Ιστορικά, δεν θα ήταν παρακινδυνευμένο αν υποστηρίζαμε την ύπαρξη υψηλού βαθμού συσχέτισης μεταξύ της εμφάνισης μιας μεγάλης, δομικής οικονομικής κρίσης και της πολιτικής αστάθειας που, είτε σε πρώτο είτε σε δεύτερο χρόνο, τη συνοδεύει. Το χτύπημα της τελευταίας οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα αποτέλεσε αδιάψευστη τέτοια περίπτωση, ευθέων, πλήρους στοιχισμένων και απροκάλυπτων αιτιωδών σχέσεων μεταξύ οικονομικών συνθηκών και πολιτικού οικοδομήματος. Ουσιαστικά, μέσα σε ένα και κάτι χρόνο, από την άνοιξη του 2011 έως και τις εκλογές του 2012, επήλθαν τόσο ραγδαίες πολιτικές εξελίξεις που δυναμίτισαν την κεντρική πολιτική σκηνή ανατρέποντας μια πολιτική ισορροπία (με τις θεσμικές δυνάμεις της και τους συσχετισμούς της), γνωστή ως εποχή της μεταπολίτευσης, διάρκειας ζωής άνω των τριών δεκαετιών. Οι διπλές εθνικές εκλογές του ’12 μορφοποίησαν, όπως όλοι γνωρίζουμε, μια νέα κατάσταση, η οποία έκτοτε από την μία διατηρεί ανοικτό έναν ρευστό πολιτικό ορίζοντα ενώ από την άλλη αναζητεί, με “διορθωτικά” πρωτίστως βήματα, σημείο ισορροπίας πάνω στα δεδομένα του προ διετίας τελευταίου εθνικού εκλογικού χάρτη.
Όλο αυτό το περίπου δισυπόστατο γενικό συμπέρασμα γίνεται πολύ πιο σαφές αν το επιμερίσουμε σε τρεις κεντρικούς άξονες:
ι) Η δημοσκοπική εκλογική επιρροή των υπαρχόντων κοινοβουλευτικών κομμάτων εμφανίζει όλο αυτό το διάστημα να συστηματοποιεί την αρχιτεκτονική των ανατροπών του ’12, με όμορες πλέον αναδιατάξεις θέσεων και σχετικές ανακατατάξεις συσχετισμών μεταξύ των δύο μεγαλύτερων από την μία και των υπολοίπων, πέριξ και κάτω του 10%, κομματικών σχηματισμών από την άλλη. Η εμφάνιση του Ποταμιού και η διαφαινόμενη εκ νέου απομείωση του ΠΑΣΟΚ-Ελιά στο μισό κινούνται εντός και δεν αλλοιώνουν την παραπάνω εικόνα.
ιι) Συγχρόνως, όμως, με το παραπάνω, η υφιστάμενη εκλογικο-πολιτική μορφολογία στηρίζεται πάνω σε ένα ιδιαίτερα ρευστό κοινωνικοπολιτικό υπέδαφος, ευεπίφορο σε ποικιλότροπες μεταβολές και μετακινήσεις. Δεν είναι μόνο η διεύρυνση της δεξαμενής των αναποφασίστων στο σύνολο του εκλογικού σώματος και οι χαμηλές συσπειρώσεις των πολιτικών κομμάτων που διαμορφώνουν τη συγκεκριμένη ρευστότητα. Ένα επιπρόσθετο ποιοτικό στοιχείο που επιτείνει ένα ασταθές περιβάλλον και ανατροφοδοτεί ένα εν δυνάμει κινούμενο εκλογικό σώμα είναι ότι σημαντικό μέρος αυτών που ήδη επιλέγουν κάποιο κόμμα δεν συνδέονται μαζί του με πιο προσωπικές, συναισθηματικές, αλλά και εμφανώς ιδεολογικές σταθερές. Μάλλον, η επιλογή τους αντιστρόφως συναρτάται: α) από το αντίπαλο, το έτερο που αποστρέφονται ή που επιδιώκουν να αποσυνδεθούν οριστικά πια από αυτό, β) από το πώς ιεραρχούν και τι απάντηση δίνουν σε μεγάλα τρέχοντα ερωτήματα όπως αυτά που αφορούν την οικονομική, εργασιακή τους κατάσταση και τις προσδοκίες για το μέλλον, καθώς και την ατομική-κοινωνική ασφάλεια, την πολιτική σταθερότητα και την διεθνή θέση της χώρας.
ιιι) Στη βάση των προαναφερθέντων στάσεων, των διαβαθμισμένων απαντήσεων στα εν λόγω ή σε συγκοινωνούντα ερωτήματα και στον αλγεβρικό συνδυασμό όλων των τρόπων επιλογής εδράζεται, παρόλα αυτά, ένα σύνολο σαφών τάσεων και κατευθύνσεων που προσδένουν και καθορίζουν τους εκλογικούς συσχετισμούς και τη δημοσκοπική πορεία των πολιτικών δυνάμεων εδώ και πολλούς μήνες έως σήμερα.
Για του λόγου του αληθές ας μετακινηθούμε όμως από το πεδίο των θεωρητικών εκτιμήσεων στο εφαρμοσμένο πεδίο των δημοσκοπικών ευρημάτων και ειδικότερα στη σειρά των οκτώ πανελλαδικών δημοσκοπήσεων, περίπου μηνιαίας βάσης, που διενήργησε η Palmos Analysis από τον Οκτώβριο του 2013 έως και τις παραμονές των Ευρωεκλογών για λογαριασμό του ειδησεογραφικού ιστοτόπου TVXS. Χωρίς να έχει κάποια ποιοτική σημασία να δηλώσουμε απλώς προς ενημέρωση ότι στις πρώτες τέσσερις μέχρι και τον Ιανουάριο του 2014 δημοσκοπήσεις το ερώτημα της πρόθεσης ψήφου τίθεται για τις επόμενες εθνικές εκλογές. Από κει και πέρα το ερώτημα τίθεται και για τις προσεχείς ευρωεκλογές. Επί του πρακτέου, τώρα, μας δίνεται η δυνατότητα σήμερα να καταθέσουμε τα εξής καταγεγραμμένα στοιχεία:
-
Σε κανένα από όλα αυτά τα διαδοχικά δημοσκοπικά στιγμιότυπα δεν εμφανίστηκε να προηγείται η ΝΔ στην πρόθεση ψήφου έναντι του Σύριζα. Μόνο στα τέλη Μαρτίου, ακριβώς με την εμφάνιση του Ποταμιού, εμφανίστηκαν να ισοβαθμούν στο 15%, καθώς υπέστησαν ταυτόχρονη, αλλά δυσανάλογη πτώση. Όλο το προηγούμενο και το επόμενο διάστημα η διαφορά υπέρ του Σύριζα στην πρόθεση ψήφου κυμάνθηκε από 2.6% έως 4.9%.
-
Σύριζα και ΝΔ δεν υπερέβαιναν και οι δύο ταυτόχρονα το 20% σε πρόθεση ψήφου μέχρι τον τελευταίο μήνα όπου οι συσπειρώσεις ανέβηκαν αισθητά με τη ΝΔ να καλύπτει μεσοσταθμικά πάνω από δέκα μονάδες (από 44%- έως 63%) και τον Σύριζα με πιο μικρά βήματα να ξεπερνά το 67% όταν όλο το προηγούμενο διάστημα κινούνταν σταθερά πέριξ του 60%. Το πιθανότερο είναι τη μέρα των εκλογών να αγγίξουν ή να ξεπεράσουν το φράγμα του 70% της εκλογικής συσπείρωσης των ψηφοφόρων τους του Ιουνίου του 2012. Η συρρίκνωση των αναποφάσιστων εντός των δύο αυτών κομμάτων αποτελεί άλλο ένα δείγμα γραφής για την εξέλιξη των πραγμάτων.
-
Όσο για τις συσπειρώσεις και τα ποσοστά των μικρότερων κομμάτων θα λέγαμε ότι επέδειξαν κι αυτά ανάλογη σταθερότητα, με μικρές μεταβολές μέσα σε αυτό το διάστημα και αντίστοιχες αταλάντευτες τάσεις. Αυτά ισχύουν τόσο για την Χρυσή Αυγή που δείχνει να δημιουργεί μια αδιάπτωτη, πιο συμπαγή εκλογική δύναμη όσο και για την ΠΑΣΟΚ-ΕΛΙΑ η οποία στον αντίποδα εμφανίζεται εδώ και πάρα πολύ καιρό να διατηρεί μόνο (ή λιγότερο από) τον έναν στους τρεις εκλογείς του ΠΑΣΟΚ του ’12. Κανένας κομματικός σχηματισμός και από τους μικρούς επομένως δεν είχε κάποιο ξέσπασμα προς τα πάνω ή προς τα κάτω και μόνο η εμφάνιση του Ποταμιού μπορεί να ιδωθεί ως μια σχετική διατάραξη της ισορροπίας δυνάμεων και της υφιστάμενης ομαλής χαρακτηριστικής.
-
Τέλος, στο ίδιο μήκος κύματος σταθερών τάσεων κινήθηκαν και οι μετακινήσεις μεταξύ των κομματικών επιλογών. Επί μήνες χαρακτηριστικά να αναφέρουμε, εμφανίζεται ένα 2-3% ψηφοφόρων του Σύριζα να μετακινείται προς ΚΚΕ και ένα 4-5% της ΝΔ προς Χρυσή Αυγή.
-
Τέλος, πέρα από τα καθεαυτό δημοσκοπικά ευρήματα για την επιρροή και τα ποσοστά των πολιτικών σχηματισμών είναι άκρως ουσιαστικό και κρίσιμο να σταθούμε σε τέσσερα-πέντε άλλα ερωτήματα τα οποία αποτυπώνουν μια σφαιρικότερη εικόνα του κλίματος πριν τις ευρωκάλπες και σαφέστατα επιδρούν εν δυνάμει στην τελική του καθενός επιλογή. Αναφέρουμε χαρακτηριστικά: 1) Οι ευρωεκλογές θα έχουν δημοψηφισματικό χαρακτήρα; ΝΑΙ 63%, ΟΧΙ 26%. 2) Στις ευρωεκλογές με ποιο κριτήριο θα ψηφίσετε; Διαμαρτυρία στην κυβέρνηση 33%, Διαμαρτυρία στην ΕΕ 13%, Στήριξη στην κυβέρνηση 8%, Στήριξη στην ΕΕ 5%, Πρόσωπα ευρωψηφοδελτίων 17%, Κομματική προτίμηση 14%. 3) Μια νίκη του Σύριζα στις ευρωεκλογές θα φέρει πολιτική αστάθεια; Διαφωνώ/Μάλλον Διαφωνώ 48%, Συμφωνώ/Μάλλον Συμφωνώ 46%, 4) Η κυβέρνηση ΝΔ-ΠΑΣΟΚ είναι καλύτερη από εκείνη του Σύριζα; Διαφωνώ/Μάλλον Διαφωνώ 48%, Συμφωνώ/Μάλλον Συμφωνώ 39%, 5) Θεωρείται ότι πρέπει να εξαντληθεί η τετραετία; ΝΑΙ 54%, ΟΧΙ 42%.
Το μόνο που μας επιτρέπεται να προσθέσουμε κλείνοντας είναι πως οι σημερινές εκλογές συνιστούν έναν κρίσιμο κρίκο στην μακριά αλυσίδα αποκρυστάλλωσης ενός μετά-μεταπολιτευτικού πολιτικού σκηνικού.
Πασχάλης Τεμεκενίδης, Διευθυντής Έρευνας Palmos Analysis
Κυριάκος Κατσαρός, Επιστημονικός Συνεργάτης