τα όπλα μας είναι οι αφίσες μας
Πολεμάμε χωρίς ξίφη
Τα ξίφη μας είναι τα συνθήματά μας
Τα ηχηρά και ξεκάθαρα συνθήματά μας
Είμαστε στρατός αλλά χωρίς ιππικό
Τα πόδια μας αρκούν
Αντιστεκόμαστε και η βούλησή μας είναι ισχυρή
Δεν θα σταματήσουμε ποτέ
Παρβάνα Αμίρι
26 Ιουλίου 2021
H Παρβάνα Αμίρι είναι μία έφηβη Αφγανή προσφύγισσα, που ξεκίνησε μαζί με την οικογένειά της από το Χεράτ του Αφγανιστάν το ταξίδι για μια αξιοπρεπή ζωή, το ταξίδι, όπως λέει η ίδια, για την ελευθερία. «Περνάμε από φράχτες και διασχίζουμε θάλασσες. Βρισκόμαστε αντιμέτωποι με την αστυνομία, τους στρατιώτες, τους λαθρέμπορους και τους κλέφτες. […] Περνάμε νύχτες έξω χωρίς να γνωρίζουμε πού είμαστε, χωρίς κουβέρτες μέσα στο κρύο, τη βροχή ή το χιόνι, δίχως φαγητό και νερό. Μας πυροβολούν, μας ληστεύουν, μας απάγουν, μας απειλούν, μας βιάζουν.[..] Πιστεύετε ότι είναι μια εύκολη επιλογή αυτή η πορεία προς την ελευθερία;» διερωτάται στο βιβλίο της «Η πένα μου δεν σπάει, τα σύνορα είναι που θα σπάσουν. Γράμματα στον κόσμο από τη Μόρια» (εκδόσεις Ακυβέρνητες Πολιτείες, 2021) μέσα από το οποίο γίνεται η φωνή των προσφύγων που έζησαν την κόλαση ενός ατελείωτου εγκλωβισμού σε ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης το οποίο χαρακτηρίστηκε ως το χειρότερο της Ευρώπης. Η πένα της Παρβάνα έγινε το μοναδικό της όπλο, ένα όπλο που «δεν έσπασε», και μέσω αυτής κατάφερε να καταγράψει τον καθημερινό αγώνα επιβίωσης χιλιάδων προσφύγων και προσφυγισσών, που συνεχίζουν να ζουν αποκλεισμένοι ανάμεσα σε ψηλά τσιμεντένια τείχη. Σε ένα τέτοιο καμπ, στη Ριτσώνα, συνεχίζει να ζει και η Παρβάνα, προσπαθώντας μαζί με άλλους πρόσφυγες να σπάσει το τείχος της σιωπής σχετικά με τις συνθήκες που επικρατούν εκεί. Με αφορμή την παρουσίαση του βιβλίου της στο 10ο Ελευθεριακό Φεστιβάλ Βιβλίου στη Θεσσαλονίκη, η Αφγανή προσφύγισσα μίλησε σε ένα πολύ ζεστό κοινό, αλλά και στο alterthess, για τη δύναμη της συγγραφής, την κατάσταση που επικρατεί στα καμπ που πρόσφατα επισκέφθηκε, αλλά και για την ανάγκη να σπάσουμε ντόπιοι και μετανάστες τα μεταξύ μας σύνορα.
«Οι συνθήκες στη Νέα Καβάλα και στα Διαβατά είναι ακόμη πιο κρίσιμες από αυτό που κανείς θα περίμενε. Όλα όσα συμβαίνουν μένουν στη σιωπή, και όλο και λιγότερες φωνές καταφέρνουν να βγουν έξω από τα καμπ. Αν μπεις όμως μέσα και μιλήσεις βαθιά με τους ανθρώπους εκεί, θα καταλάβεις ότι το σύστημα τους καθιστά σιωπηλούς και όχι ότι οι συνθήκες έγιναν καλύτερες. Τα τείχη γύρω τους εντείνουν αυτό το φαινόμενο. Τους αναγκάζουν να βρίσκονται πιο μακριά από άλλους ανθρώπους, να σκέφτονται ότι είναι ακόμη πιο μόνοι και ότι άλλοι είναι αυτοί που θα αποφασίσουν για τους ίδιους και για τα προβλήματά τους. Ουσιαστικά νιώθουν ότι δεν υπάρχει κανείς για να τους βοηθήσει».
Η Παρβάνα συνεχίζει μιλώντας για τις κινητοποιήσεις των προσφύγων: «Έχω παρατηρήσει ότι στα καμπ που οι άνθρωποι είναι πιο σιωπηλοί αντιμετωπίζουν και μεγαλύτερα προβλήματα. Στη Νέα Καβάλα, για παράδειγμα, οι πρόσφυγες έχουν περισσότερα προβλήματα αλλά είναι σιωπηλοί γιατί το σύστημα που θέλει να τους ελέγχει γίνεται δυνατότερο. Αυτή είναι η πραγματικότητα και είναι πολύ δύσκολο να βγουν από αυτήν. Επιπλέον, η πληροφορία που φτάνει στους υπεύθυνους στα υπουργεία είναι ελεγχόμενη. Ακόμη και οι οργανώσεις που δουλεύουν για τα ανθρώπινα δικαιώματα δεν έχουν ολοκληρωμένη εικόνα. Οι εκπρόσωποι των προσφυγικών κοινοτήτων αδυνατούν επίσης να μεταφέρουν την ακριβή κατάσταση στις αρχές. Είναι ένα παιχνίδι που παίζεται από τις κατώτερες αρχές μέχρι και τις ανώτερες. Και μαζί με όλα αυτά, εντείνονται οι επαναπροωθήσεις και οι απελάσεις».
Ρωτήσαμε την Παρβάνα πώς βίωσε την περίοδο της έξαρσης της πανδημίας μέσα στο καμπ της Ριτσώνας. «Μέσα στην πανδημία, κατάλαβα πολλές διαφορετικές πραγματικότητες που αφορούσαν τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπιστήκαμε σε σχέση με τον υπόλοιπο πληθυσμό. Αυτό με βοήθησε να συνειδητοποιήσω πόσο ακόμη πιο σκληρές μπορούν γίνουν οι συνθήκες για μας, παρόλο που ζούμε στην ίδια χώρα με εσάς και παρότι κινδυνεύουμε από τον ίδιο ιό. Αν για τους ντόπιους χρειαζόταν μισή ώρα για να φτάσουν στο νοσοκομείο, για μας η αναμονή μπορεί να διαρκούσε πολλές ώρες. Ο ίδιος αποκλεισμός συνέβαινε και με το σχολείο. Ενώ οι περισσότεροι μαθητές είχαν πρόσβαση στη διαδικτυακή εκπαίδευση, τα παιδιά των προσφύγων δεν είχαν καμία, δεν είχαν καν διαδίκτυο».
Η αίσθηση ενός διαρκούς αποκλεισμού από βασικά δικαιώματα ήταν και ο λόγος που, κάτω από τις ασφυκτικές συνθήκες ζωής στη Μόρια, η Παρβάνα Αμίρι συμμετείχε στην πρωτοβουλία «Wave of Hope for Future», ένα αυτοδιαχειριζόμενο σχολείο στο οποίο δίδασκε. «Επειδή σκεφτόμουν ότι δεν υπήρχαν πολλές δυνατότητες πρόσβασης στην εκπαίδευση, ξεκίνησα τη συνεργασία με δασκάλους από την κοινότητα με σκοπό να δημιουργήσουμε μια ομάδα που να στηρίζει τους πρόσφυγες στην εκπαίδευση και να φωτίζει τις ίδιες τους τις δραστηριότητες». Όπως τόνισε και στην ομιλία της στο 10ο Ελευθεριακό Φεστιβάλ Βιβλίου: «Πάλευα όχι μόνο για μένα αλλά για το δικαίωμα στην εκπαίδευση και των 800 παιδιών που παρέμεναν αποκλεισμένα».
Στο στρατόπεδο της Μόριας, και με τη βοήθεια ενός φακού μέσα σε μία σκηνή, γράφτηκε και το βιβλίο αυτό. «Στη Μόρια το γράψιμο ήταν ο μόνος ασφαλής τρόπος να μην σκέφτεσαι ότι βρίσκεσαι σε κίνδυνο και υπό την απειλή των αρχών. Τα γραπτά μου δημοσιεύονταν αρχικά ανώνυμα, έπρεπε να αποκρύψω το όνομά μου, τόσο για τη δική μου ασφάλεια όσο και της οικογένειάς μου. Ήταν ωστόσο ένα όπλο για μένα να καταφέρω να υψώσω τη φωνή μου και τη φωνή των υπόλοιπων προσφύγων». Τα «Γράμματα από τη Μόρια» είναι ένα από τα σπάνια ντοκουμέντα που μιλούν για τη ζωή των προσφύγων από τη δική τους σκοπιά. Όπως ανέφερε η Παρβάνα στην ομιλία της: «Πολλοί άνθρωποι γράφουν τις ιστορίες των προσφύγων. Τα προβλήματά τους συχνά αισθητικοποιούνται και συναισθηματικοποιούνται, και αυτή η υπερέκθεση του κοινού σε αυτά πολλές φορές το αναισθητοποιεί. Αποφάσισα όμως να γράψω τις ιστορίες αυτές με τη δική μου φωνή. Να μιλήσω για τους άλλους πρόσφυγες με έναν τρόπο που να είναι σαν τις ιστορίες αυτές να τις γράφουν οι ίδιοι. Το έκανα με έναν πολύ άμεσο τρόπο, που να αντανακλά αυτό που ζουν χωρίς να αλλάξω τίποτα. Κάθε πρόσφυγας είναι με έναν τρόπο επαναστάτης στην καθημερινή ζωή, όχι μόνο επειδή περνάει τα σύνορα αλλά επειδή καταφέρνει να επιβιώσει σε αυτές τις συνθήκες. Εγώ, όπως και όλοι που ζούσαμε στη Μόρια, ήμασταν ξεριζωμένοι και χρειαζόμουν το γράψιμο για να περιγράψω αυτόν τον ξεριζωμό». Εκτός όμως από το βίωμα του ξεριζωμού, η Παρβάνα ζωντανεύει μέσα στα γράμματά της τον αγώνα για μία αξιοπρεπή ζωή, μέσα από τη διαδικασία της ενσυναίσθησης, μπαίνοντας στη θέση της μάνας που στήνεται στην ουρά για να επιβιώσει η οικογένειά της, της ηλικιωμένης προσφύγισσας που φροντίζει τον άρρωστο σύντροφό της, του διεμφυλικού ατόμου, του νεαρού κοριτσιού που βιώνει την παρενόχληση κ.ά.
Όπως χαρακτηριστικά συνέχισε στην ομιλία της: «Τα καμπ είναι μια μικροσκοπική σφαίρα όπου μπορώ να δω τους αγώνες, τους φόβους, τις αντιστάσεις, τα κίνητρα και τις ελπίδες των ανθρώπων, τις σχέσεις μέσα στην κοινότητα, και τις σχέσεις των προσφύγων με τις αρχές. Δεν απελπίστηκα που έφτασα στην κατάσταση του πρόσφυγα. Μέσα από τη διαδρομή μου στην Ελλάδα, τη διαμονή μου στα καμπ και τις ιστορίες των άλλων προσφύγων, γνώρισα τον εαυτό μου καλύτερα. Είναι ιστορίες που ανακυκλώνονται και αφορούν όλα τα καμπ, τα ίδια πράγματα συμβαίνουν στο Καρά Τεπέ. Μέχρι ο κύκλος των συνόρων και των στρατοπέδων συγκέντρωσης να κλείσει, οι μνήμες αυτές θα είναι ανεξίτηλες».
Για την ίδια, η διαδικασία της γραφής ήταν όμως και μια εσωτερική διαδικασία αναστοχασμού της ζωής της αλλά και της ζωής των άλλων: «Όταν αναπαριστάς μια ζωή, αποκτάς μια κριτική αντίληψη και για τη δική σου τη ζωή. Προσπάθησα να αποαποικιοποιήσω τον εαυτό μου αναλαμβάνοντας την ευθύνη της γραφής, ωρίμασα μέσα από αυτό και γέρασε ίσως και λίγο η ψυχή μου».
Το πιο χαρακτηριστικό βίωμα στο στρατόπεδο της Μόριας είναι αυτό της ατέρμονης αναμονής για τα πάντα, για το φαγητό, για τον γιατρό, αλλά και αυτή η διαρκής αίσθηση φόβου, ειδικά στις γυναίκες, να βγουν από τη σκηνή τους. Την ρωτήσαμε αν αυτή η συνθήκη συνεχίζεται μέχρι και σήμερα.
«Η κατάσταση χειροτερεύει καθημερινά στα καμπ. Κόβουν το cash card, κάνουν έξωση σε πρόσφυγες που λαμβάνουν τα χαρτιά τους, χωρίς να υποστηρίζουν το δικαίωμά τους στην εργασία. Αναμονή στη Μόρια σήμαινε να ξυπνάς το πρωί και να πρέπει να περιμένεις στην ουρά δύο ώρες για να πάρεις φαγητό, το ίδιο για το μεσημεριανό, τρεις ώρες για το βραδινό, είκοσι λεπτά για την τουαλέτα και για το μπάνιο, τρεις ώρες για τον γιατρό, ατελείωτες για τα χαρτιά, για το ραντεβού για άσυλο, για όλα πρέπει να περιμένεις σε μια ουρά. Αυτή η διαδικασία της αναμονής ήταν, πέρα από ταλαιπωρία, μία αίσθηση ότι ο χρόνος ξοδεύεται, μια εξάντληση κάθε έμπνευσης και κινήτρου η οποία συνεχίζεται μέχρι και σήμερα».
Πλέον, όπως λέει, στην Ελλάδα φτιάχνονται «περισσότερες φυλακές για τους πρόσφυγες». «Αυτό θα έπρεπε να κινητοποιεί και σας, γιατί θα βλέπετε συνεχώς φυλακές να φτιάχνονται για μας από τις οποίες μπορεί να βρίσκεστε έξω αλλά δεν ξέρετε τι συμβαίνει μέσα. Δεν μπορούμε να αποκαλούμε τα μέρη όπου ζούμε ούτε κέντρα υποδοχής ούτε κέντρα κράτησης, είναι αληθινές φυλακές. Που σημαίνει ότι έχεις τα πάντα μέσα, αλλά δεν μπορείς να βγεις έξω. Έχεις θεωρητικά το δικαίωμα να βγεις έξω, αλλά δεν μπορείς να επικοινωνήσεις με άλλους ανθρώπους. Έχεις το δικαίωμα να έχεις επικοινωνία με άλλους ανθρώπους, αλλά αυτή η δυνατότητα δεν σου δίνεται. Και στο τέλος αυτής της διαδικασίας είσαι αποκλεισμένος από όλο τον έξω κόσμο. Πρόκειται για μια σκληρή αίσθηση φυλάκισης και μια απανθρωποποίηση και των ντόπιων και των προσφύγων».
Η Παρβάνα όλο αυτό το διάστημα οργανώνει κινητοποιήσεις μέσα και έξω από τα καμπ ενάντια στην κυριαρχία των Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν και ό,τι αυτή έχει ως αποτέλεσμα: τον αποκλεισμό των γυναικών από βασικά δικαιώματα, τη βία που υφίστανται αλλά και το επικίνδυνο ταξίδι για χιλιάδες Αφγανούς σε αναζήτηση μιας ζωής με ασφάλεια και αξιοπρέπεια.
«Οι πληροφορίες που λαμβάνετε για το Αφγανιστάν είναι ελεγχόμενες μέσω των μίντια. Επίσης, ο τρόπος με τον οποίο δίνονται δεν κινητοποιεί τον κόσμο να αναλάβει δράση. Είναι σημαντικό ότι οι πρόσφυγες διαμαρτύρονται όχι μόνο γιατί θέλουν να αφυπνίσουν τον υπόλοιπο κόσμο σχετικά με το τι συμβαίνει εκεί. Δεν πενθούμε μόνο για τη χώρα μας, δεν υπερασπιζόμαστε μόνο τα δικά μας δικαιώματα στο Αφγανιστάν, αλλά τα δικαιώματα των προσφύγων σε όλες τις χώρες. Θέλουμε να κάνουμε τον κόσμο πιο ανθρώπινο. Πολλοί νομίζουν ότι το μοναδικό πρόβλημα στο Αφγανιστάν είναι αυτό της εκπαίδευσης. Οι γυναίκες στο Αφγανιστάν δεν έρχονται αντιμέτωπες μόνο με την έλλειψη παιδείας, αλλά και με την ανασφάλεια, με την ανυπαρξία προστασίας, υποφέρουν από ψυχικά προβλήματα, δεν μπορούν να βγουν καν έξω από το σπίτι τους γιατί παντού και πάντα μπορεί να δεχτούν επίθεση. Η συνθήκη είναι πολύ περίπλοκη».
Η δυσκολία τού να ζει κανείς στο Αφγανιστάν δεν είναι μια πρόσφατη ιστορία και δεν ξεκινά, όπως υπενθυμίζει, με την επαναφορά των Ταλιμπάν στην κυβέρνηση. Δικαίως η Παρβάνα αναρωτιέται: «Δεν θεωρείς ότι υπήρχε ένας πολύ σημαντικός λόγος για τον οποίο χιλιάδες Αφγανοί εγκατέλειπαν το Αφγανιστάν και πριν την επιστροφή των Ταλιμπάν; Η ιστορία της χώρας μου είναι πολύ σκληρή. Η οικογένειά μου δεν αντιμετώπιζε άμεσα τον φόβο των Ταλιμπάν, δεν υπήρχαν καν στην πόλη μας. Αλλά ζούσαμε υπό καθεστώς απειλών από άλλες εγκληματικές ομάδες, δεν νιώθαμε ασφαλείς. Αυτό δεν αφορά μόνο την οικογένειά μου αλλά χιλιάδες άλλες, και αυτός ήταν ένας λόγος που οι ΗΠΑ δεν ήθελαν να αναδειχτούν τα προβλήματα αυτά, δεν ήθελαν να τους γίνει η ερώτηση “τι άραγε κάνουν οι δυνάμεις σας εκεί, όταν ο πόλεμος μαίνεται;”».
Κατά τη διάρκεια της συζήτησής μας μιλήσαμε για το πώς είναι να αγωνίζεσαι ως κορίτσι πρόσφυγας σε έναν πατριαρχικό κόσμο. Η Παρβάνα εξηγεί: «Ήταν πολύ δύσκολο για μένα. Γεννήθηκα σε μια πατριαρχική οικογένεια. Οι αδερφές μου παντρεύτηκαν νωρίς, αλλά ήθελαν να συνεχίσουν με έναν τρόπο την εκπαίδευση. Ήταν όμως ένα ζήτημα που είχε να κάνει με την κοινότητα στην οποία ζούσαμε, την κοινωνία, τον πολιτισμό και την οικογένειά μου επίσης. Ήταν δύσκολο να αλλάξω τον τρόπο που σκέφτονται, και ακόμη πιστεύω πως η οικογένειά μου δεν βρίσκεται στο ίδιο μήκος κύματος, δεν σκέφτεται με τον τρόπο που σκέφτομαι εγώ. Συνεχίζω όμως να προσπαθώ αυτά να τα αλλάξω, όχι μόνο με τις δικές μου κινήσεις αλλά και με άλλους νέους ανθρώπους και ειδικά με νέες γυναίκες. Αυτός είναι ένα αγώνας όχι μόνο μέσα στην οικογένεια αλλά και έξω από αυτήν».
Ο αγώνας αυτός, που περνάει μέσα από την εναντίωση σε ένα πλέγμα μορφών βίας και καταπίεσης, ίσως προκάλεσε και την τελευταία φράση του βιβλίου της: «Οι πιο σκληρές πέτρες είναι εκείνες που δημιουργούνται μέσα στην υψηλή θερμότητα των ηφαιστείων». Όπως μας είπε χαρακτηριστικά: «Θεωρώ ότι εμείς οι πρόσφυγες δεν θα λυγίσουμε εύκολα. Συναισθηματικά δεν έχουμε κάτι άλλο να χάσουμε, χάσαμε τη χώρα όπου ζούσαμε, τους συγγενείς μας, αλλά δίνουμε μεγάλη αξία στις συζητήσεις μας. Η ζωή μας ήταν σαν ένα ηφαίστειο που μας έκανε να γίνουμε σκληρές πέτρες. Γι’ αυτό σας ζητούμε να γίνετε μέρος του αγώνα μας, των κινητοποιήσεών μας. Το πιο σημαντικό είναι η επικοινωνία μεταξύ μας, αυτό είναι το βασικότερο σύνορο που μπορούμε να σπάσουμε».
*Τη διερμηνεία στην ομιλία της Παρβάνα Αμίρι στο 10ο Ελευθεριακό Φεστιβάλ Βιβλίου έκανε η Λία Γυιόκα.
*Το ποίημα της Παρβάνα Αμίρι, διαβάστηκε από την ίδια κατά τη διάρκεια της ομιλίας της.
