Όταν οι Ρομά μιλούν και γράφουν ύμνους για το σχολείο τους. Η καταξίωση του σχολικού θεσμού στο Δενδροπόταμο Θεσσαλονίκης.
Αυτό είναι το κείμενο που έγραψε ο Νεκτάριος έφηβος 15 χρονών, όταν πριν ένα μήνα ξεκινήσαμε να οργανώνουμε τη γιορτή λήξης του σχολείου. Ο Νεκτάριος όπως και άλλοι/ες 8 συμμαθητές/τριές του Ρομά της ίδιας ηλικίας καθώς και 17παιδιά κανονικής ηλικίας αποφοιτούν φέτος από το σχολείο μας, το 5ο Δημοτικό Σχολείο Μενεμένης –διαπολιτισμικής εκπαίδευσης, που βρίσκεται στην συνοικία του Δενδροποτάμου. Επιπλέον φέτος ολοκληρώνουν την φοίτησή τους στο τμήμα γραμματισμού ενηλίκων 15 Ρομά γονείς των μαθητών/τριών μας και άλλοι/ες, οι οποίοι για λόγους οικονομικούς, κοινωνικούς δεν μπόρεσαν να ολοκληρώσουν την πρωτοβάθμια εκπαίδευση, όταν έπρεπε.
Ο αποχαιρετιστήριος λόγος προς τους/τις δασκάλους/ες περιέχει την προσπάθεια, που έκαναν οι μαθητές και οι μαθήτριες Ρομά όλα τα προηγούμενα χρόνια. Περιέχει την παιδαγωγική πρόταση εκπαιδευτικής παρέμβασης και δράσης, όπως την αντιλαμβάνεται το κάθε παιδί Ρομά και επιπλέον τονίζει την θέση της αποδιδόμενης αξίας των μαθητών Ρομά στο σχολείο και στους δασκάλους τους. Όλα αυτά αναδεικνύουν τη σημασία της εκπαίδευσης για τις κοινωνικά αποκλεισμένες ομάδες και πιο συγκεκριμένα για τους Ρομά. Ταυτόχρονα το περιεχόμενο του κειμένου εκπέμπει και ένα αισιόδοξο μήνυμα για τη θέση των Ρομά απέναντι στα μυθεύματα περί πολιτισμικής ασυμβατότητάς τους με την εκπαίδευση. Μια τελευταία ανάγνωση του κειμένου οδηγεί στην απόσβεση των επιχειρημάτων απαξίωσης του σχολείου και των δασκάλων από όπου και αν επιχειρείται. Αυτά ως προς την ανάγνωση του αποχαιρετιστήριου λόγου. Τα μηνύματα όμως αυτού λόγου δεν σταματούν εδώ. Διαβάζοντας πίσω από τα γράμματα το περιεχόμενο του λόγου του Νεκτάριου ανακαλύπτουμε- αποκρυπτογραφούμε- ότι το κύριο μήνυμά του αναφέρεται στον μελλοντικό ρόλο του σχολείου. Με άλλα λόγια υπονοεί ως πρόταση την παιδαγωγική ευθύνη των δασκάλων για την υλοποίηση της ιστορικά διαμορφωμένης παιδαγωγικής υπόσχεσης: «όλα τα παιδιά μπορούν και πρέπει να μάθουν γράμματα για ένα καλύτερο και δικαιότερο μέλλον χωρίς αποκλεισμούς». Και αυτό το μήνυμα απευθύνεται σε μας, τους/τις δασκάλους/ες, με την αποκρυπτογραφούμενη προτροπή να επαναληφθεί τον ερχόμενο Σεπτέμβρη και επιπλέον να επαναλαμβάνεται κάθε Σεπτέμβρη. Μια προτροπή που απαιτεί την παιδαγωγική δέσμευση του/της κάθε δασκάλου/ας ως εκπροσώπου του σχολείου.
Αυτήν ακριβώς την διαχρονική δέσμευση ερχόμαστε να υλοποιήσουμε και φέτος με την δεύτερη σημαντική εκδήλωση: την απονομή των απολυτηρίων σε 15 Ρομά γονείς και άλλους/ες ενήλικες της περιοχής του Δενδροποτάμου. Αυτοί/ες αφού παρακολούθησαν μαθήματα γραμματισμού στο εθελοντικό τμήμα γραμματισμού ενηλίκων του σχολείου μας (Δευτέρα – Πέμπτη από τις 14:30-18:30 ή τις 19:30), στο τέλος του διδακτικού έτους συμμετείχαν με επιτυχία στις απολυτήριες γραπτές εξετάσεις, όπως ορίζει το νομικό πλαίσιο.
Το γεγονός αυτό έχει ιστορικό βάθος 17 χρόνων. Ήδη από το 2000 δάσκαλοι/ες που γνωρίζαμε ότι η σχολική ένταξη των παιδιών Ρομά περνά και από την μόρφωση των γονέων ξεκινήσαμε τα πρώτα βήματα γραμματισμού ενηλίκων, που δεν φοίτησαν –δεν πέρασαν την πόρτα του σχολείου κάποια φορά- ή δεν ολοκλήρωσαν το σχολείο. Γνωρίζαμε από πιο μπροστά, από το 1990 σε συνεργασία τότε στο πρόγραμμα Φτώχεια 3, υπό την καθοδήγηση του ομότιμου σήμερα καθηγητή του ΠΤΔΕ Γ Τσιάκαλου, ότι μια σειρά οικονομικών, κοινωνικών και πολιτικών παραγόντων, που ορθώνουν απροσπέλαστα εμπόδια στην συγκεκριμένη κατηγορία πληθυσμού, διαμορφώνει το περίγραμμα του κοινωνικού αποκλεισμού του πληθυσμού των Ρομά και κατ επέκταση και του αποκλεισμού από την εκπαίδευση. Ξέραμε από τότε ότι η συμμετοχή των ίδιων των Ρομά σε όλες τις κοινωνικές διαδικασίες είναι αυτή που θα καταπολεμήσει τις ποικίλες μορφές αποκλεισμού και του αποκλεισμού από την εκπαίδευση. Με άλλα λόγια συνειδητοποιούμε ότι οι συμμετοχικές διαδικασίες και οι συλλογικές προσπάθειες είναι αυτές που θα φέρουν τα όποια θετικά μελλοντικά αποτελέσματα. Ακριβώς αυτήν την συλλογικότητα ως μεθοδολογία προτάσσουμε στο σχολείο η οποία δεν αφορά ένα αόριστο εκπαιδευτικό πλαίσιο σχέσεων, αλλά τις συγκεκριμένες καθημερινές σχέσεις, που διαμορφώνουμε στην σχολική μας κοινότητα. Όπου κοινότητα είναι οι γονείς Ρομα (80%περίπου του πληθυσμού του Δενδροποτάμου), οι δάσκαλοι/ες, οι μαθητές/τριες, αλλά και οι πολίτες του Δενδροποτάμου. Αν απουσιάσει κάποιος από τους δημιουργούς της κοινότητας για μας δεν μπορεί να αναπληρωθεί το κενό, γιατί οι εμπειρίες του/της καθενός/μιας είναι σημαντικές στην μαθησιακή διαδικασία μιας και ο/η καθένας/μια συμβάλλει με τον τρόπο του στη διαμόρφωση της συλλογικής εμπειρίας. Έτσι οι διαδικασίες αναδεικνύουν τη ζωή των Ρομά ως περιεχόμενο μάθησης και αλληλεγγύης.
Η θεώρηση αυτή δεν είναι τυχαία. Για μας η παρουσία των παιδιών Ρομά και των γονιών τους, των μεταναστών παλαιότερα, (και των προσφύγων ως κοινωνική εμπειρία) στο σχολείο δεν πρόβλημα, αλλά πλούτος. Οι εμπειρίες όλων ως πολιτισμικός πλούτος και ταυτόχρονα μαθησιακό υλικό αφορά το σύνολο της σχολικής κοινότητας και από αυτό όλοι/ες κερδίζουν: παιδιά, γονείς, δάσκαλοι/ες. Ο Πάουλο Φρέιρε (Βραζιλιάνος δάσκαλος παιδαγωγός) στο Βιβλίο του «δέκα επιστολές…» τονίζει «πιστεύω…ότι ή σχέση μας με τους μαθητές μας είναι ένας εν δυνάμει τρόπος για να αλλάξουμε τα πράγματα τόσο βραχυπρόθεσμα όσο και μακροπρόθεσμα. Με αυτήν την έννοια ή σχέση μας με τους μαθητές μας απαιτεί να τους σεβόμαστε». Επιπλέον ένας σημαντικός μαθητής του ο Donaldo Masedo θα τονίσει την συμβολή του δασκάλου ως «γραμματέα» ( εγώ θα έλεγα κριτικού φίλου- γραμματέα) της κοινωνικά αποκλεισμένης -«καταπιεζόμενης»- ομάδας. Κάθε άλλη σχέση έκφρασης καταγράφεται από αυτούς τους δυο δασκάλους ως πατερναλισμός: Οι πατερναλιστές δάσκαλοι, κοινωνικοί επιστήμονες και άλλοι μιλάνε για τους φτωχούς χωρίς αυτούς, σκέφτονται γι αυτούς χωρίς αυτούς και ως ειδικοί διαμορφώνουν το μέλλον αυτών των ανθρώπων χωρίς αυτούς. Με άλλα λόγια διαμορφώνουν προσωπικές εξουσίες, και με αυτό τον τρόπο δομούν τη δύναμή τους. Οι πατερναλιστές λοιπόν δάσκαλοι και άλλοι έχουν την εξουσία «να δίνουν» χωρίς να μαθαίνουν τους μαθητές τους να συμμετέχουν, ενώ ταυτόχρονα έχουν την δύναμη να περιφρουρούν την εξουσία τους «παίρνοντας πίσω όποτε θέλουν αυτό που δίνουν» διαμορφώνοντας συνθήκες εξάρτησης. Δυστυχώς η παραπάνω περιγραφή έχει καταγραφεί και αναδειχθεί σε πάρα πολλές περιπτώσεις προγραμμάτων, παρεμβάσεων και δράσεων από ειδικούς και άλλους επιστήμονες στις κοινωνίες των Ρομά και δυστυχώς και στο Δενδροπόταμο.
Όλες αυτές οι διαδικασίες έχουν ως στόχο την επέκταση και διαιώνιση της κοινωνικής ανισότητας και της αδικίας προκειμένου να οργανώνονται προγράμματα για τους Ρομά χωρίς τους Ρομά και να κερδίζουν ως «εργολάβο οργάνωσης και διαχείρισης αυτών των προγραμμάτων». Όλο αυτό το πλέγμα των σχέσεων και των νέων μορφών αδικίας, ανισότητας, που ανακύπτουν στο πλαίσιο και της δικής μας σχολικής κοινότητας στο Δενδροπόταμο, οφείλουμε δάσκαλοι/ες –από την κοινωνική ευθύνη του ρόλου μας- να τις αναδεικνύουμε και να προτείνουμε διαδικασίες κοινωνικής παρέμβασης μέσω συλλογικών διαδικασιών αλλά και λύσεις μέσω της κοινωνικής αλληλεγγύης. Ο γραμματισμός των γυναικών όλα αυτά τα χρόνια είναι μια τέτοια σημαντική διαδικασία. Τονίζοντας όμως προηγουμένως τις καταστάσεις αδικίας οφείλουμε να παρατηρήσουμε ότι η διαιώνισή τους σε συνδυασμό με τις στοχοποιημένες υποτιμήσεις –εγκληματογόνες, χαμηλού επιπέδου, και άλλες διακρίσεις- των περιοχών όπου ζουν Ρομά διαμορφώνουν ένα ισχυρό ιδεολογικό πλέγμα, που ταυτίζεται με τις σύγχρονες μορφές θεσμικού ρατσισμού. Και αυτές οι διαδικασίες δεν είναι καθόλου τυχαίες.
Μια τέτοια προσέγγιση κρίνεται αναγκαία στη διαμόρφωση του γνωστικού περιεχομένου. Αυτή η εκπαιδευτική διαδικασία ως κοινωνική και πολιτική μας ευθύνη έρχεται να συμπληρώσει την ευθύνη μας απέναντι στα πρόσωπα των μαθητών/τριών μας οποιασδήποτε ηλικίας καθιστώντας τους συνειδητοποιημένους πολίτες. Αυτά θα μπορούσαν να καταγραφούν ως το πρώτο μέλημα εκείνου που «τολμά να διδάσκει», όπως εύστοχα γράφει ο Πάουλο Φρέιρε.
Τα προηγούμενα έρχεται να τα ενδυναμώσει η αποφασιστικότητα των γυναικών και ανδρών μαθητών μας Ρομά για τη συμμετοχή τους στη ζωή και στην κοινωνία. Και αυτά οφείλουμε να τα αντιμετωπίζουμε ως δικαίωμα του/της κάθε ενήλικα/ης Ρομά για μια ζωή με αξιοπρέπεια. Η αξιοπρέπεια ως κοινωνικό δικαίωμα των Ρομά είναι μια δυναμική διαδικασία και έχει διττή σημασία: αναφέρεται σε προσωπικό και κοινωνικό επίπεδο. Στο προσωπικό επίπεδο του/της κάθε Ρομά ξεδιπλώνεται στις διαδικασίες διαμόρφωσης της ζωής τους μέσα από συμμετοχικές διαδικασίες. Άλλωστε σε αυτό το επίπεδο αξιοπρέπεια είναι η αποδιδόμενη αξία στον άνθρωπο ως υποκείμενο και όχι αντικείμενο της ιστορίας του. Επομένως κάθε πατερναλιστική διαδικασία, όπως περιγράψαμε προηγουμένως από πρόσωπα και θεσμούς είναι προσβολή της αξιοπρέπειας των Ρομά. Ως κοινωνική διαδικασία και ως έννομο κοινωνικό αγαθό –που την χαρακτήριζε ο αείμνηστος καθηγητής Νομικής Ιωάννης Μανωλεδάκης- ανήκει «εξ αδιαιρέτου» σε όλους/ες. Όταν προσβάλλεται έστω και ενός/μιας μαθητή/τριας και οδηγείται σε εξουσιαστικές εξαρτήσεις και αποκλεισμούς, προσβάλλεται και η δική μας αξιοπρέπεια. Άρα ως δάσκαλοι/ες οφείλουμε να διακηρύττουμε ότι προσβάλλεται η ανθρώπινη αξιοπρέπεια όλων των ανθρώπων και να αναδεικνύουμε συνάμα και όλους εκείνους τους παράγοντες που συμβάλουν σε μια σειρά από προβλήματα ανέχειας των Ρομά.
Η δουλειά μας λοιπόν δεν τελειώνει στη διδασκαλία των μαθηματικών, της γεωγραφίας, του συντακτικού, της ιστορίας. Είναι σημαντικά και αυτά και πρέπει να γίνονται χωρίς γνωστικές εκπτώσεις. Για μας είναι αυτονόητη εκπαιδευτική δουλειά να διδάσκουμε αυτά τα πράγματα καταρχήν με σοβαρότητα και επιδεξιότητα. Και στη συνέχεια συμμετέχουμε στον αγώνα για να νικηθεί η κοινωνική αδικία. Όλο αυτό δεν είναι για μας ένας επιπλέον φόρτος εργασίας, που κάποιο/ες με ευκολία θα το αξιολογούσαν ως διαδικασία επιβράβευσης ή και ηρωισμού, αλλά το καταγράφουμε καθημερινά ως αγωνία σεβασμού της ιδιότητας του πολίτη και διεύρυνσης της δημοκρατίας. Είναι αναγκαίο να αποκαλύψουμε το ιδεολογικό περιεχόμενο ενός συγκεκριμένου νεοφιλελεύθερου λόγου που μερικές φορές αποκαλείται εκσυγχρονιστικός ή τεχνογνωσιακός.
Όλα τα παραπάνω διαμορφώνονται στο ιστορικό πλαίσιο λειτουργίας του 5ου διαπολιτισμικού δημοτικού σχολείου Μενεμένης, που βρίσκεται στον Δενδροπόταμο. Από το 2000 οργανώνουμε μαθήματα γραμματισμού για αναλφάβητες μητέρες μαθητών/τριών Ρομά, αλλά και για άλλους Ρομά, που δεν φοίτησαν ή δεν ολοκλήρωσαν την πρωτοβάθμια εκπαίδευση για λόγους καθαρά φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού. Τον σχεδιασμό, την οργάνωση και την υλοποίηση των μαθημάτων έχουν αναλάβει σε εθελοντική βάση οι δάσκαλοι του σχολείου Άγγελος Χατζηνικολάου, Γ Χατζηπαύλου και Ευγενία Γιαμπάνη. Από το 2012-15 το πρόγραμμα εντάσσεται στο πρόγραμμα εκπαίδευση Ρομά του ΑΠΘ και διαθέτει την δασκάλα Νατάσα Σμυρνιώτη .Από το 2015 ως σήμερα ο γραμματισμός συνεχίζεται κανονικά στο σχολείο και φέτος ενεπλάκησαν συστηματικά οι: Δώδος Θεόδωρος , δντης του σχολείου, Μέτζιου Χριστίνα, Κιτσιούλη Μαρία και Ειρήνη Χατζηγεωργίου δασκάλες του σχολείου. Οφείλουμε να τονίσουμε ότι από την πρώτη μέρα λειτουργίας του τμήματος ο Δήμος Μενεμένης παλαιότερα και σήμερα Αμπελοκήπων Μενεμένης προχώρησε στις σχετικές διαδικασίες αδειοδότησης αίθουσας, όπως ορίζουν τα νομικά πλαίσια. Ως τώρα αποφοίτησαν παίρνοντας απολυτήριο 70 ενήλικες Ρομά . Φέτος συμμετείχαν στη διαδικασία 15 ενήλικες Ρομά και παίρνουν απολυτήριο και οι 15.
Δάσκαλοι και μαθήτριες/τες ενήλικες Ρομά του τμήματος θεωρούμε σημαντική τη διαδικασία απόκτησης απολυτηρίου Δημοτικού Σχολείου, όχι μόνο ως επιστέγασμα των προσπαθειών, αλλά επιπλέον ως μια διαδικασία επικύρωσης του γραμματισμού στη βάση: Πρώτον, σεβασμού του δικαιώματος της εκπαίδευσης και των όποιων πλεονεκτημάτων (μικρών ή μεγάλων) αντιστοιχούν στην απόκτηση του απολυτηρίου. Δεύτερον, ως δικαίωμα των Ρομά να συμμετέχουν σε ευκαιρίες ζωής π.χ. εργασία, συμμετοχή σε επιδοτούμενα σεμινάρια ανέργων κ.λπ. Και, τρίτο και πιο ουσιαστικό, όπως τον θέτουν και οι ίδιες/οι, για το δικαίωμά τους να συμμετάσχουν σε ευκαιρίες συνέχισης σπουδών στο σχολείο δεύτερης ευκαιρίας: «Με τα γράμματα ελπίζουμε όλες σε μια καλύτερη ευκαιρία. Δεν ξέρουμε αν θα τα καταφέρουμε, όμως αυτό το χρωστάμε όλες στον εαυτό μας. Είναι ο σεβασμός στον εαυτό μας και στα παιδιά μας. Έτσι ετοιμαζόμαστε για εξετάσεις για το απολυτήριο», όπως είχαν γράψει σε κείμενό τους μητέρες που φοίτησαν τα προηγούμενα χρόνια. Μία από αυτές, σε μια αποστροφή του λόγου της σε ένα μάθημα, τόνισε ότι με την απόκτηση του απολυτηρίου θα φροντίσει να ζητήσει επανέκδοση του δελτίου ταυτότητάς της επειδή στο υπάρχον αναγράφεται ο χαρακτηρισμός της αγράμματης.
Με πείσμα και υπομονή κατάφεραν να αποφοιτήσουν. Η διαδικασία των εξετάσεων οργανώθηκε και υλοποιήθηκε σύμφωνα με τις κείμενες διατάξεις του Π.Δ. 201 (περί λειτουργίας της Α/βάθμιας εκπαίδευσης) και με την ολοκλήρωση και επιτυχία σε αυτές απέκτησαν τον τίτλο απολυτηρίου. Αξίζει να σημειωθεί ότι κατά τα διδακτικά έτη: α) 2011-13 συμμετείχαν στις διαδικασίες γραμματισμού του σχολείου 20 γυναίκε ςΡομά και απέκτησαν απολυτήριο δημοτικού σχολείου 14. β) 2013-14 παρακολούθησαν πάλι 15 γυναίκες Ρομά και απέκτησαν απολυτήριο 11. γ) 2014-15 απέκτησαν απολυτήριο 8 Ρομά δ) το 2015-16 συμμετείχαν στα μαθήματα 19 Ρομά και απέκτησαν απολυτήριο και οι 19 και το τρέχον διδακτικό έτος 2016-17 συμμετείχαν στο τμήμα γραμματισμού 15 και απέκτησαν απολυτήριο 15 Ρομά.
Παρά την αγωνία επιβίωσης (και όχι απλώς διαβίωσης), δεν το έβαλαν κάτω. Έκριναν και κρίνουν ότι το σχολείο, η προσωπική τους εκπαίδευση και των παιδιών τους είναι ό,τι σπουδαιότερο στη ζωή τους, γι’ αυτό και δεν σταμάτησαν μπροστά στα καθημερινά οικονομικά οδοφράγματα, που ορθώνονται, προκειμένου να τις/τους αποκλείσουν από το αγαθό της εκπαίδευσης. Όλες/οι αυτές/οι Ρομά είναι η απάντηση στον κυρίαρχο λόγο που χρόνια τώρα προσπαθεί να επιβάλλει ιδεολογήματα περί δήθεν πολιτισμικής ασυμβατότητας των Ρομά με την εκπαίδευση: «Οι Ρομά δεν αγαπάνε τα γράμματα, δεν τα έχουν στο αίμα τους, στον πολιτισμό τους, στην κουλτούρα τους». Φράσεις που ακούγονται και από «επίσημα χείλη» προκειμένου να καλύψουν τη σκόπιμη -πολλές φορές διαχρονική- αδιαφορία των θεσμών και της πολιτείας εις βάρος των Ρομά.
Ταυτόχρονα η προσπάθεια όλων αυτών των ανθρώπων είναι απάντηση σε όλους εκείνους/ες που προσπαθούν να στοχοποιήσουν περιοχές –συνοικίες όπου κατοικούν Ρομά ως «άβατες περιοχές εγκληματικότητας» επικαλύπτοντας με αυτόν τον τρόπο την όποια πολιτική και κοινωνική αδιαφορία. Η όποια γενίκευση ενέχει χαρακτηριστικά ρατσιστικού λόγου ιδίως όταν στιγματίζει το σύνολο μια ομάδας και στην περίπτωσή μας τους Ρομά, όπως συμβαίνει τις τελευταίες μέρες στα ΜΜΕ ηλεκτρονικά και έντυπα
Διαψεύδοντας το ρατσιστικά στερεότυπα οφείλουμε να τονίσουμε ότι η επιμονή των Ρομά του Δενδροποτάμου για την εκπαίδευση διαψεύδει –κλονίζει όλο αυτό το ιδεολογικό πλέγμα. Η συμμετοχή τους στις απολυτήριες γραπτές εξετάσεις, όπως ορίζονται από το νομικό πλαίσιο, έρχεται να συμπληρώσει τη διάψευση: Δεν τους τα χάρισαν τα απολυτήρια τα πήραν με το σπαθί τους. Επιπλέον η φοίτηση και η προσπάθεια των Ρομά έδωσε ιδιαίτερη αξία στο σχολείο, αλλά και στο έργο των δασκάλων (και προσωπικά τού γράφοντος). Έδωσαν τη δική τους δυναμική διάσταση στο περιεχόμενο του ρόλου του σχολείου μας που φέρει τον επιθετικό προσδιορισμό «διαπολιτισμικό σχολείο». Δεν το «έβαλαν, κάτω», δεν παραιτήθηκαν. Με χιόνια, βροχές και κρύο, μετά από δουλειά, σε κάποια λαϊκή ή στην καθαριότητα του Δήμου προσπαθούσαν κάθε Δευτέρα, Τρίτη, Τετάρτη και Πέμπτη, από τις 4.30 μ.μ. έως τις 6.30 (7:30) μ.μ. να είναι παρούσες/ντες και να διαμορφώνουν, με τη συμμετοχή τους το πραγματικό περιεχόμενό του, όπως αυτό τίθεται στη συνείδηση των ανθρώπων ως ιστορικός προορισμός του σχολείου: Ένα σχολείο της υπόσχεσης και της ελπίδας. Ένα σχολείο δημοκρατικό, ανθρώπινο, ανοιχτό στην κοινωνία και την κοινωνική δικαιοσύνη. Ένα σχολείο ευαίσθητο στην αγωνία των ανθρώπων για μόρφωση, παρόλο που ξέρουμε ότι η υπόσχεση αυτή εξακολουθεί να είναι για πολλούς/ες Ρομά μια ανεκπλήρωτη υπόσχεση..
Για όλα αυτά, για το περιεχόμενο που έδωσαν οι γυναίκες στο σχολείο, πέρα από τα συγχαρητήρια τους αξίζουν και οι ευχαριστίες μας και τους αφιερώνουμε κάποιους από τους στίχους από το «Πρώτο σκαλί» του Καβάφη:
Κι αν είσαι στο σκαλί το πρώτο, πρέπει
νάσαι υπερήφανος κ’ ευτυχισμένος.
Εδώ που έφθασες, λίγο δεν είναι
τόσο που έκαμες, μεγάλη δόξα.
Κι αυτό ακόμη το σκαλί το πρώτο
πολύ από τον κοινό τον κόσμο απέχει.
Εις το σκαλί για να πατήσεις τούτο
πρέπει με το δικαίωμά σου νάσαι
πολίτης εις των ιδεών την πόλι.
Εδώ που έφθασες, λίγο δεν είναι
Τόσο που έκαμες, μεγάλη δόξα
Την Πέμπτη 15 Ιουνίου το απόγευμα στις 19:00 το σχολείο οργάνωσε ειδική εκδήλωση απονομής των απολυτηρίων. Η εκδήλωση έχει μια ιδιαίτερη σημασία. Στην επίσημη γλώσσα των θεσμών της εκπαίδευσης λέγεται τελετή επίδοσης –απονομής απολυτηρίων (πτυχίων). Λες και κάποιος τα χαρίζει. Σε μια τελετή με ειδικούς επισήμους τους ίδιους τους /τις επιτυχόντες/σσες, τα απολυτήρια δεν τα παραδίδει κάποιος. «Δεν τους τα χαρίζουν, κάποιοι , αλλά τους τα χρωστούσαν». Τα πήραν με την αξία, τη θέλησή τους «και με το σπαθί τους», κατά τη λαϊκή ρήση.
Αν ήταν να τους τα παραδώσει κάποιος ή κάποια, έπρεπε να αναρωτηθεί: γιατί τώρα και σε αυτήν την ηλικία; Ποιες οι ευθύνες μου; Ξέρω ότι ανέβηκαν αργά στο σκαλί και το ανέβηκαν αργά τουλάχιστον κάποιοι/ες από το βάρος των χρόνων των πόνων και των κόπων της δουλειάς. Ως δάσκαλος οφείλω, αν μπορώ να εκπροσωπήσω το σύνολο της εκπαίδευσης ύστερα από 33 χρόνια υπηρεσίας, να ζητήσω συγγνώμη γι’ αυτήν την καθυστέρηση, γιατί ξέρω πως ο χαμένος χρόνος χωρίς το δικαίωμα στην εκπαίδευση δεν γυρίζει πίσω και δεν προστίθεται στο τέλος της ζωής.
Ξεκίνησα το άρθρο με τον αποχαιρετιστήριο λόγο του Νεκτάριου και θα κλείσω με τον αποχαιρετιστήριο λόγο της ενήλικης κ Ευαγγελίας, που μας απεύθυνε ως η μεγαλύτερη του τμήματος ενηλίκων στην εκδήλωση απολυτηρίων. Και οι δυο λόγοι από μόνοι τους είναι λόγοι καταξίωσης και ύμνος του σχολείου από τους Ρομά. Στο τέλος του λόγου της η κ Ευαγγελία είπε αυθόρμητα «το σχολείο για μας στο Δενδροπόταμο είναι η πόρτα και ο μόνος δρόμος για τον έξω δρόμο», ότι ποιητικότερο, για να επανέλθει στη συνέχεια στο κείμενό της, που έγραψε μόνη της και ήταν η έκπληξη της βραδιάς. Ένα μεγάλο ευχαριστώ από το δάσκαλό τους για την εμπειρία και το μάθημα που μας επιφύλαξαν την τελευταία μέρα του σχολικού έτους 2016-2017. Αν ο δάσκαλος δεν μαθαίνει κάτι από τους μαθητές του, είναι αμφίβολο, αν θα μάθουν κάτι και αυτοί από αυτόν.
* Ο Άγγελος Χατζηνικολάου είναι δάσκαλος στο 5ο Διαπολιτισμικό Δημ Σχολείο Μενεμένης-Δενδροπόταμο. Δρ παιδαγωγικής του ΠΤΔΕ/ΑΠΘ